Ulusal Para Birliği Örnekleri

Ulusal para birliklerine örnek olarak ABD para birliği, İtalyan ve Alman para birlikleri aşağıda başlıklar halinde açıklanmaktadır.

2.7.1.1. ABD Parasal Birliği

Amerikan devrim savaşı önemli ölçüde hem Kongre hem devletlerin piyasaya sürdüğü fiyat-para (fiat-money) ile finanse edilmiştir. Bağımsızlık savaşı (1776-1783) süresince yıllık %50 oranında basılan kağıt para, savaşın ilk beş yılında yıllık %65’in üzerinde yüksek ve hızlı enflasyonsa neden olurken döviz kurlarında hızlı bir değer kaybı yaratmıştır. Enflasyon 1780 yılında para reformu ile sona ermiştir. Bu reformda federal hükümet kıta olarak para basmayı durdurma kararı almıştır. Eyaletler de 40 dolar vergi ödeme karşılığında 1$ madeni para basmayı kabul etmişlerdir. Bundan sonra kıtasal para değersiz hale gelmiştir.202

201 _{Chauffour ve Stemitsiotis, a.g.m., s.14.}

202 _{Michael C. Bordo ve Lars Jonung, “The Future of EMU: What Does The History of Monetary Unions Tell}

Us? ”, in Monetary Unions Theory, History, Public Choice Edited by Forrest H. Capie and Geoffrey E. Wood, Routledge: USA and Canada, 2003, ss.46.

85

Savaştan sonra konfederasyon döneminde eyaletler, bir kısmı gelecekteki vergilerle geri ödenecek kredi faturaları basmaya devam ettiler. Sonuç olarak, döviz kuru riski, yüksek işlem maliyetleri ve rekabetçi senyoraja yola açan aşırı döviz kuru oynaklığı sorunu ortaya çıktı.203

ABD parasal birliği 1789’da Anayasanın kabul edilmesi ile kurulmuştur. Anayasa para basma ve değerini değiştirme gücünü yalnızca Kongreye vermiştir. Üstelik 1792 sikke yasası ABD dolarını altın ve gümüş sabit ağırlıklar cinsinden tanımlayarak ülkeye çift metal standardını yerleştirmiştir. Son olarak 1792’de Philadelphia’da bir ulusal darphane kurulması etkin bir para alanının temellerini sağladı.204

Anayasa, Kongre’ye sikke para basımı için güç verirken, eyaletlere ticari banka kiralama ve banknot basımını düzenleme izni verilmiştir. Bütün banknotlar madeni paraya çevrilebilir olmalıdır. 19yy. başlarında banknotların kalitesi çeşitlilik göstermiş ve çeşitli banknotlar indirimli olarak dağıtılmıştır.205

Birinci ABD Bankası (1791-1811) ve İkinci ABD Bankası (1816-1836) uygulamaları ile fiyat seviyesini kontrol ederek parasal birlik hareketine yardımcı olmuştur. Bu bankaların hiçbiri modern anlamda Merkez Bankası değildi. Bu bankalar, kamu bankası olarak dizayn edilmişti. Her iki banka da, devletin vergi geliri eksikliğini finanse edecek kadar orta vadeli kredi verme gücüne sahipti. Her ikisine de ekonomik gelişmeyi teşvik için özel sektöre kredi verme yetkisi verilmişti. Son olarak banknotlarının konvertibilitesini korumak için yeterli miktarda madeni para tutmaları şartı koyulmuştu. Her iki bankanın uygulamalarından biri de eyalet banknotlarının konvertibilitesini sağlamak ve bölgeler arasında madeni para transfer etmek olmuştu.206

İkinci ABD Bankasının 1836’da iflasından sonra 1914’te Federal Rezerv Sisteminin kurulmasına kadar ABD’nin formel bir bankası bulunmamaktadır. Ancak ABD Hazine Bakanlığı para otoritesi olarak görev yaptı ve madeni paranın konvertibilitesini sağladı. Bankacılıktaki istikrarsızlık 19. yüzyılı karakterize etmesine rağmen, parasal birlik, Konfederasyon devletlerinin dolar cinsinden kendi konvertibl olmayan paralarını bastıları

203 _{Bordo ve Jonung, a.g.e., s.46.} 204 _{Bordo ve Jonung, a.g.e., s.46.} 205 _{Bordo ve Jonung, a.g.e., s.46-47.} 206 _{Bordo ve Jonung, a.g.e., s.47.}

