Turizm Kullanımına Yönelik Peyzaj Potansiyelinin Değerlendirmesi

Samandağ‟ın yapılan SWOT analiziyle çalıĢma alanındaki mevcut turizm durumu tanımlanmıĢtır. Alanın güçlü ve zayıf yönleri, fırsatlar ve tehditler ile ilgili veriler 2009-2010-2011 yıllarında farklı mevsimlerde ilçe ve belde belediye baĢkanları ve yetkilileri, ilçe ve belde kamu kuruluĢları, seyahat acentaları, sivil toplum kuruluĢları, yerel halk ve turistlerle yapılmıĢ olan karĢılıklı görüĢmeler; yöre için veya benzer alanlar için daha önce yapılmıĢ olan çalıĢmalar ve mesleki deneyim, arazi sörvey çalıĢmaları ve yerinde yapılan gözlemler sonucu oluĢturulmuĢtur.

Samandağ ilçesi KTVKK tarafından ilan edilmiĢ arkeolojik sit alanları, anıt yapılar, 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanunu kapsamında ilan edilmiĢ yaban hayatı geliĢtirme sahası, Avrupa'nın Yaban Hayatı ve YaĢama Ortamlarının Korunması (BERN) sözleĢmesi kapsamında koruma altına alınmıĢ deniz kaplumbağası yuvalama alanı, kuĢ göç yolu üzerinde olması, Akdeniz foku yaĢam alanı, gen koruma ormanı,

Doğa Derneği tarafından ilan edilmiĢ ÖDA (Samandağ Kumulları ve Amanos Dağları) gibi birçok ulusal ve uluslararası korunan alan statülerine sahip alanlara ev sahipliği yapmaktadır.

Samandağ turizm varlığı açısından doğal, kültürel ve tarihi değerleriyle oldukça zengin bir ilçedir. 1993 yılında turizm bölgesi ilan edilmesine rağmen ülke çapında tam olarak bilinmemesi, turizm Ģirketleri ve tur operatörleri tarafından yeterince fark edilmemiĢ olması, turizm varlığının henüz yeterince keĢfedilmediğini göstermektedir. Dolayısıyla ilçenin turizm açısından altyapısı da geliĢmemiĢtir. Bu durum bozulmamıĢ hassas ekosistemlerin ve doğal kültürel çekiciliklerin bulunduğu Samandağ için bir fırsat olarak değerlendirilebilmektedir.

Sahilin uzun ve temiz olması, çeĢitli düzenlemelerin yapılmıĢ olması kıyı turizmi açısından yeterli değildir. Kıyı turizmi için deniz suyunun temizliği, denizin derinliği, deniz suyunun deniz canlıları açısından da uygun olması gerekmektedir. Bu faktörler açısından değerlendirdiğimizde Samandağ sahilinin buna pek uygun olmadığı ortaya çıkmaktadır. Deniz akıntısına bağlı olarak sürekli kıyı ülkelerin ve Asi Nehrinin getirdiği çöpler, pet ĢiĢe, poĢet, lastik teker, enjektör, cam ĢiĢe gibi çeĢitli katı ve tıbbi atıklar Samandağ sahilini sürekli tehdit etmektedir. Denizde yüzmekte olan insanların ayaklarına ve vücutlarına atıkların temas etmesi rahatsızlık oluĢturmaktadır. Ayrıca kıyıda denizanalarının varlığı ve su içerisinde bunların insan vücuduna çarpması sahil turizmi açısından uygun olmadığını göstermektedir. Denizin kıyı derinliği de sahil turizmi açısından önemlidir. Samandağ sahili açığında deniz derinliği kısa mesafelerde değiĢebilmektedir.

Samandağ ilçesinde yaz aylarında yoğunlaĢan turizmi tüm yıla yayabilmek ve bölgesel yoğunluğu ortadan kaldırabilmek için bölgenin sunduğu karakteristiklere bağlı alternatif turizm türlerine olan ihtiyaç kaçınılmazdır.

Bu doğrultuda ekoturizm, doğal ve geleneksel çevreye önem veren, küçük ölçekli iĢletmeler tarafından küçük turist gruplarına hizmet veren ve yerel halkın refahını gözeten bir alternatif turizm türü olarak karĢımıza çıkmaktadır. Bu nedenle Samandağ için sahil turizminin (deniz güneĢ kum) yanısıra alternatif turizm olarak ekoturizmin uygun olduğu değerlendirilmiĢtir.

