4. ARAġTIRMA SONUÇLARI VE TARTIġMA
4.2. ÇalıĢma Alanının Peyzaj Değerleri
4.2.2 Kültürel peyzaj değerleri
4.2.2.1 Arkeolojik sit alanları ve anıt yapılar
Samandağ ilçesinde Adana Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından tescil edilmiĢ 9 adet arkeolojik sit alanı ve 13 adet anıt yapı bulunmaktadır.
Çizelge 4.16. KTVKK ile ilan edilen alanlar (Anonim 2011e)
T.C. Kültür Bakanlığı Adana Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu Tarafından Samandağ Ġlçesinde Ġlan Edilen Alanlar
Sıra No
KTVKKK Tarih/No:
Korunması gerekli taĢınmaz kültür varlığının
adı ve yeri; Koruma Derecesi
SĠT ALANLARI 1 08.06.1988/75
Samandağ ilçesi AlevıĢık Mah.ile TekebaĢı Köyü arasında Asi Nehir yatağında bulunan tarihi Antik Liman Kalıntıları olduğu yerde koruma altına alınmasına I.derece arkeolojik sit alanı 2 29.01.2001/4033
Samandağ ilçesi Meydan Köyü Terme mevkii 858, 857, 859, 860, 861, 862 parsellerde bulunan Geç Roma Kalıntıları
I.derece ve III.derece arkeolojik sit alanı
3 29.06.1998/3082
Samandağ ilçesi Mağaracık Beldesinde bulunan Kaya mezarları ve Mağaraların yer aldığı nekropol alan
I.derece ve III.derece arkeolojik sit alanı
4 21.01.2004/5464
Samandağ ilçesi SutaĢı Köyü 90/18 pafta, 1228, 1945, 1204, 1230, 329, 1236, 342, 331, 340, 333, 332, 335, 336, 338, 280,281, 282, 283, 324, 1611, 1612, 1212, 1243 nolu parseller üzerinde yer alan Sabuniye Höyüğü
I.derece ve III.derece arkeolojik sit alanı
5 28.05.2009/5007 Samandağ ilçesi Hüseyinli Köyü 22 ve 677
parsellerde yer alan arkeolojik alan
III.derece arkeolojik sit alanı
6 21.01.2004/5465
Samandağ ilçesi AlevıĢık mevkii 89/3 pafta, 520, 521, 518, 531, 533, 495, 496, 8620, 8621, 8091, 8092, 8093, 8094, 8095, 8096, 8097, 8098, 8099, 6511, 6516, 8548, 8549, 4301, 7576, 7577, 9237, 9238, 9239 parsellerde yer alan Al Mina Höyüğü
I.derece ve III.derece arkeolojik sit alanı
7 20.06.1987/3402 Samandağ ilçesi Kapısuyu Köyü sınırları içerisinde kalan Antik Selevcia de Pierre Kenti I.derece ve III.derece arkeolojik sit alanı
8 17.12.1993/1676
Samandağ ilçesi Kapısuyu köyü 14 pafta,15 ada,92 ve 93 sayılı parsellerde yer alan Kaya Mezarlarını içeren Kaya oluĢumu, Antik Dönem dalga kıran
koruma alanı olarak belirlenmesine
9 31.03.1989/306 Samandağ ilçesi Mağaracık Beldesi 21 ada, 14 Parselde bulunan Antik sit alanı (TaĢ kesim alanı) I.derece arkeolojik sit alanı ANIT YAPILAR
1 31.10.2006/2143 Samandağ ilçesi Yaylıca Beldesi sınırlarında bulunan Batıayaz köprüsü
korunması gerekli kültür varlığı
2 31.07.2007/2974
Samandağ ilçesi Yoğunoluk Köyünde bulunan Mülkiyeti Garigori Ermeni Kilisesi Vakfına ait 1 pafta,91 ada,1 parselde kayıtlı taĢınmazın, cami olarak kullanılan muhdes betonarme katının altında yer alan kilise bölümü
korunması gerekli kültür varlığı
3 20.06.1987/3410
Samandağ ilçesi Kilise sokak no:57 tapunun 616 parselinde bulunan Seyyide Naya Kilisesi ile Yamaç Sokaktaki tapunun 766 parselinde bulunan Darul Hamire (Marilyas) Manastırı
korunması gerekli kültür varlığı
4 07.10.1994/1934
Samandağ ilçesi Yoğunoluk Köyü Ziyaret Mevkii adıyla anılan 105/8 pafta, 13 ada, 10 parselde yer alan Kilise kalıntısı