86

1861-1865 iç savaş dönemi hariç bozulmadan kalabilmiştir. Vergi gelirlerinin artırılmasındaki ve hem yurtiçinde hem yurtdışında borç senedi satışındaki zorluklar karşısında, Konfederasyon hükümeti para basımını giderek artan oranda genişletti. İç savaşın sonunda hiperenflasyon Konfederasyon banknotlarının değerini büyük ölçüde azaltmıştı. Nisan 1865 yılında Birliğin zaferi üzerine, ABD Konfederasyon banknotları yasadışı ilan edildi.207

ABD’nin parasal birleşmesi, siyasi birleşmeden uzun bir süre sonrasına kadar tamamlanmadı. ABD en son borç mercii fonksiyonuna sahip bir merkez bankasını 20yy.’a kadar kurmamıştır. Ancak 1863’te Devlet Bankası düzenlemesi iç savaş öncesi devlet banka müfettişleri tarafından ve ulusal banka düzenlemeleri Para Kontrolörleri tarafından yapıldı. Bu kurumlar, parasal birliğin oluşmasından daha sonraki bir aşamada önemli ölçüde gelişmiştir.208

2.7.1.2. İtalyan Parasal Birliği

İtalya’da 1847’de ekonomik birliğe kısmi bir hareket oluşmasına kadar çeşitli eyaletlerde 90 farklı para birimi kullanmıştır. Sardinya Krallığı (1815 Viyana Kongresinde Cenova ticaret şehri dahil Sardinya, Piedmont ve Linguria tarafından kurulan), Toskana ve Papa eyaletleri gümrük birliği oluşturdular. Ancak Lombardiya ve Venedik, Avusturya tarafından dışarıda bırakıldı ve Sicilya’nın iki krallığı (Napoli Dahil) dışarıda kalmayı tercih ettiler. Leghorn özgür şehir statüsünü korudu, fakat geniş bir para birimi yelpazesi ile uğraşmak yerine, 1836’dan sonra bir iskonto bankası (discount bank-senet kıran banka) kurdu ve halen bir mevduat bankası bulunmamaktadır. Toskana eyaleti 24 farklı para birimine sahipti (şehirlerin farklı standartlarda basılan kendi sikkeleri vardı).209

1861’de İtalya siyasi olarak birleşmiş ve ilk önce (bankacılık sisteminde olsa bile) para birimini birleştirmek için hızlıca birkaç adım atmıştır. Geçiş dönem süresince dört para birimi Piedmont Napolyon lirası, Parma yeni lirası, Lombardiya Avusturya florini ve Roma escudosu kabul edilmiştir. Diğer para birimleri bunlardan biri ya da diğerine çevrilmiştir.210

207 _{Bordo ve Jonung, a.g.e., s.47.} 208 _{Bordo ve Jonung, a.g.e., s.47.}

209 _{John Chown, A History of Monetary Unions, Roudledge: London and New York, 2003, s.48.} 210 _{Chown, a.g.k., s.48.}

87

Ağustos 1862’de değeri Fransız Napolyon frangına eşit olan Sardinya lirası ulusal para birimi olmuştur. Bu hareket 1848 İsviçre örneğini takip ederek 1865’te resmileştirilen Latin Para Birliğine üyeliğin etkin olarak yolunu açmıştır. Değeri 5 liraya eşit yeni bir sikke olan gümüş escudo basılmış ve 5,32 liraya eşit olan Roma escudosunun yerine geçti. Bu dönemde halen hiçbir gerçek merkez bankası veya para otoritesi yoktu. Bölgesel bankalar banknot basmaya devam ederek, bazı merkez bankacılığı işlevlerini yerine getiriyordu. Sardinya Ulusal Bankası, resmen merkez bankası rolünü alacak olan Banca d’Italia’yı oluşturmak için bazı eyalet bankalarını bünyesine dahil etmişti.211

Latin birliği içerisinde 1864 yılında Fransa’daki finansal kriz, 1866’da İngiltere’deki Overend Gurney çöküşünü takip etti. Batin birliği içerisinde baş gösteren bu krizin etkileri İtalya’ya bankacılık sektörü üzerinden oldu. Bu dönemde her bir bankanın aşırı para basımı için bir kontrol yoktu ve 1891’de hükümet munzam karşılıkları düşünerek bir likidite krizini önledi. Bunu bankacılık sistemine bir soruşturma izledi ve 1893’te Banca d’Italia Banca Nazionale del Regno ile Toskana’daki iki banknot basan banka ile birleştirilerek oluşturuldu. Diğerleri, Banca di Napoli ve Banca di Sicilia devlet gözetimine girerken, Banca Romana tasfiye edildi.212

