Uluslararası Döviz Piyasaları (Forex)

Döviz, en kısa tanımıyla yabancı paralara verilen isimdir. Uluslararası döviz piyasaları, döviz ticaretinin gerçekleştirilebilmesi için kurumsal ve fiziksel ortam sağlayan piyasalardır. Global anlamda döviz piyasalarındaki gerçekleştirilen işlem hacmi dünyada gerçekleştirilen hisse senedi işlem hacminden daha büyüktür. Döviz piyasalarındaki bir günde gerçekleştirilen işlem hacmi dünyanın en büyük hisse borsası olan New York Hisse Borsasının hemen hemen iki aylık işlem hacmine eşittir (Doğukanlı, 2001: 56).

Bilindiği üzere sonradan bazı Avrupa ülkeleri para birimi olarak Euro’ya geçmişlerdir. Bu durumlar göz önüne alınarak, genellikle çoğu ülkenin siyasal egemenliğinin sonucu olarak kendi milli para birimi bulunmaktadır. Dolayısıyla her ülkenin kendi para biriminin olması bu paraların birbirlerine dönüştürülmesi işlemleri açısından döviz piyasalarının oluşumunu gerekli kılmış ve gelişimine etki etmiştir. Uluslararası döviz piyasalarında bankaların yanı sıra banka dışı kurumlarda işlev görmektedirler. Bu piyasalarda genellikle bir ülke parası dolar cinsinden tanımlanmakta ve dolar olmayan iki para ise çapraz kur ile değişim oranını hesaplamak mümkün olmaktadır (İşler, 2013: 49-50).

Arbitraj, fiyat farklılıklarından yararlanmak amacıyla “paranın ucuz olduğu piyasadan alınıp pahalı piyasaya satılmasıdır” (www.qnbfi.com, E.T: 10.12.2018). Arbitraj işlemi ile bu piyasalarda sıkça karşılaşılmaktadır. Arbitraj ile sattığı dövizden daha fazlasını alması (long position) veya bu işlemin tam tersi olarak (short position), kurumu kur riski ile başbaşa bırakmaktadır. Spot işlemleri ile birlikte özellikle kur riskinden korunmak üzere geleceğe dönük olarak yapılan vadeli işlemlerle bu piyasalarda karşılaşılmaktadır (www.investopedia.com, E.T: 10.12.2018).

Uluslararası döviz piyasalarında yatırım, hedging, spekülasyon amacıyla yapılan hareketleri ile ilgili döviz işlemleri gün içindeki açılışı Sidney ve Tokyoda

olmaktadır. Takiben Hong Kong, Singapur ve Bahreyn ile devam etmekte ve sonrasında Avrupa piyasaları ile devam etmektedir. Frankfurt, Zürih, Londra, New York, Chicago, Los Angeles ve San Francsisco ile devam etmektedir. Uluslararası döviz piyasalarının işlem hacmi dünya ticaretinin 50 katından daha fazlasına denk gelmektedir. Bu piyasalarda yapılan döviz işlemlerinde ağırlıklı olarak ABD doları, Euro ve Japon yeni işleme tabi olmaktadır. Uluslararası döviz piyasalarında milyar dolar temelinde işlem hacmi olarak İngiltere, ABD, Japonya, Singapur başta gelmektedir. Uluslararası döviz piyasalarında yapılan işlemlerin temelinde aracı olarak ticari bankalar bulunmaktadır. Burada Merkez bankaları döviz kuru ve faiz istikrarını sağlamakla görevlidirler. Bankalar direkt interbank ile aracılarla ve brokerlar ile merkez bankaları ile ve Hazine ile birlikte çalışmaktadırlar. Bankaların bu piyasalardaki riskleri, sistematik risk içerisinde yer alan politik risk ve transfer riskleri olabilir. Ayrıca riskler finansal da olabilir. Bunun yanında kur ve faiz riskleri spot, forward, swap, opsiyon pozisyonlarını içermektedir. Ayrıca bankalarda çalışanların riskleride işlemleri etkileyebilmektedir. Çalışanların, performans, zayıflık, stres, dikkatsizlik, yazım hataları, çalışanın takım ile uyumsuzluğu, hırs, eğitimsizlik gibi faktörlerde işlemleri etkilemektedir (Uluçay, 2008: 7-8).

