Ekonomik bütünleşmenin ileri aşamalarından bir tanesi Parasal Birliktir. Parasal birlik içerisinde, bir grup ülke bölgesel merkez bankası tarafından emisyonu yapılan ortak bir para kullanmaktadır.79 Parasal birliğe üye ülkeler arasında kurlar kalıcı olarak sabitlenmekte ve sermaye hareketlerine ilişkin herhangi bir kısıtlama bulunmamaktadır.80 Ortak bir para kullanımının sonucunda ülkeler, ulusal amaçlar doğrultusunda para ve kur politikalarının kullanımından vazgeçmektedirler.81 Diğer bir deyişle para politikası uygulamalarına bölgesel (birliğe üye olan ülkelerin tamamı açısından) karar verilmektedir.82 Parasal birlik içerisinde, döviz kurlarında birliğin sağlanması, sermaye hareketlerine yönelik kısıtlamaların kaldırılması ve üye ülke paraları arasında konvertibilitenin sağlanması gerekmektedir. Bunların yanı sıra
79 Atish R. Ghosh, Anne-Marie Gulde ve Holger C. Wolf, Exchange Rate Regimes: Choices and
Consequences, The MIT Pres:USA, 2002, s.40.
80 Hans Visser, A Guide to International Monetary Economics: Exchange Rate Theories, Systems and
Policies, 3. baskı, UK: Edward Elgar Publishing Limited, 2004 ,s.180.
81 Ignazio Angeloni, Michael Flad ve Francesco Paolo Mongelli, “Economic And Monetary Integration of the
New Member States Helping to Chart the Route”, European Central Bank Occasional Paper Series, No:36/September 2005, s.5.
29
konvertibilitenin korunacağı hakkında güvenin tesis edilmesi ve ulusal paraların birbirine çevrilmesinde her çeşit banka giderinin kaldırılması önem arz etmektedir.83 Parasal Birliğin (monetary union) özel bir durumu para birliğidir (currency union). Para birliği, üye ülkelerin ulusal paralarını terk ederek tek bir para kullandıkları alandır. Tam parasal birlik ya da ortak
para sahası kavramları para birliği ile eşanlamlıdırlar.84
Visser (2004)’e göre ülkelerin bir parasal birliğe dahil olmalarının ya da bir parasal birlik kurmalarının nedenleri şöyle sıralanabilir:85
¾ İlk olarak, iktisadi hayatın belirsizliği iktisadi birimlerin kur değişimlerini göz ardı etmeleri durumunda azaltılabilir. Belirsizliğin azaltılmasından elde edilecek faydanın ölçülmesi zordur. Ancak parasal birliğin en temel faydalarından biri kur belirsizliğini azaltmasıdır. Girişimciler yabancı piyasalara girmek için daha istekli olacaklar ve böylece piyasaların bütünleşmesine yardımcı olacaklardır. Dolayısıyla rekabet artacak ve dinamik ölçek ekonomilerinden faydalanmak mümkün olacaktır. Sonuçta birlik içindeki ulusal piyasalar daha entegre hale geleceklerdir.
¾ İkinci olarak, bir parasal birlik, enflasyonu düşürme konusunda bir üne sahip olursa, herhangi bir ülkenin kendi para politikasına kredibilite kazandırmak için bu birliğe dahil olması yararlı olacaktır. Böylece, diğer faydaların yanı sıra, enflasyon beklentisi düşecek ve dolayısıyla faiz oranları ve ücret taleplerinde düşme yönünde bir eğilim ortaya çıkacaktır. Diğer taraftan bir ülke, Maliye Bakanlığı’na gerekli desteği vermek ve hükümeti güvenilmez maliye politikalarından korumak için de bir parasal birliğe katılma kararı alabilir. Birlik içinde düşük enflasyonlu nispeten güçlü bir ülkenin var olması durumunda parasal birlik, nispeten küçük ülkelerin güvenilir ve enflasyon baskısına neden olmayacak para politikaları uygulamalarına yardımcı olabilir.
¾ Üçüncü olarak, bir parasal birlik, bir iktisadi birliğin görevini daha düzgün şekilde yerine getirmesine hizmet eder. Bir ekonomik birlik, parasal birliğe ihtiyaç duymaz. Parasal birlik olmaksızın nominal kur veri iken ülkeler arasındaki enflasyon farklılıkları ve nominal döviz kuru ayarlamaları yüzünden reel döviz kuru kolayca değişebilir.
