Parasal Birliğin Avantajları

Parasal birliğe katılan ülkelerin katlanmak zorunda oldukları maliyetlerin yanı sıra aslında birliği oluşturmaları için onları motive eden yararlar da mevcuttur. Parasal birliğin üye ülkelere faydaları aşağıda başlıklar halinde yer almaktadır.

2.3.2.1. Kaynakların Tahsisinde Etkinliğin Artması ve Kur Belirsizliğinin Azalması

Geleneksel optimum para alanı teorisine göre parasal entegrasyonun en önemli yararı, para alanı içerisinde kaynakların daha etkin bir şekilde tahsisine yol açacak olmasıdır. Para alanının genişlemesi, işlem maliyetlerini azaltır ve fiyat şeffaflığını artırır. Dolayısıyla ekonomik kararları basitleştirir, mal ve hizmet ticaretini ve finansal değişimleri kolaylaştırır. Daha fazla şeffaflık ayrıca bölge içindeki fiyat farklılıklarını azaltarak tüketicilere kazanç sağlar. Ulusal sınırlar daha az önemli hale gelir. Çünkü piyasa güçleri, daha iyi kredi tahsisi ile daha verimli yatırımlar yaparak ve sınır ötesi menkul kıymetlerini (hisse senetlerini) artırarak daha bağımsız hareket etme şansı yakalarlar.143

Döviz kuru oynaklığının nispeten yüksek oluşu uluslararası ticaret üzerinde azalma yönünde bir baskı oluşturacak ve farklı para cinsinden olan sözleşmeler için reel faiz oranlarında farklılıklara neden olur.144 _{Kur oynaklığı, faiz oranı risk primlerinde de değişim}

ortaya çıkarabilir. Dalgalı döviz kuruna sahip bir para cinsinden borç senedi, o bölgede yatırım yapmanın para cinsinden riskini telafi etmek için genellikle daha düşük bir fiyattan (yüksek faiz oranı ile) satılabilir. Böylece uluslararası sermayenin maliyetinin oynak döviz

142 _{Volz, a.g.k., s.55.}

143 _{Volz, a.g.k., s.51.} 144 _{Scrimgeour, a.g.e.,s.2.}

61

kurlarına sahip ülkeler için daha yüksek olması muhtemeldir.145 Dolayısıyla döviz kuru oynaklığını düşüren politikalar ticaret oranını artırırken faiz oranlarını düşüreceklerdir. Kur oynaklığını düşüren politikalardan bir tanesi ortak bir para alanına dahil olmaktır.146 Parasal birliğin kur oynaklığı üzerindeki etkisinin muğlak bir konu olduğunu söylemek doğru değildir. Diğer bir deyişle bir parasal birlik içerisinde döviz kuru oynaklığı nispeten düşük olacaktır.147

2.3.2.2. Politika Koordinasyonuna Bağlı Refah Kazancı

Ticaret ya da sermaye akımları ile birbirine bağlı iki ekonomi incelendiğinde karşılıklı ekonomik bağımlılığın var olduğu gözlenebilir. Birbirine bağlı iki ülkeden biri politika araçlarını kullandığında diğer ülkenin refah seviyesini etkileyebilir. Politika koordinasyonunun olduğu durumda üye ülkelerin refah seviyesi üzerinde pozitif bir etki ortaya çıkabilir. Ülkeler arasındaki karşılıklı bağımlılık ilişkisi ya nispeten simetrik bir süreç (karşılıklı bağımlılık) veya asimetrik bir süreç (tek taraflı bağımlılık) şeklinde olabilir. Bu sorunun ekonomik analizi için en az iki yaklaşım vardır. (1) İki veya daha fazla ülkeli model kurulur ve onların politika araçlarını yönetimleri ve bu araçların ekonomi üzerindeki etkileri analiz edilebilir. (2) Oyun teorisi çerçevesinde daha stratejik bir yaklaşım uygulanabilir. Politika yapıcılar, sosyal refah fonksiyonunu maksimize etmeyi hedeflerler. Refah fonksiyonu pozitif şekilde amaçların yerine getirilmesine bağlıdır. Ayrıca, refah fonksiyonu ekonomik sistem tarafından ve diğer ülkelerin politika yönetimi tarafından belirlenmektedir. Ekonomik model hakkında hangi yaklaşım kullanılırsa kullanılsın, refah fonksiyonu, koordinasyon ile refah kazançlarının elde edilmesi için bilinmek zorundadır. İktisadi birimler nadiren gerçek hayatta bu bilgileri kullanır. Bununla birlikte, bir parasal birlik oluşturmanın üye ülkeler arasında yıkıcı ve rekabetçi politikalardan korunmaya yardım ettiği iki durum mevcuttur: 1) Rekabetçi devalüasyonlar (komşuyu zarara sokma politikası) ve 2) Parasal birlik içerisinde ülkeler spekülatif ataklardan korunabilir:148