korunması gerekli kültür varlığı
Çizelge 4.16. KTVKK ile ilan edilen alanlar (Anonim 2011e) (Devamı)
5 31.10.2006/2142
Samandağ ilçesi mülkiyeti Vakıflar Genel Müdürlüğüne ait 8 ada,1369 parselde yer alan Ebül Fütuh Cami
korunması gerekli kültür varlığı 6 25.01.2007/2349
Samadağ ilçesi Mağaracık Beldesi 22 ada, 16 numaralı parseldeki su kaynağını korumak amacı ile yapılmıĢ tonozlu su yapıları
korunması gerekli kültür varlığı 7 09.05.1981/A- 2895
Samandağ Ġlçesi Hıdırbey Köyündeki 2000
yıllık Çınar ağacı tescil
8 17.12.1993/1675
Samandağ Ġlçesi Teknepınar Köyü 3 pafta, 388 parselde bulunan Kilise ve çevresinde yer alan 116, 118, 233, 235, 271 ve 292 sayılı parseller tescil ve koruma alanı olarak belirlenmesi
9 10.10.1991/964 Samandağ ilçesi Çiğdede mevkii 95/8 paftada bulunan Ġslami döneme ait Hıdır Türbesi
korunması gerekli kültür varlığı
10 15.11.1991/1018
Samandağ Ġlçesi Nahırlı Köyü Tahun Hava Mevkii 100/18 pafta,27 ada,437 parselde yer alan St.Simon Manastırı
korunması gerekli kültür varlığı
11 29.04.2010/5979
Samandağ ilçesi mülkiyeti Vakıflar Genel Müdürlüğüne ait Vakıflı Köyü 80 parselde yer alan taĢınmaz
korunması gerekli kültür varlığı 12 15.06.2010/6115
Samandağ ilçesi Zeytunlu Mahallesi özel mülkiyete ait 4361 parselde yer alan Geç Osmanlı okul müĢtemilatı
korunması gerekli kültür varlığı
13 21.03.2002/4618 Samandağ ilçesi Büyükkaraçay Deresi üzerinde bulunan kemerli tek gözlü Seldiren Köprüsü
korunması gerekli kültür varlığı
Arkeolojik Sit Alanları
1.Antik Liman Kalıntıları
Samandağ ilçesi YeĢilada Mahallesinde bulunan kalıntılar yüzyıllar boyu Asi Nehrinin yatağının altında kalmıĢ olup, bu güne kadar gün ıĢığına çıkmamıĢtır. Ancak bu yıl yağıĢların fazla olması nedeniyle, Asi Nehri SutaĢı Köyü çevresinde kabararak taĢkınlara neden olmuĢtur. Baharla birlikte çekilen sular ve Asinin bu yörede yatak değiĢtirmesi sonucu mevcut kalıntılar ortaya çıkmıĢtır. Kalıntılar yaklaĢık 2 m. altında ortaya çıkmıĢtır. Kültür Bakanlığı Adana Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulunun 08.06.1988 tarih ve 75 nolu kararı ile I. derece arkeolojik sit alanı olarak ilan edilmiĢtir (EK.2).
Antik Liman kalıntıları dikdörtgen biçimli 50x100 cm. boyutlarındaki taĢlarla inĢa edilmiĢtir (ġekil 4.34). TaĢlar iki sıra üst üste konulmuĢ ve birbirlerine zıvanalar içerisine yerleĢtirilen demir kancalarla bağlanmıĢlardır. Mevcut üç adet iskele bulunmaktadır. Ġskelelerin eni 2 m. uzunluğu ise tam belirgin olmamakla birlikte 3-4, 5 m. arasında değiĢmektedir. Henüz bu iskeleler bağlanan yollar ve mendirek kalıntıları yüzeyde görünmemektedir. Yüzeyde açığa çıkmayan bu kalıntıların bugün tarım alanı olarak kullanılan bahçelerin altında olması düĢünülmektedir. Ġskele taĢlarının sağa sola
yıkılarak dağılmıĢ olması burada bir depremin olmuĢ olabileceği izlenimini yaratmaktadır. Burada limana ve iskeleye ulaĢımı sağlayan yolların varlığını düĢünürsek, burada bir kurtarma kazısının yapılması gerekmektedir. Yalnız arazinin alüvyonlarla kaplı oluĢu kazının dozerle yapılması gerektiğini düĢündürmektedir.