83 Karluk, a.g.k., 2009, s.669. 84 Visser, a.g.k., s.180. 85 Visser, a.g.k., ss.180-181.
30
Bahsedilen bu üç durum genellikle parasal birlik için geçerlidir. Ortak para alanı için durum farklıdır. Ülkelerin ortak para alanına katılmalarının nedenleri şöyle açıklanabilir:
¾ İlk olarak, para, günlük hayattaki işlemlerin kolay bir şekilde gerçekleştirilmesi için kullanılmaktadır. İşlem maliyeti bir grup ülkenin aynı parayı kullanması durumunda göz ardı edilebilecek kadar küçük olacaktır. Çeşitli ulusal paraların var olduğu durumda iktisadi birimler paraların birbirine değişimi ile karşı karşıya kalmaktadırlar. Ortak bir paraya geçilmesi ile işlem maliyetinden yapılan tasarruflar diğer bir deyişle para transferlerinde kullanılan ofis alanları ve istihdam edilen insanlar artık farklı amaçlar için kullanılabilir.86
¾ Para sadece bir ödeme aracı değil aynı zamanda bir ölçü birimidir. Bir para birliğinde ölçü biriminin tek oluşu ülkeler arasında fiyat karşılaştırmalarının yapılmasını kolaylaştırmaktadır. Bir para birliği böylece piyasaları daha şeffaf hale getirmekte ve bilgi işleme maliyetini azaltmaktadır.87
¾ Uluslararası rezervler ile birlik içi ödemelerin yapılmasına dair bir anlaşma, para birlikleri için eski bir durumdur. Uluslararası rezervler havuzda toplanmaktadır. Bu sistemde rezervlere daha az ihtiyaç duyulmaktadır. Rezervler, getirisi daha yüksek likiditesi daha düşük varlıklara yatırılabilirler ya da merkez bankası devletin farklı amaçlar için kullanabileceği serbest kaynakları ve sermayeyi azaltabilir.88
¾ Tek bir para ile finansal piyasaların fonksiyonları gelişmektedir. Büyük çaplı işlemlerin, küçük ulusal piyasalara göre nispeten büyük birlik piyasasında neden olacağı fiyat şoku daha küçük olacaktır. Finansal varlıkların likiditesi (diğer bir deyişle varlıkların kısa zaman içerisinde büyük kayıplar olmaksızın satılabilmesi) para birliğinde daha yüksektir. Böylece hisse senetlerinin ya da borç senetlerinin büyük çaplı emisyonları daha ucuz ve kolay olmaktadır.89
¾ Para birliği oluşturmanın diğer bir önemli nedeni ise Avrupa Komisyonu Raporu’nda şöyle açıklanmaktadır. Avrupa birliği dünyanın lider ticaret güçlerinden biridir. Böylece Avrupa’nın parası, Dolar ve Yen’e benzer şekilde bir değişim ve rezerv para olacaktır. Sonuçta Avrupalı firmalar üçüncü ülkelerden yapmış oldukları ithalat işlemlerini kendi paraları ile gerçekleştirmektedir. Diğer taraftan Avrupalı firmalar
86 Visser, a.g.k., ss.180-181; European Commission, “Green Paper on the practical arrangements for the
introduction of the single currency”, COM/95/333 final, Brussels,1995, s.4.
87 Visser, a.g.k., s.181. 88 Visser, a.g.k., s.181. 89 Visser, a.g.k., s.181.
31
yaptıkları ihracat işlemlerini ve faturaları da yine kendi paralarında düzenleyebilmektedir. Nihayetinde Avrupa’nın uluslararası kabul görmüş parası, uluslararası para sisteminin daha istikrarlı bir yapıya sahip olmasına katkı yapacaktır.90 ¾ Parasal birliğin en önemli etkilerinden biri muhtemelen hem parasal otoriteyi hem de
ticari bankaları daha etkin bir uluslararası ödemeler mekanizması oluşturmak için teşvik etmesidir. Örnek olarak, Avrupa para piyasasının daha iyi işlemesi için 1 Ocak 1999’da Euro’ya geçişle birlikte Avrupa Merkez Bankası’na bağlı ödemeler sistemi TARGET (Trans European Automated Real Time Gross Settlement Express Transfer) ele alındı. Ticari bankaların oluşturduğu, Avrupa Bankacılık Birliği EURO1 ödemeler sistemi geliştirildi.91
Tam para birliği dışında bir parasal birliğin, ulusal finansal piyasaların birleşmesinden tam olarak fayda elde etmesi muhtemel değildir. Farklı ülke paralarının bulunması durumunda döviz kurlarının geri dönülmez biçimde sabitleneceğine dair kesin bir garanti verilemez ve böylece iktisadi birimler için çeşitli ulusal paralar birbirlerinin tam ikamesi olmayacaktır. Ayrıca birlik içinde sınırlandırılmamış sermaye hareketleri sabit kura zarar verebilir. Sabit kurun değiştirilemez olması ile ilgili daima bir kuşku vardır. Bu nedenle bir kez spekülatörler bu durumu hissederse, sistem çökünceye kadar saldıracaklardır. Sermaye kontrolleri mevcut değilken, ortak bir paranın olmadığı bir parasal birlik spekülatif saldırılara maruz kalacaktır. Halbuki sermaye kontrolleri olması durumunda böyle bir durum söz konusu değildir.92