145 _{Scrimgeour, a.g.e.,ss.2-3.} 146 _{Scrimgeour, a.g.e.,s.3.}

147 _{Dean Scrimgeour, Exchange rate volatility and Currency Union: Some theory and New Zealand evidence,}

Rezevr Bank of New Zealand, Discussion Paper Series, DP2001/04, August 2001,s.1.

148 _{Ralf Kronberger, “A Cost-Benefit Analysis of a Monetary Union for MERCOSUR with Particular Emphasis}

on the Optimum Currency Area Theory?”, Integration and Trade, Inter-American Development Bank, Integration And Regional Programs Department, Institute For The Integration Of Latin America And The Caribbean, Volume 6, No:16, January – June, 2002, s.3.

62

1) İlk argüman Avrupa Ekonomik ve Parasal Birlik oluşturulması bağlamında sıkça kullanılmaktadır. Sektörel çıkarlar aşırı döviz kuru değişimlerinden (rekabetçi devalüasyonlar) korunmak için bastıracaklardır ya da Avrupa Topluluğu içinde bastırmışlardır. Hem ithalatçılar hem de ihracatçıların avantajlı nispi fiyatların (ya da en azından sabit fiyatların) sağlanmasına karşı güçlü bir ilgileri vardır.

2) Parasal birlik içerisinde spekülatif atakların ortadan kaldırılabileceğine dair ikinci argüman geniş ölçüde yabancı sermayeye bağımlı küçük parasal birlikler için sadece farazidir. Birkaç tane nispeten küçük ülkenin bir parasal birlik oluşturduğunu varsayalım. İkinci olarak bu parasal birliği oluşturan ülkelerin GSYİH’nın ABD gibi büyük bir ülkenin hasılası ile karşılaştırıldığında önemsiz olduğunu ve ABD gibi diğer büyük ülkelerin birlik içerisinde yatırım yapan en önemli iktisadi birimler olduğunu varsayalım. Böyle bir durumda paasal birlik kurulmasından önce üye ülkeler arasındaki spekülatif ataklar önemli bir rol oynayacağı tartışmalı bir konudur.

Bir parasal birliğin para politikası, bir grup ekonomi arasında koordine edilmiş para politikasına eşit değildir. Bir parasal birliğin çeşitli üyeleri ulusal finansal piyasalarındaki düzenlemeleri değiştirerek farklı mali piyasa yapılarına göre karakterize ediliyorlarsa tek bir para politikası parasal birliğin tüm üyeleri için optimum olmayabilir.149

2.3.2.4. İşlem Maliyetlerinin Ortadan Kaldırılmasından Kaynaklanan Doğrudan Kazançlar

Parasal birliğin en gözle görülür kazancının ulusal paraların birbirine dönüştürülmesinin neden olduğu maliyetin ortadan kaldırılması olduğu söylenebilir.150 _Diğer

bir deyişle para değişiminde kullanılan kaynakların mal ve hizmet üretiminde yeniden tahsis edilmesi refah üzerinde direkt bir etkiye sahiptir. Ülkelerin tek bir para alanı kurmaları döviz kuru riskine karşı tam ve ücretsiz bir koruma (hedging) sağlayacaktır. Burada korumaya bağlanan kaynakların risk bulunmaması durumunda serbest olacakları varsayılmaktadır. Ancak bu tam olarak doğru değildir. Bazı yatırımcılar portföy çeşitlendirmesine giderken