Ekoturizm etkinlikleri ile doğal ve kültürel değerler üzerindeki baskıların azalması yöre halkının bu etkinliklerden gelir sağlaması koruma-kullanma dengesini oluĢturacaktır. Öncelikle ekoturizm için kaynak değerlerin belirlenmesi, hassas ekosistemlerin bulunduğu alanlarda bölgeleme çalıĢması yapılması, taĢıma kapasitesinin

belirlenerek ziyaretçi yönetiminin belirlenmesi, yapılabilecek etkinliklere göre güzergâhların belirlenmesi ve tüm bu çalıĢmalar göz önünde bulundurularak Samandağ için ekoturizm planının yapılması gerekmektedir.

Samandağ ilçesinin ekoturizim için çekicilikleri, ziyaretçilere uygulanan anket sonuçları, hızlı kırsal değerlendirme sonuçları, ilgili uzmanlarla yapılan görüĢmeler, yöre halkının görüĢleri ve arazi çalıĢmaları doğrultusunda aĢağıda belirtildiği Ģekilde sıralanabilir:

Doğal çekicilikler

1-Dağlar; Amanos Dağları (Musa Dağı bölümü) 2- Nadir bitki toplulukları; ġimĢir gen koruma ormanı

3-Yaban hayatı konusunda önemli alanlar; Ġskenderun-Arsuz yaban hayatı geliĢtirme sahası, deniz kaplumbağası yuvalama alanı, Akdeniz foku yaĢam alanı,

Samandağ‟ın önemli fauna çekicilikleri; bölgede yer alan fauna elemanları görülebilme zaman ve yerleri dikkate alınarak belirlenmiĢ ve aĢağıda gösterilmiĢtir.

Çizelge 5.1. Önemli fauna çekiciliklerinin görülebilme zamanı ve yerleri

Sıra No: Tür Yer Aylar

1 Yaban keçisi (Capra aegagrus)

Ġskenderun-Arsuz YHGS 05 Kasım-15 Aralık 2 Karaca

(Capreolus capreolus)

Ġskenderun-Arsuz YHGS 05 Kasım-15 Aralık 3 ĠribaĢ Kaplumbağa

(Caretta caretta)

Samandağ kumsalı 01Haziran- 15 Eylül 4 YeĢil Kaplumbağa

(Chelonia mydas)

Samandağ kumsalı 01Haziran- 15 Eylül 5 Göçmen kuĢlar Meydan köyü, Yoğunoluk

Aknehir beldesi

Ġlkbahar- sonbahar 6 Akdeniz foku

(Monachus monachus)

Meydan köyü-Keldağ

4-Göller; Mileyha Göleti,

5-Flora, endemik bitkiler; (Veronica orientalis; musa dağı, Verbascum amanum; musa dağı, Verbascum discolor; musa dağı, Verbascum scaposum; samandağ,

Verbascum pinetorum; musa dağı, Scorzonera lasiocarpa; samandağ-çevlik, Scorzonera lacera; samandağ, Rosularia globulariifolia; samandağ, Lathyrus stenolobus; küçükkaraçay, Astragalus antiochianus; samandağ, Ajuga postii; musa dağı, Scutellaria glaphyrostachys; musa dağı, Ballota saxatilis; samandağ, Salvia tigrina;

Zygophyllum albüm; Samandağ kıyısı, Alhagi mannifera; Samandağ kıyısı, Leucanthemum myconis; Samandağ kıyısı)

6-Büyüklüğü yaĢı ve dıĢ görünümleri nedeniyle ilgi çeken bitkiler; Hıdırbey anıt çınar ağacı (Musa ağacı).

Kültürel Çekicilikler;

1-Tarihi yerler, yapılar; Karaçay Deresi üzerinde Seldiren Köprüsü, Yaylıca Beldesi Batıayaz Köprüsü, Yoğunoluk Köyü ziyaret mevkii Antik kilise kalıntısı, Mağaracık Beldesi tonozlu su yapısı, Vakıflı Köyü bahçeli ev, Zeytunlu Mahallesi Ġngiliz Okulu.

