Avrupa Parasal Birliği’nin hayata geçirilmesi için uygulanan aşamalar bu başlık altında tarihsel sıralama ile verilecektir.182 Haziran 1988 yılında Avrupa Konseyi, Ekonomik
ve Parasal Birliği'n (EMU) kademeli olarak gerçekleştirilmesi hedefini kabul etti. Avrupa komisyonu başkanı Jacques Delors tarafından bir komite, bu birliğin somut adımlarının çalışılması ve hazırlanması için görevlendirilmiştir.
Komite, Avrupa Topluluğu (AT) ulusal merkez bankalarının yöneticilerinden oluşuyordu; Alexandre Lamfalussy, Uluslararası Ödemeler (BIS) Bankası'nın Genel Müdürü, Niels Thygesen, Danimarkalı iktisat profesörü ve Miguel Boyer, Banco Exterior de España'nın Başkanı’dır.
Delors Raporu'nun sonucunda, ekonomik ve parasal birliğin üç bağımsız ama evrimsel basamakta başarılabileceği görülmüştür. Bu adımlar:
¾ APB'nin Birinci Aşaması ¾ APB'nin İkinci Aşaması ¾ APB'nin Üçüncü Aşaması
182 European Central Bank, a.g.e., 2011.
72 Tablo 2.1’de bu adımlar gösterilmektedir.
Tablo 2.1: Avrupa Parasal Birliği Entegrasyonunun Aşamaları Birinci Aşama (1 Haziran 1990) İkinci Aşama (1 Haziran 1994) Üçüncü Aşama (1 Haziran 1999) Sermaye hareketlerinde tam serbesti
Merkez bankaları arasında işbirliğinin artırılması Avrupa Para Biriminin kullanılması
İktisadi yakınsamanın geliştirilmesi
Avrupa Para Sisteminin Kurulması
Merkez bankasının kamuya kredi açmasının yasaklanması
Para politikaları arasında uyumun artırılması İktisadi yakınsamanın güçlendirilmesi
En geç Avrupa merkez bankaları sisteminin kurulmasına kadar ulusal merkez bankalarının serbest bırakılması Üçüncü adım için hazırlık çalışmasının yapılması
Döviz kurlarının geri dönülemez şekilde sabitlenmesi
Euro’nun kullanılmaya başlanması
Avrupa Merkez Bankası tarafından tek bir para politikası oluşturulması Bölge içi döviz kuru mekanizmasının yürürlüğe girmesi (ERM II)
İstikrar ve Büyüme Anlaşmasının yürürlüğe girmesi
Kaynak: Avrupa Merkez Bankası web sitesi.
2.5.1. Birinci Aşama
Delors Raporu'nun temelinde, Avrupa Konseyi, Haziran 1989'da, ekonomik ve parasal birliğin ilk aşamasının 1 Temmuz 1990 tarihinde başlaması gerektiğine karar verdi. Bu tarihte, ilke olarak, üye devletler arasındaki sermaye hareketleri üzerindeki tüm kısıtlamalar kaldırıldı.
73 Başkanlar Komitesi
Mayıs 1964 yılında kurulduğundan bu yana parasal işbirliği üzerinde giderek daha önemli bir rol oynayan üye ülkeleri merkez bankası başkanlarının oluşturduğu Başkanlar Komitesi'ne ek sorumluluklar verildi. Bu kararlar 12 Mart 1990 tarihli Konsey Kararında imzalandı. Yeni görevleri, üye devletlerin para politikalarının koordinasyonu, fiyat istikrarının sağlaması gibi konularda danışmanlık vermeyi de kapsıyordu.
Görevin karmaşıklığını ve nispeten kısa süreyi göz önünde bulundurarak Ekonomik ve Parasal Birliğin III. aşamasına geçiş için hazırlık çalışmalarına Yönetim Kurulu ön ayak olmuştur. İlk adımda 1993 yılı sonunda araştırılması gereken tüm konuların belirlemesi için bir çalışma programı oluşturulmuş ve var olan alt komiteler belirlenmiş ve çalışma grupları oluşturulmuştur.
Yasal hazırlıkları
İkinci ve Üçüncü aşamaların gerçekleştirilmesi için, gerekli kurumsal yapının oluşturulması yerine Avrupa Ekonomik Topluluğu'nun (Roma Antlaşması) kurulması için antlaşmanın gözden geçirilmesi gerekiyordu. Bu amaçla, 1991 yılında siyasi birlik üzerine düzenlenen Hükümetler arası Konferansa paralel şekilde APB üzerine bir Hükümetler arası Konferansı düzenlenmiştir.
Avrupa Birliği üzerine müzakereler Aralık 1991'de sonuçlandı ve 7 Şubat 1992 tarihinde Maastricht Avrupa Birliği Antlaşması imzalanmıştır. Ancak, onay sürecinde ortaya çıkan gecikmeler nedeniyle, anlaşma 1 Kasım 1993 yılına kadar yürürlüğe giremedi.
2.5.2. İkinci Aşama APE (Avrupa Para Enstitüsü) ve AMB (Avrupa Merkez Bankası) kurulması
1 Ocak 1994 tarihinde Avrupa Para Enstitüsü (APE) kurulması, Başkanlar Komitesi'nin kaldırılmasına ve Avrupa Para Birliği'nin başlangıcına işaret ediyordu. APE'nin geçici varlığı, birlik içindeki parasal entegrasyonun durumuna yansıyordu. APE'nin, ne
74
Avrupa Birliği içinde para politikasının yürütülmesi için bir sorumluluğu vardı ne de döviz müdahalesi yapılması için herhangi bir yetkisi vardı.