2.7.1.3. Alman Parasal Birliği

Almanya’nın durumu diğerlerine nazaran daha ilginçtir ve APB ile çarpıcı paralellikler göstermektedir. Siyasi birlik hedef olmasına rağmen, ekonomik birliğe doğru yapılan hamleler siyasi birliğin önüne geçmiştir. 19 yy. başında yüzlerce Alman eyaleti vardı ve ticaretin önündeki engellerin kaldırılması için bazı girişimler yapılmıştır. Bunların ilki 1834’te Zollverein oluşumudur. 1815’teki Viyana Kongresinden sonra 35 beylik ve dört özgür şehrin tam bağımsızlıkları ve kendi para sistemlerini düzenleyecek otoriteleri vardı. Vergi gücü sınırlı olmasına ve gümrük vergilerinin önemli bir gelir kaynağı olarak kalmasına rağmen, bağımsız mali sistemleri de mevcuttur. Toprakların çoğunda gümüş standart kullanılmaktaydı. Bazı hükümet kağıtları vardı, fakat toplam paranın önemli bir bölümü değildi. Mali ihtiyaçlar daima böyle bir kağıdın kaynağı olmuştur.213

211 _{Chown, a.g.k., s.48.}

212 _{Chown, a.g.k., s.49.}

213 _{Forrest Capie, “Monetary Unions in Historical Perspective: What Future for the Euro in the International}

88

1837 Münih Sikkeler Anlaşması parasal birliğe doğru atılmış bir adımı temsil etmiştir. Bazı eyaletler parasal egemenlik haklarından feragat etti. 1838 Dresden Sikkeler Kongresinden sonra her eyalet Thaler veya Gulden’den birini kabul etmek zorunda kaldı. Ayrıca, birleşik bir sistem fikrini teşvik etmek için ortak bir para basıldı. (Vereinsmunz- birleşik sikke anlamında). Değeri 2 Thaler ve 3,5 Gulden’e eşit oldu.214

1857 Viyana Sikkeler Antlaşması parasal birliğe doğru bir sonraki önemli adım olmuştur. Bu antlaşma ile gümüş para sistemi standartlaştırıldı, dolaşıma ve altın sikke basımına katı kurallar getirildi. Sabit değişim kurundan altının gümüşe dönüşümünü yasakladı ve böylece çift metal sisteminin ortaya çıkması önlendi. Antlaşma ayrıca kağıt para sorununu, parası konvertibl olmayan Avusturya’ya yönelik olarak ele aldı. Antlaşma ile konvertibilite konusunda ısrar edildi ve 1857 sonrasında sikkeler standart oldu. 1871 yılında Alman İmparatorluğu kuruldu. O zamanlar halen farklı sikke sistemleri bulunuyordu ve kağıt para çok değişkendi. 1871 ve 1873 kanunları imparatorluk genelinde sikkeleri birleştirdi. Kurallar kümesi aslında ortak bir para biriminin olduğu anlamına geliyordu.215

Almanya’da parasal birliğin siyasi birliğe mi yol açtığı veya siyasi birliğin mi parasal birliğe yol açtığı konusunda anlaşmazlıklar vardır. Diğer ülkeler için olduğu gibi siyasi birliğin istenen bir hedef olduğu konusunda şüphe yoktur. Ve bu yönde atılan adımların çoğunlukla ekonomik olduğu görülmektedir, 1871 yılındaki durum değerlendirildiğinde parasal birliğe giden yolun daha ileri olduğu öne sürülebilir.216

Buraya kadar bahsedilen para birliği örnekleri, ulus oluşturan devletleri ele almaktadır. Bu devletler, ulus olmayı başardıkları için oluşturdukları para birlikleri dağılmadan günümüze kadar mevcudiyetini korumayı başarmıştır. Diğer taraftan parasal birlikler, çok uluslu olabilir. Çok uluslu parasal birlik örnekleri bir sonraki başlık altında açıklanmaktadır.

214 _{Capie, a.g.m.,s.83.}

215 _{Capie, a.g.m.,s.83.} 216 _{Capie, a.g.m.,s.83.}

89