Döviz piyasaları, döviz kurunda meydana gelen hareketlenmelere karşı korunma sağlayarak, uluslararası işlemlerde kredi sağlama ve satın alma gücünün transferi işlevlerini yerine getirmektedirler. Bu piyasalarda işlem yapanlar; merkez bankası, bankalar ve şirketlerden oluşmaktadır. Merkez bankasının döviz piyasasındaki işlevleri şunlardan oluşmaktadır (TCMB, 2005: 12-16):

 İç para arzının düzenlenmesi,  Milli para birimini korumak,

 Döviz rezervi bulundurma ve yönetme,

 Milli para biriminin faiz oranlarını kontrol ve yönetimini sağlar.

Bankalar ise çeşitli dövizleri kullanarak portföy yönetimini gerçekleştirmekte, pozisyon alma veya arbitraj yaparak kar sağlarlar ve korumak amaçlı işlemleri

gerçekleştirmektedirler. Bu piyasalarda şirketler ise hem döviz riskini ve maliyetini minimize ederler hemde fon hareketlerinin optimizasyonunu sağlamakta ve spekülasyon yaratmaktadırlar. Uluslararası döviz piyasalarının faaliyetlerini ve işleyişini etkileyen önemli faktörler; faiz artışı ve beklentisi, ekonomik faktörler, uluslararası sermaye hareketleri, spekülasyon ve politik etkenler en önemli etkenleri oluşturmaktadır (İşler, 2013: 49-51).

Tablo 3’te görüldüğü üzere Forex piyasasında işlem hacminin yoğunlaştığı para birimleri yer almaktadır. Görüldüğü gibi Dolar, Euro, Yen ve Pound işlem hacmi bakımından en çok kullanılan para birimleridir (Ünal, 2018: 124);

Tablo 5: Forex Piyasası İşlem Hacmi Bakımından Yaygın Kullanılan Para Birimleri

Sembol Ülke Para Birimi

USD ABD DOLAR

EUR EURO BÖLGESİ EURO

JPY JAPONYA YEN

GBP BİRLEŞİK KRALLIK PAUND

CAD KANADA DOLAR

CHF İSVİÇRE FRANGI

AUD AVUSTRALYA DOLAR

Forex piyasası işlemleri dünyada finansal piyasalar arasında işlem hacmi bakımından en büyük finansal piyasadır. Forex piyasasını diğer piyasalardan üstün kılan özellikleri (Ünal, 2018: 127-128):

 Küresel bir piyasadır.  Aşırı likiditeye sahiptir.

 Kaldıraç imkanından yararlanılarak düşük teminat ile yüksek pozisyon açılabilir.

 Kur riskinden korunma imkanı sağlanır.

 Her zaman heryerde erişim ve takip edebilme imkanı sağlar.  Anlık olarak alım satım işlemleri gerçekleştirilir. Valör yoktur.

 Yüksek işlem hacmi ile faaliyet göstermektedir.

 Masraf, vergi, komisyon ödenmeden işlem yapılmaktadır.  Risk kontrol edilebilinmektedir.

 Yapılan işlemlerin tümü online platformlarda gerçekleştirilmektedir.  Tam rekabet piyasasına çok yakın bir piyasadır.

 Güvenilir bir denetim mekanizmasına sahiptir.  Pazarda bulunan tacirlerin çok ve çeşitli olması,  Tacirlerin coğrafi dağılımı,

 İş günlerinde 24 saat işlem yapabilme imkanı,  Kurları etkileyen faktörlerin çok ve çeşitli olması,

 Deneme hesabı ile başlayıp hiçbir risk üstlenilmeden hem eğitim hemde deneyim kazanma imkanı sağlamaktadır.