Uluslararası Tahvil Piyasaları

Bir hükümet kuruluşu veya özel şirketler tarafından ülke dışında satışa sunulmak üzere çıkarılan uzun vadeli borçlanma araçlarına uluslararası tahviller denir. Uluslararası tahvil piyasaları; ulusal tahvil piyasaları, yabancı tahvil piyasaları ve euro tahvil piyasaları olmak üzere üçe ayrılmaktadırlar (İşler, 2013: 40).

Ulusal tahviller, ülkenin kendi para birimi cinsinden ulusal şirket ve kurumlar tarafından çıkarılmakta ve çoğunlukla ülke sınırları içerisindeki yerleşiklere satılmaktadır. Yabancı tahviller, şirket veya hükümet kuruluşları tarafından yabancı piyasa para birimiyle yabancı piyasada satılmak üzere çıkarılan, yükleniciler grubu tarafından piyasaya sürülen borçlanma araçlarıdır. Yabancı tahviller, yabancı paraya bağımlı olmaları ve çıkarıldıkları yabancı paranın dolaşımda bulunduğu ülkelerde satışa sunulmaları yabancı tahvillerin iki önemli özelliğidir (İşler, 2013: 42). Euro tahviller ise bir ulusal para birimi ile çıkarılan fakat o ülke parasının kullanıldığı ülke piyasaları dışındaki piyasalara ihraç edilen tahviller olarak adlandırılmaktadırlar. Euro tahvillere örnek olarak, Türkiye’nin Amerikan doları cinsinden çıkarıp Almanya, Fransa ve Japonya’daki piyasalara bu ülkedeki yerleşik bankalar tarafından satılan tahviller Eurotahvile örnek teşkil etmektedir.

Uluslararası tahvil piyasaları, yaşanan mali libarelleşmeden faydalanarak hızla gelişmiştir. Hükümetler sermaye ihracı üzerindeki kısıtlamaları gevşetmişler, yabancıların faiz gelirleri üzerindeki stopajı azaltmışlardır. Hükümetler bütçe açıklarını kapatmak için önemli hacimlerdeki devlet tahvillerini yabancılara satmaları uyguladıkları yöntemlerden biri olmuş bu durumda uluslararası tahvil piyasalarının gelişmesine fayda sağlamıştır. Uluslararası tahvil piyasalarını pozitif yönde etkiyen politikalar iletişim teknolojisi ile desteklenerek günümüzdeki duruma

gelmiştir. 1982 yılında yaşanan borç krizinden sonra eurokredilerin durması sonucuna bağlı olarak bu piyasaların gelişimi başlamıştır (Doğukanlı, 2001: 278).

Yatırımcıların uluslararası tahvillere yönelmelerinin nedeni portfolyo teorisi ile açıklanmaktadır. Uluslararası tahvillere yönelimin en temel nedeni riski azaltmaktır. Uluslararası tahviller ile ulusal tahviller arasında korelasyonun düşük olması nedeniyle yatırımcılar portföylerine uluslararası tahvilleri ekleyerek risklerini azaltmak isterler (Seyidoğlu, 2003: 290-293).

1.5.2.1 Uluslararası Piyasalardaki Tahvil Türleri

Uluslararası tahvil piyasaları, borç alan bir kurumun kendi ülkesinin sınırları dışındaki piyasalara satılan sunduğu tahvillerin alım satımının yapıldığı piyasalardır. Uluslararası piyasalarda işleme tabi olan tahvillerin türleri ile çeşitli sınıflandırmalar vardır. Bazı kaynaklara göre uluslararası tahvillerin iki, diğer bazı kaynaklara göre ise üç temel türü vardır. İkili sınıflandırmada, yabancı tahviller ve euro tahviller olarak sınıflandırılmaktadır. Üçlü sınıflandırmada ise yabancı tahviller, euro tahviller ve küresel tahviller olarak sınıflandırılmaktadır. Konu itibariyle üçlü sınıflandırma esas alınacaktır.

1.5.2.2 Yabancı Tahviller (Foreign Bonds)

Yabancı tahviller, şirket veya hükümet kuruluşları tarafından yabancı piyasa para birimiyle yabancı piyasada satılmak üzere çıkarılan, yükleniciler grubu tarafından piyasaya sürülen borçlanma araçlarıdır. Yabancı tahviller, yabancı paraya bağımlı olmaları ve çıkarıldıkları yabancı paranın dolaşımda bulunduğu ülkelerde satışa sunulmaları yabancı tahvillerin iki önemli özelliğidir (İşler, 2013: 40).

Yabancı tahviller, diğer ülkelere oranla İsviçre ve Japonya gibi faiz oranlarının çok düşük olduğu ülke piyasalarında ihraç edilmiştir. Hükümetler

ekonomiye aşırı likiditenin çekilmesi amacına bağlı olarak ayrıca yabancı tahvilleri özendirici politikalar uygulamışlardır. Ayrıca yabancı tahvillerin işlem gördükleri ülke piyasalarına göre çeşitli takma adları bulunmaktadır. Bunlara örnek olarak, Amerikan piyasalarında satılanlara “Yankee”, Japonya piyasalarında satılanlara “Samurai”, İngiltere’de ise “Bulldog” ismi verilmiştir. Yine Hollandada ihraç edilen yabancı tahvillere “Rembrandt”, İspanyadaki yabancı tahvillere “Matador” adı verilmektedir. Bu ülkelerde ihraç edilen yabancı tahviller sadece bu ülkelerde isim almakla kalmaz, bu ülkelerdeki düzenlemelere göre işlem görmektedirler. Yabancı tahvil piyasalarında 1960 yılına kadar sadece hükümetler fayda sağlamaktayken bu yıllardan sonra Amerikan çok uluslu şirketlerin öncülüğü ile birlikte tüm dünyaya yayılmıştır (Seyidoğlu, 2003: 290-293).