2-Arkeolojik yerler; YeĢilada Mahallesi Antik liman kalıntıları, Meydan Köyü Temre mevkii Geç Roma yapı kalıntıları, Mağaracık Beldesi kaya mezarları ve mağaralar, SutaĢı Köyü Sabuniye Höyüğü, Hüseyinli Köyü arkeolojik sit alanı, AlevıĢık Mahallesi Al Mina Höyüğü, Kapısuyu Köyü Antik Selevcia Pierre kenti, Kapısuyu Köyü kaya mezarları, Titus Tüneli, Mağaracık Beldesi Antik sit alanı (taĢ kesim alanı),

3-El sanatları; ahĢap kaĢık oymacılığı, kaval- ney yapımı, defne sabunu yapımı, ipek dokumacılığı,

4-Festival ve panayırlar; Vakıflı Köyü meryemana kutlamaları, Eriklikuyu erik festivali,

5-Ġnanç açısından önemli yerler; Aknehir Beldesi St.Simon Manastırı, Çiğdede Mahallesi Hıdır (a.s) Türbesi, Teknepınar Köyü klisesi, AlevıĢık Mahallesi Ebül Fütuh Camii, Zeytuniye Mahallesi Hamire (Marilyas) Manastırı, Zeytuniye Mahallesi, Seyyide Naya Klisesi, Yoğunoluk Köyü kilise camii (Garigori kilisesi), Vakıflı Köyü Meryemana kilisesi, Zeytuniye Mahallesi Aziz Takla Kilisesi,

6-Ekolojik tarım; Vakıflı Köyü

Samandağ ilçesinin ekoturizim açısından altyapısı değerlendirilerek yapılabilecek ekoturizm etkinlikleri belirlenmiĢtir (Çizelge 5.2).

Çizelge 5.2. Samandağ ilçesinde yapılabilecek ekoturizm etkinlikleri

No Ekoturizm

Etkinliği

Açıklama

1 Atlı doğa

yürüyüĢü

Amanos Dağlarının en güney bölgesini oluĢturan Musa Dağı bu etkinlik için uygun alan olarak belirlenmiĢtir. Yoğunoluk, Eriklikuyu ve Batıayaz köylerinde ormanlık alandan toplanan defne yaprağının getirilmesi amacıyla kullanılan atlar bu etkinlik için kullanılabilecektir. Batıayaz Köyünden baĢlayarak Ġkizköprü, Çamlıyayla Köyü, Ġncebel, eski ġahlankaya karakolu arasında bulunan 20 km‟lik orman yolu bu etkinlik için en uygun rota olabilecektir. Bu rota günlük olarak uygulanabileceği gibi farklı rotalar ile konaklamalı birkaç günlük turlar halinde de uygulanabilir.

2 Doğa

fotoğrafçılığı

Doğa fotoğrafçılığı etkinliğinde kullanılan ana materyal genel olarak doğal özellikleri içermektedir. AraĢtırma alanının doğal özellikler açısından taĢıdığı potansiyel yüksektir. Alanda yapılan gözlemler sonucunda bu etkinlik için en uygun alanların Samandağ‟ın güneyinde yer alan Mileyha göleti, sazlık ve kumul alanlar, Kel Dağ, Samandağ‟ın kuzeyinde yer alan Çevlik Limanı ile Kale Köyü arasındaki deniz ve ormanın kucaklaĢtığı bakir alan olduğu tespit edilmiĢtir. Bu alanlarda günübirlik turlarla etkinlik gerçekleĢtirilebilir.

3 Doğa yürüyüĢü

(trekking)

Bu etkinlik için en uygun alanın Samandağ‟ın kuzeyinde yer alan Musa Dağıdır. Musa Dağı içerisinde manastır, kilise kalıntıları, mağaralar, sarnıçlar, kaya mezarları yapraklı ve karıĢık türleri barındıran orman arasında yürürken görülebilir. Batıayaz Köyü Karapınar mevkiiden baĢlanacak yürüyüĢ rotası ile patika takip edilerek zirveye ulaĢılabilecektir. Panoramik noktalardan manzara seyri yapılabilir. DönüĢ için Kapısuyu, Yoğunoluk veya Eriklikuyu köyüne değiĢik patikalarla ulaĢma imkânı bulunmaktadır. 15 km‟lik yürüyüĢ yolu doğal ve kültürel değerleri görme imkânı sağlamaktadır. Doğa yürüyüĢü ile kampçılık etkinliği birlikte düzenlenerek 1-2 günlük turlar yapılabilir. Doğa yürüyüĢünü yaptıracak rehberlerin yörenin özellikleri konusunda eğitime tabi tutulmalıdır. Çevlik‟ten baĢlayarak Titus Tüneli içerisinden Kapısuyu Köy merkezine farklı bir rota olarak yürünebilir.