APE'nin başlıca iki görevi:
 Merkez bankası işbirliğini ve para politikası koordinasyonunu güçlendirmek
 Tek para politikasının yürütülmesi ve üçüncü aşamada tek para biriminin oluşturulması için Avrupa Merkez Bankaları Sistemi kurulmasına yönelik olarak gerekli hazırlıkları yapmak
Bu amaçla, APE, üçüncü aşamadaki görevlerini gerçekleştirmek adına düzenleyici, örgütsel ve mantıksal çerçevesini belirlediği politika konuları hakkında istişare ve görüş alışverişinde bulunmak için bir forum düzenlemiştir.
Aralık 1995 yılında Avrupa Konseyi, Avrupa para birimi adını "euro" olarak kabul etti ve APB'nin üçüncü aşamasına 1 Ocak 1999 tarihinde başlayacağını doğruladı. Olayların kronolojik sıralaması euro'ya geçiş için duyuruldu. Bu senaryo ağırlıklı olarak APE tarafından detaylandırılan öneriler üzerine kurulmuştur.
ERM II
Aynı zamanda, APE'ye, Euro bölgesi ve diğer AB ülkeleri arasında gelecekteki para ve kur ilişkileri hakkında hazırlık çalışmalarının yapılması görevi verildi. Aralık 1996 yılında APE, Avrupa Konseyi Kararı temelini oluşturan Haziran 1997'de kabul edilen yeni döviz kuru mekanizmasının (ERM II) ilke ve temel unsurları üzerine raporunu Avrupa Konseyi'ne sundu.
Yeni banknotlar
Aralık 1996 yılında APE, 1 Ocak 2002'de tedavüle koymak üzere seçilen euro para tasarım serisini Avrupa Konseyi'ne ve kamuya sundu.
75 İstikrar ve Büyüme Paktı
APB anlaşmasını tamamlamak ve belirlemek üzere Avrupa Konseyi, 1977 Haziran'da İstikrar ve Büyüme Paktı'nı kabul etti. Mayıs 1998'de İstikrar ve Büyüme Paktı tamamlandı ve taahhütleri bir Konsey Deklarasyonu ile genişletildi.
Başlıca Katılımcılar
2 Mayıs 1998'de Avrupa Birliği Konseyi oybirliğiyle 11 üye ülkenin APB'nin üçüncü aşamasında gerekli koşulları yerine getirdiğine ve Ocak 1999'da 1 tek para biriminin kabul edilmesine karar verdi. İlk katılımcılar Belçika, Almanya, İspanya, Fransa, İrlanda, İtalya, Lüksemburg, Hollanda, Avusturya, Portekiz ve Finlandiya'ydı. Devlet ve Hükümet Başkanları da Avrupa Merkez Bankası Yönetim Kurulu (ECB) üyeleri olarak atanması için tavsiye edilecek kişiler hakkında siyasi bir mutabakata vardı.
Dönüşüm Oranlarının Belirlenmesi için Hazırlık
Mayıs 1998'de, üye devletlerin maliye bakanları, tek parayı kabul ederek üye ülkelerin ulusal merkez bankaları, Avrupa Komisyonu ve APE'nin başkanları ile birlikte euroya geçiş için geri dönülemez değişim oranlarının belirlenmesinde kullanılacak cari çift taraflı ERM oranlarına karar verdiler.
Karar Alma Mekanizmalarının Atanması
25 Mayıs 1998 tarihinde 11 katılımcı üye ülkenin hükümetleri, Avrupa Merkez Bankası için başkan, başkan yardımcısı ve yönetim kurulu için dört üye atadı. Atamalar 1 Haziran 1998 tarihinden itibaren yürürlüğe alındı ve AMB (Avrupa Merkez Bankası) kuruldu. AMB ve katılan üye devletlerin ulusal merkez bankaları, "Euro sistemi" (Eurosystem) kurdular. Euro sistemi üçüncü aşamada tek para politikasını açık ve kesin bir şekilde ifade etmektedir.
76
1 Haziran 1998 tarihinde AMB'nın kurulması ile APE görevlerini tamamlamış oldu. Avrupa Topluluğu'nu kuran Antlaşmanın 123. Maddesi uyarınca, APE, AMB’nin kurulmasıyla tasfiyeye girdi. APE'ye emanet edilen tüm hazırlık çalışmaları zamanında sona erdi ve 1998 yılının geri kalanı AMB tarafından sistemlerin ve prosedürlerin nihai testlerinin yapılmasına ayrıldı.
2.5.3. Üçüncü Aşama
1 Ocak 1999'da Parasal Birliğin üçüncü ve son aşamasında APB sorumluluğu altında, tek bir para politikası kuruldu ve Parasal Birliğe başından itibaren katılan 11 üye ülkenin para birimlerinin değişim oranları, geri dönülmez şekilde sabitlendi.
Parasal birliğe katılanların sayısı, 1 Ocak 2001 tarihinde Yunanistan'ın üçüncü aşamada katılımıyla 12'ye yükseldi. Slovenya, 1 Ocak 2007 tarihinde Euro bölgesinin 13 üyesi oldu, Kıbrıs ve Malta bir yıl sonra Slovakya ise 1 Ocak 2009 tarihinde euro bölgesine katıldı. Her bir ülkenin euro bölgesine katıldığı gün, o ülkenin merkez bankası otomatik olarak Euro sistem'in bir parçası haline geldi. Avrupa parasal birliğinin gelişiminin ele alınmasının ardından parasal birliğin birlik dışı ülkeler üzerindeki etkisi üzerindeki etkisi araştırılacaktır.
2.6. AVRUPA PARASAL BİRLİĞİ’NİN BİRLİK DIŞI ÜLKELER ÜZERİNE