1.5.2.3 Küresel Tahviller (Global Bond)

Uluslararası arası tahviller olarak da adlandırılan küresel tahviller, diğer uluslararası tahvil türleri gibi birden fazla finans piyasasında satışa sunulurlar. Küresel tahviller, euro tahviller gibi bir çok ülke tahvil piyasalarında satış görmeleri açısından benzerlik göstermekte fakat borsaya kote olmaları bakımından da euro tahvillerle farklılık göstermektedirler (Yalçıner, 2008: 404).

İhraç miktarı büyüklüğü açısından diğer tahviller ile kıyas edildiğinde küresel tahviller çok daha fazla ihraç edilmektedir. Bu nedene bağlı olarak hükümetler, kamu kuruluşları, çok uluslu şirketler ve büyük organizasyonlar tarafından tercih edilmektedir. Küresel tahviller, yatırımcıya daha geniş bir piyasa alanı sunması ve ikincil piyasada da taleplerinin fazla olması yatırımcılar tarafından tercih edilmesini arttırmıştır (Vurucu, 2006).

1989 yılında Dünya Bankası tarafından ilk küresel tahvil ihracı eş zamanlı olarak hem Amerikan Yankee tahvil piyasasında hemde eurotahvil piyasasında ihracın gerçekleşmesiyle olmuştur. Söz konusu bu ihraç ile 10 yıl vadeli 1.5 milyar ABD doları tutarında ihraç gerçekleşmiştir (Karacaer, 2009: 109).

1.5.2.4 Euro Tahviller (EuroBond)

Euro tahviller önceden belirlenen bir euro para birimi üzerinden çıkarılan, özel bir vergi yapısıyla, uluslararası bankalar konsorsiyumu tarafından ihraç edilen ve hamiline alacak hakkı tanıyan tahvil türüdür. Eurotahviller satılmak üzere belirlendikleri para biriminin kullanılmadığı finansal merkezlerde işlem görürler (Bankalar Birliği Yayını, 2004: 63-64).

Avrupa Birliği Prospektüs Direktifin euro tahvili aşağıdaki gibi tanımlamaktadır:

“Ciro edilebilir menkul değerler olarak; en az iki üyesi farklı ülkelerde kayıtlı bulunan bir sendikasyon tarafından üstlenilmesi (Underwriting) ve dağıtılması, ihraççının ülkesi haricinde ve asgari bir veya daha fazla ülkede, önemli tutarda arz edilmesi gereken tahvillerdir. Ayrıca, ancak bir kredi müessesi veya mali kuruluş tarafından başlangıçta edinilebilir”.

Eurotahvil piyasaları, europara piyasalarının uzun vadeli karşılıklarıdır. Eurotahvil borçları uzun vadeli olmaları nedeniyle europara piyasalarından ve bu borçların tahvil ihraç edilerek elde edilerek sağlanması eurotahvili orta vadeli euro banka kredilerinden farklılaştırmaktadır. Eurotahvil piyasasından hükümetler, çok uluslu şirketler, yurtiçindeki büyük işletmeler, kamu iktisadi kuruluşları, uluslararası kalkınma bankaları yararlanmaktadır (İşler, 2013: 43-46).

Eurotahvil piyasalarındaki “euro” özelliği, tahvilin satışa sunulduğu para birimini göstermemekte, tahvilin satışa sunulduğu piyasayı tanımlamaktadır. Eurotahviller, çıkarıldıkları ülkenin para birimi dışında uluslararası düzeyde itibar gören bir para birimine bağlı olması anlamına gelmektedir. Bu tahvillerde genellikle kullanılan para birimi ABD Doları’dır. ABD Dolarının dışında, Euro, Sterlin, Yen, Kanada Doları en fazla kullanılan para birimleridir (Özbakan, 1991: 57).

Euro tahvillerin temel özellikleri (Özbakan, 1991: 53):

 Tahvillerin kuponları ihraç edilen ülkenin faiz oranlarından farklıdır.  Tahvillerden elde edilen gelirlerden stopaj indirimi yoktur.

 Belirli bir ulusal piyasanın vergi mevzuatına bağlı değillerdir.

 Tahvilin ihraç edildiği para birimi tahvilin satılmakta olduğu ülkede kullanılmamaktadır. Ayrıca, eurotahvillerin sahiplerine yapılacak ödemelerde tahvilin para biriminin ait olduğu ülkenin vergi mevzuatına tabi olunmaz.  Eurotahviller eş zamanlı olarak birçok ülkede satışa sunulmaktadırlar.

 Eurotahviller birçok farklı ülkenin finans kuruluşunun bulunduğu uluslararası kredi sendikasyonunun yükümlülüğünde çıkarılmaktadır. Konsorsiyumda bulunan finans kuruluşlarından her birisi, eurotahvil ihracını kendi ulusal piyasasında kendi payı oranında satışa sunarak gerçekleştirmektedir.

Eurotahvil piyasasında tahvil arz edenler, kamu kuruluşları ve özel şirketlerdir. Bu kuruluş ve şirketler kredi derecelendirme kuruluşları tarafından kredi notları belirli süreler dahilinde güncellenmektedir. Kredi derecelendirme kuruluşları tarafından verilen notlar yatırımcılara yapılacak yatırımın riski konusunda da fikir vermektedir. Konumuzun ikinci bölümünde “Kredi Derecelendirme Kuruluşları” başlığı altında hem kuruluşlar ve alınan notlar hemde yatırımcı değerlendirmeleri hususu ile ilgili daha ayrıntılı bilgiye yer verilecektir.