4 Festival turizmi

AraĢtırma alanında festival turizmi için en uygun alan olarak Vakıflı Köyü belirlenmiĢtir. Her sene 24 Nisanda paskalya kutlamaları ve Ağustos ayının 2. pazarı meryemana festivali yapılmaktadır. Festival 2-3 gün devam etmektedir. Gelen yabancı ziyaretçiler için az sayıda bulunan pansiyonlar yeterli gelmemektedir. Aynı zamanda organik tarım yapılan Vakıflı Köyünde tarım ve çiftlik turizmi etkinliği de birlikte düĢünülebilir. Eriklikuyu Köyünde yapılan erik festivali programı kapsamında yöresel halk oyunları, güreĢ müsabakaları, yöresel sanatçılar eĢliğinde bir gün sürmektedir. Festivallerde kurulacak satıĢ stantlarında yöre halkının elde ettiği el sanatları, defne sabunu, defne yağı ve yöresel ürünlerin satıĢına imkân verilmelidir. Festivale gelen ziyaretçilere alternatif etkinlikler sunularak bölgede daha uzun süre kalmaları sağlanmalıdır. Konaklama ihtiyaçlarının ev pansiyonculuğu Ģeklinde karĢılanması tercih edilmelidir.

5 Kamp/Karavan

etkinliği

AraĢtırma alanında yapılan gözlemler neticesinde Samandağ ilçesinin kuzeyinde yer alan Çevlik limanı ile Ġskenderun ilçesi Kale Köyü arasında bulunan 25 km‟lik bakir alanın bu etkinlik için uygun olduğu belirlenmiĢtir. Deniz ve ormanın bir arada olduğu bu alanlar topoğrafik olarak uygun değerler içermektedir.

6

KuĢ gözlemciliği

(ornitoloji)

Ġlkbahar ve sonbahar aylarında kuĢların göçleri sırasında kuĢ gözlemciliği yapılabilir. KuĢların göç sırasında izlenmesine imkân tanıyan en iyi gözlem noktalarının Meydan kumsalı, Yoğunoluk Köyü, Aknehir Beldesi St. Simon Manastırı civarı olduğu tespit edilmiĢtir. Katılımcılar gözlem için dürbünlerini yanlarında getirmesi gereklidir. Gün aĢırı gözlemlerde alana çadır kurulabilir. Gözlem sırasında günbatımı izlenebilir.

7 Tarım/Çiftlik

turizmi

AraĢtırmaya konu olan yöre halkının büyük çoğunluğu geçimini tarım ve hayvancılıkla sağlamaktadır. Vakıflı Köyünde pansiyonda kalınabilir. Köyde yapılan organik tarım çalıĢmalarına katılarak ağaç dallarından meyve toplama, süt sağma, budama gibi faaliyetler yapılabilir. Musa Dağı eteklerinde bulunan Batıayaz, Hıdırbey, Eriklikuyu, Yoğunoluk gibi orman köylerinde bu etkinliğin atlı doğa yürüyüĢü etkinliği ile birlikte düĢünülebilir.

8 Sörf/Yelken

turizmi

Samandağ ilçesinin meteorolojik verileri rüzgâr potansiyelinin yüksek olduğunu göstermektedir. Meydan kumsalı ile Çevlik kumsalı arasındaki 14 kmlik alanın sörf/yelken turizmi için uygun alan olarak belirlenmiĢtir. Ancak söz konusu alanda yetersiz sayıda bulunan konaklama, yeme-içme tesislerinin, sayısının ve kalitesinin arttırılması altyapı tesislerinin tamamlanması gerekmektedir.