149 _{Kronberger, a.g.m., s.3.} 150 _{Grauwe, a.g.k., s.58.}

63

döviz kuru koruması sağlayan enstrümanlara yatırım yapmaktadırlar. Bir birliğin kurulması bu risk taşıyan varlıkların ortadan kalkmasına yol açacaktır. Yine bu kaynaklar, ortadan kaldırılan varlıkların risk özelliklerini taklit eden diğer tür korumalardaki artışlar tarafından emilebilir. Bazı tür korumalar birlik içi ticaret işlemlerine bağlıdır. Bu tür korumalara bağlı kaynaklar birliğin kurulması ile serbest kalacaktır. Ancak bu iki tür korumaya bağlı olan kaynakların birbirinden ayrılması zor bir işlemdir.151

Diğer taraftan bu kazancın gözle görülebilmesinin yanı sıra toplam kaynak büyüklüğü yaklaşık olarak hesap edilebilir. 1990’da Avrupa Ortak Pazar’ının hesaplamasına göre yılda 13-20 milyar Euro, yaklaşık olarak Avrupa Birliği ülkelerinin GSYİH’nın yaklaşık olarak %0,25-%0,50’i değerinde döviz işlem maliyeti bulunmaktaydı. Parası, uluslararası ödemelerde kullanılmayan küçük, açık ve nispeten daha az gelişmiş ülkeler için bu tasarruf miktarı daha büyük olacaktır. Döviz değişiminden kaynaklanan maliyetler, finansal sektör ve firmaların döviz ile ilgili faaliyetlerinde kullandıkları kaynakların tahminiyle hesaplanmaktadır. Diğer taraftan bu değer bankacılık sektörünün gelir kaybını da temsil etmektedir. Döviz değişimlerinin neden olduğu kayıp toplum açısında bir toplumsal refah kaybını temsil ettiği için banka gelirlerindeki kayıpla birbirine mahsup edilemez. Diğer bir deyişle burada kazanan toplum olmaktadır. Döviz işlemlerinden elde edilen gelirin azalması ile birlikte bankalar daha karlı gelir kaynaklarına yöneleceklerdir. Bu sektörde çalışan kişiler ise muhtemelen daha verimli işlere döneceklerdir. Ancak burada dikkat edilmesi gereken nokta ise ödemeler sisteminin tamamıyla bütünleşmemesi durumunda işlem maliyetleri daha yüksek olacağıdır.152

2.3.2.5. İşlem Maliyetlerinin Ortadan Kaldırılmasından Kaynaklanan Dolaylı Kazançlar

İşlem maliyetlerinin ortadan kaldırılmasının doğrudan kazançlarının yanı sıra dolaylı kazançları da mevcuttur. Parasal birliğin fiyat farklılaşmalarını azaltması beklenmektedir. Ancak örneğin bir tüketicinin birlik içindeki farklı bir ülkeden bir araba satın almayı planladığını düşünelim. Bu durumda eğer tüketici yüksek işlem maliyetleri ile karşılaşırsa

151 _{Baldwin, R., "On the Microeconomics of the European Monetary Union," European Economy, Special Issue}

No. 1, “One market one money” içinde, European Commission, Brussels, 1991, s.22.

152 _{Michael Grabner, “The Costs and Benefits of Monetary Union”, June 2003, Department of Economics,}

University of California, www.econ.ucdavis.edu/graduate/mgrabner/research/monetary_union.pdf, Erişim: 07.12.2010, s.10-11.

64

arabanın en ucuz olduğu ülkeden bu malı almaya tereddüt edecektir. Uygulamada ülkeler arasındaki farklı vergilemeler ya da idari mevzuat farklılıkları gibi birçok işlem maliyeti bulunmaktadır. Bu tür işlem maliyetleri, yabancı paraların alım-satım maliyetini geride bırakmaktadırlar. Fiyat farklılaştırılmasının ortadan kaldırılması Avrupalı tüketiciler için bir kazanç olacaktır.153