ġekil 4.33. Antik Liman Kalıntıları Haritası (Anonim 2011e)
2.Geç Roma Kalıntıları
Samandağ Meydan Köyünde Terme adıyla anılan mevkiinde 858 parsel üzerinde yer alan yapı kalıntısı, oldukça tahrip olmuĢ durumdadır. Bazı duvar temelleri koruna gelmiĢtir. Yapı veya kompleksi olarak adlandırılabilecek kalıntıya ait çok sayıda mimari eleman araziye dağılmıĢ durumdadır (ġekil 4.36). Kültür Bakanlığı Adana Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulunun 20.06.1987 tarih ve 3402 nolu kararı ile I.ve III. derece arkeolojik sit alanı olarak ilan edilmiĢtir (EK.2).
ġekil 4.35. Geç Roma Kalıntıları haritası (Anonim 2011e)
3.Mağaracık Beldesi Kaya mezarları ve mağaralar;
Samandağ ilçesi Mağaracık Beldesi sınırları içerisinde bulunan M.Ö. 11. yy. Bizans Çağına kadar yerleĢim görmüĢ örenleridir. Kültür Bakanlığı Adana Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulunun 20.06.1987 tarih ve 3402 nolu kararı ile I.ve III. derece arkeolojik sit alanı olarak ilan edilmiĢtir (EK.2) (Anonim 2011e).
.
ġekil 4.37. Mağaracık Beldesi kaya mezarları ve mağaralar (Zubari, 2009)
4.Sabuniye Höyüğü
Asi Deltası‟nın güneydoğu ucunda Samandağ ilçesi SutaĢı Beldesi sınırları içinde, Asi Vadisi‟nin baĢlangıcında uzanan güney ve batı yanları dik yükselen doğal bir tepe üzerinde yer almaktadır. Kültür Bakanlığı Adana Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulunun 21.01.2004 tarih ve 5464 nolu kararı ile I.ve III. derece arkeolojik sit alanı olarak ilan edilmiĢtir (EK.2). Tepenin doğal bir etki sonucunda parçalanması ile Höyüğün üstü tahrip olmuĢ ve çökmüĢtür (ġekil 4.40). Amik Ovasında yerleĢim tarihi günümüzden 4000 yıl öncesine uzanan bugün Tel Aççana (Tell Atehana) harabeleri olarak anılan yerde bulunan yazılı belgelerde Alalaklı olarak adlandırılan Ģehir devletinin limanı olarak ortaya çıkmaktadır. Özellikle günümüzden 3300 yıl öncesinde Kıbrıs ile yoğun iliĢkilerin Sabuniye üzerinden yürütüldüğü arkeolojik verilerden anlaĢılmaktadır. Asi nehrinin biriktirdiği alüvyon ve yaĢanan tektonik hareketler deltanın jeomorfolojik yapısında değiĢim yaratmıĢtır. Deniz çekilmesi tespit edilen deltadaki yerleĢimler denizden uzaklaĢması Sabuniyenin de liman Ģehri özelliklerini yitirmesine yol açmıĢ olmalıdır ki Ġ.Ö.750 yıllarında yani günümüzden 2750 yıl önce bir diğer liman Ģehri olan Al Mina‟ nın kuruluĢuna tanık olunmaktadır..
Geç Bronz Çağından itibaren burada yerleĢildiği 1936 yılında yapılan arkeolojik kazılarda saptanmıĢtır. 1936 yılında yapılan kazı çalıĢması ve yüzey araĢtırmasında M.Ö 8. yy‟dan Bizans Dönemine kadar eserler bulunmuĢtur (Pamir, 2008).
ġekil 4.40. Sabuniye Höyüğü (Anonim 2011e)
5.Hüseyinli Köyü arkeolojik sit alanı (Mimari)
Hatay ili Samandağ ilçesi, Hüseyinli Köyü, 22 no‟ lu ve 677 no‟ lu parseller üzerinde bulunmaktadır. Kültür Bakanlığı Adana Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulunun 28.05.2009 tarih ve 5007 nolu kararı ile III. derece arkeolojik sit alanı ilan edilmiĢtir (EK.2). Eğimli olan parselin bir kısmı düzleĢtirilmiĢ, düzleĢtirme sonucu oluĢan kesitte mozaik ortaya çıkmıĢtır. Mozaiğin bir kısmının tahrip olduğu görülmüĢtür. Siyah ve beyaz taĢlardan olan mozaiğin taĢları iridir (Anonim 2011e).