9 Yaban hayatı

gözlemciliği

Ġskenderun-Arsuz Yaban Hayatı GeliĢtirme sahasına Batıayaz Köyünden gidilebilir. Alana gitmek için köyden araç kiralanabilir. Yaban keçilerinin gözlenmesi en uygun çiftleĢme döneminde yapılabilir. 05 Kasım- 15 Aralık tarihleri arasını kapsayan çiftleĢme döneminde, hayvanların en hareketli olduğu, gün doğumundan itibaren 3 saat ve günbatımından 3 saat önce baĢlayarak gün batımına kadar olan sürelerde yapılabilmektedir. Yaban hayatı gözlemi uygun rehber ve dürbün, teleskop eĢliğinde günübirlik veya kamp yapılarak 2-3 günlük turlar Ģeklinde yapılabilir.

Samandağ kumsalında 01 Haziran-15 Eylül tarihleri arasında deniz kaplumbağaları yumurta yapma veya yavru çıkıĢları izlenebilir. Rehber eĢliğinde yumurta yapan kaplumbağalar hava karardıktan sonra sahilde yapılan yürüyüĢ sırasında görülebilir.

10

Tarihsel/Arkeo lojik Alan

Turizmi

Samandağ ilçesinde 9 adet arkeolojik sit alanı ve 13 adet anıt alanın bulunduğu belirlenmiĢtir. Samandağ ilçesinde bulunan otelde konaklama yapılarak araç kiralanabilir. Rehber eĢliğinde Kapısuyu Köyü Çevlik‟ten baĢlanarak Hıdırbey, Yoğunoluk Batıayaz güzergahından sit alanlarındaki antik kalıntılar görülebilir.

11 Ġnanç Turizmi

Aknehir Beldesinde bulunan St.Simon Manastırı için St. Simon Stilit tarikatına bağlı olanlar manastır planının bir melek tarafından getirildiğine inanmıĢlardır. Bu Türkiye‟deki tek Stilit Manastırıdır ve Türkiye Ġnanç Turizmi haritasında yer almaktadır. Ayrıca Samandağ ilçesinde Hıristiyanlar için kutsal sayılan Seyyide Naya Kilisesi, Hamire (Marilyas) Manastırı, Azize Takla Kilisesi, Vakıflı köyünde Meryemana Kilisesi, Yoğunoluk Köyünde Garigori Kilisesi ve Batıayaz Köyünde Batıayaz Kilisesi gibi çok sayıda kilise bulunduğu anlaĢılmıĢtır. Vakıflı Köyündeki Meryemana kutlamalarına katılan ziyaretçiler araç kiralayarak diğer kiliseleri ziyaret edebilir.

Günümüze kadar ulaĢan ve inanç turizmi için uygun olan bu ziyaret merkezlerinin çevre düzenlemesi, aydınlatma, ulaĢım vb. gibi açılardan ele alınarak iyileĢtirilmesi ve tanıtımının yapılarak ziyaretçi sayısının arttırılabileceği anlaĢılmıĢtır.

12 Yayla turizmi

Antakya‟dan 20 km Samandağ ilçesinden 17 km asfalt yolla ulaĢım sağlanan Batıayaz Köyü tarih ve doğanın iç içe olduğu bir yayla köyüdür. Kamp ve piknik alanlarındaki buz gibi billur suları, Akdeniz bölgesine özgü her türlü sebze ve meyvenin yetiĢtirilmesi özellikle Antakyalılar için ilgi odağı olduğu belirlenmiĢtir. Köydeki yöresel konutlar konaklama amaçlı kullanılarak pansiyonculuk yapılabilir, bu yolla geleneksel dokular korunarak kültür alıĢveriĢi sağlanabilir.

13 Su altı DalıĢ

Turizmi

Meydan Köyü ile Keldağ kıyıları keĢfedilmeye hazır pek çok dalıĢ noktalarına sahip olduğu belirlenmiĢtir. Bu bölgedeki temiz suların dalıcılara çok farklı olanaklar sunabileceği, antik kalıntılara rastlanabileceği, su altı faunasının da oldukça zengin olduğu anlaĢılmıĢtır. Rehber balık adam eĢliğinde mağara dalıĢı için de idealdir. Ancak yavrulama dönemlerinde Akdeniz foku yaĢam alanı olan mağaralara dalıĢ yapılmamalıdır.