Farklılaşmış piyasalardaki ulusal paraların varlığının önemi göz ardı edilmemelidir. Charles Engel ve Richard Rogers (1995) çalışmalarında fiyat farklılaşmasında sınırların yanı sıra mesafenin büyüklüğüne vurgu yapmaktadırlar. Çalışmalarında USA ve Kanada ülkeleri ile bu ülkeler içerisindeki farklı şehirler arasındaki fiyat farklılaşmalarını analiz etmişlerdir. Analiz sonucunda ülkeler arasındaki fiyat farklılaşmalarının nedenini hem sınırların varlığına hem de mesafeye bağlamışlardır.154 Böylece sınırlar piyasa farklılaşmasında ve dolayısıyla fiyat farklılıklarının açıklanmasında oldukça kuvvetli bir nedendir. Sınırların varlığı sadece ulusal paraların değişimini içermemektedir. Sınırlar para değişiminin yanında ticareti engelleyici birçok unsura sahiptir. Bununla beraber sınırların varlığı sonucu değiştirilmek zorunda olunan paralar, neden piyasaların farklılaşmaya gittiklerinin açıklanmasında en önemli faktör olmaktadır.155

2.3.2.6. Finansal Entegrasyonun Güçlenmesi

Parasal entegrasyonun bir diğer yararı, finansal entegrasyon için mevcut engelleri azaltmasıdır. Ticarette olduğu gibi, döviz kuru volatilitesi ve farklı para birimlerinin varlığı sermaye piyasalarını parçalara ayırır ve mali entegrasyonu engeller. Literatürde finansal entegrasyon hakkındaki bir varsayım parasal birliğin, finansal gelişimin daha az olduğu bölgelerde veya iktisadi bütünleşmeye gitmiş ülkelerde finansal gelişimi teşvik ettiği yönündedir.156 _{Parasal birlik döviz kuru riskini azaltarak ve şeffaflığı artırarak finansal}

entegrasyona katkı sağlamaktadır.157

153 _{Grauwe, a.g.k., s.60.}

154 _{Charles Engel ve John H. Rogers, “How Wide Is the Border?”, The American Economic Review, Vol. 86,}

No:5, 1996, s.1123.

155 _{Grauwe, a.g.k., s.60.} 156 _{Volz, a.g.k., s.51.}

157 _{Liliane Karlinger, “The Impact Of Common Currencies On Financial Markets: A Literature Review And}

Evidence From The Euro Area”, Bank of Canada Working Paper 2002-35, Bank of Canada, Ottawa, 2002, s.6.

65

Daha az gelişmiş mali sektörlerin daha fazla gelişmiş mali sektörleri yakalamaları açısından finansal sistemler ve gelişmişlik dereceleri benzeşmelidir. Böylece finansal entegrasyon, daha geri kalmış bölgelerde finansal araç arzını arttırır ve aynı zamanda ortak para alanında iktisadi birimler için yatırım fırsatlarını genişletir. Bu durum portföy çeşitlendirmesi ile uluslararası riski azaltmayı sağlayacaktır.158

2.3.2.7. Merkez Bankalarının Tutması Zorunlu Rezerv Gereksiniminin Azalması

Parasal entegrasyonun ek bir faydası merkez bankalarının yanı sıra diğer ticari bankaların ve şirketlerin döviz rezervi tutmalarının fırsat maliyetini azaltması ya da ortadan kaldırmasıdır. Yüksek uluslararası likidite birikimi merkez bankalarına döviz piyasasına müdahale için imkan sunmaktadır. Böylece döviz kuru rejimine güvenilirlik sağlanır ve sermaye akımlarının aniden tersine dönmesine karşı bir savunma hattı oluşturulur. Uluslararası rezerv stoklama likidite krizi olasılığını azaltırken, getirisi olmadığından ötürü sahibi için fırsat maliyeti oranında maliyetlidir. Pratikte, uluslararası rezervler çoğunlukla yüksek oranda likit ama ABD hazine bonosu gibi düşük getirisi olan aktiflerdir. Bu genellikle bir olumsuzluk taşımaktadır. Çünkü ulusal menkul kıymetler ihracı yoluyla döviz müdahalelerinin sterilizasyonu rezervlerden elde edilen geliri aşmaktadır. Parasal işbirliği ve entegrasyon, her bir ülkenin ihtiyaç duyduğu likit varlık miktarını azaltır. Bir parasal birlik oluşturulduğunda, rezervleri saklı tutma ihtiyacı azalarak rezervler ortak bir merkez bankasında toplanır.159