ġekil 4.42. Hüseyinli Köyü arkeolojik sit alanı (Anonim 2011e)
6. Al Mina Höyüğü
Kültür Bakanlığı Adana Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulunun 21.01.2004 tarih ve 5465 nolu kararı ile I.ve III. derece arkeolojik sit alanı olarak ilan edilmiĢtir (EK.2). Samandağ ilçesi AlevıĢık Mahallesinde, Asi Nehrinin denize döküldüğü noktadan yaklaĢık 1 km. içeride yer alan höyük, güney ve doğudan 4, kuzey ve batı yönlerden 0,60 m. yüksekliktedir. Ġ.Ö. 8. yüzyılın ilk yarısından itibaren yerleĢilmeye baĢlanmıĢtır. Demir Çağının önemli liman kentidir. 10 yerleĢim katı tespit edilen Al Mina‟ da toprak yüzeyine en yakın olan tabaka 1., en alttaki en erken tabaka ise X. tabaka olarak adlandırılmıĢtır. I. tabakada Antakya‟ daki Haçlı Prensliği döneminden Geç Roma dönemine kadar devam eden 9 yüzyıllık bir sürece ait malzemenin çıktığı tabakadır. II. tabaka Ġskender dönemine ait çok sayıda sikke ve 1 adet Helenistik döneme ait sikkenin bulunduğu tabakadır. III. tabakada Fenike ve Mısır‟ dan ithal ürünler ile Attika yapımı ithal vazolar, yerel yapım taklit lekyboslar, Attika gümüĢ sikkeleri, mücevherler, gümüĢ ve elektron boncuklar, bakır ve kurĢundan farklı ticaret ürünleri ele geçmiĢtir. Bu tabaka Ġ.Ö. 450-375‟ e kadar tarihlenmiĢtir. IV. tabaka III. tabakada görülen malzeme ve mimarinin devamı niteliğindedir, yerel iyi kalitede kırmızı boyalı kaplar ve Kertch tipi 2 örneğe göre bu tabaka Ġ.Ö. 520-430‟ a tarihlenir. V ve VI. tabakalar birbirinin devamı olan tabakalardır. Depo-ambar amaçlı yapılar magazinler Ģeklinde düzenlenmiĢtir. 6. tabaka Enoia taklidi protokorint fincanlar, Atina ve Euboia SOS Amforaları, Ġonya fincanları, Rodos kuĢlu kaseler ile, V. tabaka ise Batı Anadolu ve Adalardan gelen mallar ile karakterize edilir. VII - X.
tabakalar ise Ġ.Ö. 8-7. yüzyıla tarihlenen Kıbrıs kökenli malzemeler ile karakterize edilir. Al Mina yerleĢimi yapıların planı ve malzemelerin niteliğinden ötürü bir liman yerleĢimi olarak tanımlanmıĢtır. Daha önce arkeolojik kazı yapılmıĢtır (Anonim 2011e).
ġekil 4.43. Al Mina Höyüğü kroki (Anonim 2011e)
ġekil 4.44. Al Mina Höyüğü (Anonim 2011e)
7. Çevlik-Antik Selevcia de Pierre Kenti
Kültür Bakanlığı Adana Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulunun 20.06.1987 tarih ve 3402 nolu kararı ile I. ve III. derece arkeolojik sit alanı ilan edilmiĢtir (EK.2). Samandağ ilçesi Kapısuyu Köyü ve Mağaracık Beldesi sınırları
içerisinde kalmaktadır (ġekil 4.45). Antakya‟nın 22 km batısında Musa Dağının güneyinde deniz ve kayalık alan arasındaki düzlükte kurulan aĢağı ve yukarı Ģehir olmak üzere, Selevcıa Pıerre Antik kenti Ģehir surlarıyla çevrili olup Ģehir surları içerisinde ve Spasianus-Titus Tüneli Limanı, Agorası, Dor Tapınağı ve kaya mezarları bulunmaktadır. Kent Helenistik dönemde kurulmuĢ Bizans Çağının sonlarına kadar varlığını devam ettirmiĢtir. Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtla Yüksek Kurulu BaĢkanlığının 08.05.1981 tarih ve A-2952 sayılı kararı ile ġehir Surları, Vespesiyanus ve Titus Tüneli (Kanalı), Liman ve Mendirek, Tiyatro, Mimari Yol, ÇarĢı-Pazar yeri, Dor Tapınağı, BeĢikli Mağara tescillenmiĢtir.