14 Botanik

Turizmi

Amanos Dağlarının güney bölümünü oluĢturan Musa Dağı endemizim açısından çok zengin olduğu belirlenmiĢtir. Musa Dağına çıkmak için Batıayaz Köyünde konaklanabilir. YürüyüĢ rehber eĢliğinde yapılmalıdır. Gezi için yürüyüĢ malzemesi gereklidir. Arazide yeme içme imkânı olmadığından katılımcıların yürüyüĢ baĢında ihtiyaçlarını yanlarına almalıdır. Gezi sırasında ġimĢir gen koruma ormanı gezilebilir. Endemik bitkileri görmek için çiçek açtığı dönemlerde bu etkinlik yapılmalıdır. Arazide konaklanamaz bitki toplanamaz.

Samandağ ilçesinde yapılabilecek ekoturizm etkinlikleri arasından en uygun olanların belirlenmesinde, anket ve hızlı kırsal değerlendirme sonuçları, arazi

çalıĢmaları, uzmanlarla yapılan görüĢmeler göz önünde bulundurularak aĢağıdaki karar ölçütleri kullanılmıĢtır;

- Yaban Hayatı: Yaban hayatı habitatını bozmama, populasyon dinamiğini değiĢtirmeme, tür çeĢitliliğini etkilememe,

- Vejetasyon: Havza vejetasyonunu değiĢtirmeme, tahrip etmeme ve azalmasına neden olmama,

- Gelir: Havzanın yönetiminden sorumlu kurumlara, yerel halka doğrudan veya dolaylı gelir yaratma,

- Altyapı: Etkinliğin mevcut altyapı ile yapılabilirliği,

- İstihdam: Etkinliğin yörede yaratabileceği doğrudan veya dolaylı istihdam düzeyi, - Talep: Etkinliğin havza ile iliĢkili sosyal grupların taleplerini yanıtlayabilme ve geliĢtirebilme durumu,

- Kültür: Etkinliğin yerel kültürel değerlerden faydalanma, canlandırma ve koruma etkisi.

Karar ölçütleri, ekoturizm etkinliklerinin çalıĢma alanı üzerinde bıraktığı olumlu/olumsuz duruma göre 10 puan üzerinden değerlendirilmiĢtir. Her bir etkinlik almıĢ olduğu toplam puana göre öncelik değeri belirlenmiĢtir. En yüksek puanı alan Ġnanç turizmi öncelik sıralamasında birinci olurken, tarihsel/arkeolojik alan turizmi ikinci sırada, atlı doğa yürüyüĢü üçüncü sırada, yayla turizmi dördüncü sırada yer almaktadır (Çizelge 5.3).

Çizelge 5.3. Ekoturizm etkinliklerinin öncelik değerleri ve sıralamaları

Ekoturizm etkinliği Öncelik değeri Öncelik sıralaması

Botanik Turizmi 34 14

Su altı DalıĢ Turizmi 43 8

Yayla turizmi 49 4

Ġnanç Turizmi 52 1

Tarihsel/Arkeolojik Alan Turizmi 51 2

Yaban Hayatı Gözlemciliği 47 6

Sörf/Yelken turizmi 37 11

Tarım/Çiftlik turizmi 39 9

KuĢ gözlemciliği (ornitoloji) 44 7

Kamp/Karavan 36 12

Festival turizmi 48 5

Doğa yürüyüĢü (trekking) 35 13

Doğa fotoğrafçılığı 38 10

Samandağ ilçesinde bulunan doğal ve kültürel varlıkların yerleri harita üzerinde gösterilmiĢtir (ġekil 5.1).

ġekil 5.1. Samandağ ilçesi doğal ve kültürel varlıklar haritası

Arazi çalıĢması, anket ve hızlı kırsal değerlendirme sonuçları göz önünde bulundurularak Samandağ ilçesinde yapılabilecek ekoturizm etkinliklerinin yerleri harita üzerinde gösterilmiĢtir (ġekil 5.2).

ġekil 5.2. Samandağ ilçesi Ekoturizm Etkinlikleri Haritası

5.4. ÇalıĢma alanındaki Turizm GeliĢimini Kısıtlayıcı Etmenler ve Çözüm