Samandağ‟ın 5 Km. kuzeyinde Musa Dağı‟nın denize hakim yamaçlarında M.Ö 300‟de Seleucos I.Nicator tarafından kurulan ve kurucusunun adıyla anılan Ģehirdir. ġehrin, dağın hemen bitiminde, dağdan gelen derelerin ağzında bir iç limanı vardı. Ġsa Peygamberin havarilerinden Aziz Paul, bu limandan Tarsus‟a ilk seyahatini yapmıĢtır. Sellerin bu limanı doldurması tehlikesi ortaya çıkınca Roma Ġmparatoru Vespasianus zamanında dağ delinerek bir tünel açılması kararlaĢtırıldı (M.S 69). Tünel Titus zamanında tamamlandı ve derenin önü bir duvarla kapatılarak sel suları 7 metre yükseklik ve 6 metre geniĢliğe sahip olan bu tünel vasıtası ile uzaklara akıtıldı, böylece limanın dolması önlenmiĢ oldu. 130 metresi kapalı, kalan kısmı açık olan tünelin uzunluğu 1380 metredir (ġekil 4.47) (Anonim 2011e).
ġehir aĢağı ve yukarı olmak üzere iki kısımdan oluĢuyordu. Yukarı Ģehir denizden 300 metre yükseklikteydi, büyük malikaneler, mabetler ve resmi binaları kapsıyordu. Yukarı kısımlarda Dor Mabedi kalıntılarını görmek mümkündür (ġekil 4.46). AĢağı Ģehir liman ve çevresinde kurulmuĢtur. Aynı zamanda burada büyük bir hamam ve küçük bir tiyatro bulunmaktaydı. Alt kısımlarda çok sayıda kaya mezarı görülebilmektedir. Roma Döneminde kalker taĢa oyulmuĢ içinde çok sayıda mezarı barındıran kaya mezarları BeĢikli Mağara adıyla en çok ilgiyi çekmektedir. ġehrin etrafı surlarla çevriliydi, ÇarĢı ve Al-Mina adlarını taĢıyan iki kapısı mevcuttu.
Antik kent kalıntıları civarında çok sayıda inziva odası (hermitage) olarak kayalara oyulmuĢ mağaralara da rastlanmaktadır (Anonim 2011e).
ġekil 4.45. Çevlik-Antik Selevcia de Pierre Kenti (Anonim 2011e)
ġekil 4.47. Titus Tüneli (Orijinal 2011)
Beşikli Mağara
Kaya mezarlarından en çok tanınanı olan BeĢikli Mağara, sütunlu giriĢi, süslemeli
tavanı ve duvarları ile çok ziyaretçi çekmektedir. Seleukeia Pierianın en göz alıcı anıtlarından birisi olan BeĢikli Mağara mezar anıtı, 5 bölümden oluĢan büyük mezar
odasıdır (ġekil 4.48) (Anonim 2011e).
8.Antik Dönem Dalga Kıran
Kültür Bakanlığı Adana Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulunun 17.12.1993 tarih ve 1676 nolu kararı ile sit alanı ilan edilmiĢtir (EK.2). Samandağ ilçesi Kapısuyu Köyü Çevlik Mahallesi 92 parsel üzerinde Jandarma Karakol binası ve müĢtemilat mevcut ayrıca büyük kaya oyuğu kullanılarak depo Ģekline sokulmuĢtur (ġekil 4.49). Ayrıca 92 parselde askeri tesisler (kafeterya vb.) bulunmaktadır. 93 parselde antik dönemden kalan dalga kıran mevcuttur (Anonim 2011e).
ġekil 4.49. Antik Dönem Dalga Kıran (92 parsel) (Orijinal 2010)
ġekil 4.51. Antik dönem dalga kıran kroki (Anonim 2011e)
9.Antik Sit Alanı (Taş Kesim Alanı)
Kültür Bakanlığı Adana Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulunun 31.03.1999 tarih ve 306 nolu kararı ile sit alanı olarak ilan edilmiĢtir (EK.2). Samandağ ilçesi Mağaracık Beldesi sınırlarında bulunan sit alanı, Antik Dönemde taĢ kesim atölyesi olarak kullanılmıĢtır (ġekil 4.52) (Anonim 2011e).
ġekil 4.53. Antik sit alanı (taĢ kesim alanı) (Anonim 2011e) Anıt Yapılar
1.Batıayaz Köprüsü
ġekil 4.54. Batıayaz köprüsü krokisi (Anonim 2011e)
Hatay ili Samandağ ilçesi Yaylıca Beldesi‟nde Büyük Karaçay Deresi üzerinde bulunan tek gözlü, ayakları doğal kayaların üzerine oturtulmuĢ köprü son Osmanlı
Dönemine tarihlenmiĢ olup, kaba yonu taĢ kullanılarak inĢa edilmiĢtir. Kültür Bakanlığı Adana Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulunun 31.10.2006 tarih ve 2143 nolu kararı ile koruma altına alınmıĢtır (EK.2). Köprünün üst kotta uzunluğu 20.50 metre, geniĢliği 3.90 metre, yüksekliği ise 6.65 metredir. Üzeri asfaltla kaplıdır. Her iki yanına sonradan demir korkuluk monte edilmiĢtir (ġekil 4.55) (Anonim 2011e).
ġekil 4.55. Batıayaz köprüsü (Orijinal 2011)
2.Yoğunoluk Köyü Garigori Kilisesi
Kültür Bakanlığı Adana Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulunun 31.07.2007 tarih ve 2974 nolu kararı ile koruma altına alınan Kilise (EK.2), Ģimdi yıkılmıĢ olan avlu giriĢ kapısı kemerlerinin kilit taĢında bulunan kayda göre 1896 yılında yapılmıĢtır (ġekil 4.57). 1915 yılında tehcir nedeni ile köy halkı Malta Adasına göç etmiĢ, Sevr AntlaĢmasından sonra Anadolu'nun iĢgali sırasında Malta' ya göç eden köy halkı köye geri dönerek kiliseyi kullanmıĢlardır. Hatay'ın 23 Temmuz 1939 tarihinde Türkiye Cumhuriyeti' ne katılmasından sonra Osmanlı Devleti zamanında Osmanlılar tarafından getirilerek yöreye yerleĢtirilen AvĢar Türkleri köye yerleĢmiĢ, kiliseyi camiye çevirmiĢtir (Anonim 2011e).
ġekil 4.56. Yoğunoluk Köyü Garigori Kilisesi topoğrafik harita (Anonim 2011e)
ġekil 4.58. Yoğunoluk Köyü Garigori kilisesi-içten (Orijinal 2011)
Yapı boyuna doğu-batı yönünde dikdörtgen planlı ve bazilikal yapı tipine girmektedir. Yapıya güney cephede yer iki ayrı kapıdan girilmektedir. Apsis kısmına yakın kapı üzerinde Ermenice kitabe yer almaktadır. Apsis cephesine dik üç neflidir. Orta nef yanlarda yer alan diğer iki neften daha yüksek tutulmuĢtur. Ortada üçerden toplam altı adet ayak ile yan duvarlara bitiĢik vaziyette ayaklar üzerine çapraz tonoz örtülüdür (ġekil 4.58). Apsis ile iki yanındaki mekanlar ise beĢik tonoz ile örtülmüĢtür. Apsisin iki yanında yer alan iki mekanda sonradan kapatılmıĢ birer pencere yer almıĢtır. Batı cephede bir adet mazgal pencere ile güney cephede üç pencere yer almaktadır. Kuzey duvarda apsis kısmına yakın kısımda kemerli bir niĢ bulunmaktadır. Apsis kısmının döĢemesi ile batıda bir sıranın döĢemesi daha yüksek tutulmuĢtur. Diğer kısımlarda döĢeme taĢları sökülmüĢtür. Yapının duvarları köy yakınında yer alan tapınağın taĢları örülmüĢtür. Ġçteki ayaklar yonu taĢından inĢa edilmiĢtir. Kuzey duvarı tamamen toprağa dayanmaktadır. Yapı dıĢtan düz toprak damla örtülüdür. Toprak dama sonradan betonarme yeni bir cami inĢa edilmiĢtir. Minaresi üstte kuzey cephede yapıdan ayrı olarak inĢa edilmiĢtir. Minare 1950' li yıllarda inĢa edilmiĢtir. TaĢtan kare kaideli, silindirik gövdelidir. ġerefe altı dıĢ ve iç bükey silmelerle oluĢturulmuĢtur. ġerefe korkuluğu ile külah taĢtandır (Anonim 2011e).
Yapı cami olarak kullanılırken içerideki rutubet nedeni ile terk edilmiĢ, damda betonarme malzeme ile yeni cami yapılmıĢtır. Terk edilen yapı harap vaziyette, güney tarafta yer alan nefin üzeri apsis kısmından batıya doğru büyük çatlak oluĢmuĢtur. Yapının acilen onarıma ihtiyacı bulunmaktadır. Yapıya verdiği yük nedeniyle zarar veren cami kaldırılarak, alt kısım eskiden olduğu gibi cami Ģeklinde yeniden düzenlenmelidir.
3.a) Darul Hamire (St.İlyas) Manastırı
Kültür Bakanlığı Adana Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulunun 20.06.1987 tarih ve 3410 nolu kararı ile koruma altına alınmıĢtır (EK.2). Samandağ ilçesi Zeytuniye Mah.Yamaç Sokakta bulunan manastır, üç kenarı çevrili bir avlu içinde, esas giriĢ kapısı batı cephesindendir. Apsisi doğu uçta, dikdörtgen planlı, duvarları tamamıyla kesme taĢtan yapılmıĢtır. Kuzey ve güney yan cephelerinde de birer kapı mevcuttur. Ġki adet mermer kitabesi olup biri batı cephesindeki esas giriĢ kapısı üzerinde, diğeri kuzey yan cephesindeki kapı üzerindedir. Ġçi iki sıra üçer sütunla, ortada daha geniĢ ve yüksek olmak üzere üç nefe bölünmüĢtür. Sütunlar arası yuvarlak kemerli olup, orta nef üzerindekiler yan neflere kıyasla daha büyüktür. Apsis önü enlemesine üzerinde Meryemana, Ġsa ve Hiristiyan azizlerine ait panoları içeren ahĢap bölmelidir. (Doğu Hiristiyanlık kilise özelliklerinden) ıĢıklandırma yan duvarlardaki iki sıra tudor kemerli (alt sıradakiler daha geniĢ ve büyük) mermer söğreli pencerelerden sağlanmaktadır. Ayrca esas (batı) cephe kapısı iki yanında çapı 0.50 m. birer adet kapı, üst kısmında da çapı 1 m. olan bir adet pencere bulunmaktadır (ġekil 4.60). DıĢtan bütünüyle onarılan duvarlar, tamamıyla sıvanmıĢ ve boyanmıĢtır. Avlu yeni biriket duvarlarla çevrilmiĢ. Avluda herhangi bir defin yok. Orijinal bütünlüğünü günümüze değin büyük ölçüde korumuĢtur (Anonim 2011e).
ġekil 4.60. Darul hamire (St. Ġlyas) manastırı (Orijinal 2011)
3.b) Seyyide Naya Kilisesi
Kültür Bakanlığı Adana Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulunun 20.06.1987 tarih ve 3410 nolu kararı ile koruma altına alınmıĢtır (EK.2). Samandağ ilçesi Zeytuniye Mahallesi Kilise sokakta yer alan Seyyide Naya (Meryemana) kilisesi, üç yanı mezarlarla çevrili bir avlu içinde, esas giriĢ kapısı nartex' i müteakiben batı cephesinde üzeri mermer kitabeli kapıdandır. Ayrıca kuzey ve güney yan cephelerde de birer kapı mevcuttur. Dikdörtgen planlı, apsis' i doğu uçta. Duvarları tamamıyla kesme taĢtan. Ġçte taban dikdörtgen kesme taĢ döĢeli. Ġki sıra üçer sütunlu, ortadaki daha geniĢ ve yüksek olmak üzere üç nef' e bölünmüĢtür. Sütunlar arası enine yuvarlak kemerli olup orta nef üzerindekiler yan nefler üzerinde olanlara kıyasla daha büyüktür (ġekil 4.62). GiriĢe göre sadece sol orta sütun yuvarlak gövdelidir ve buna uygun bitiĢik bir taĢ merdivenle, aynı sütun üzerindeki taĢ anbona çıkılmakta. Diğer bir anbon ise ahĢap olup, batı kapı giriĢine göre sağ sıra üçüncü sütuna (apsise en yakın) bitiĢik olarak yapılmıĢtır. Apsis yönü enlemesine, üzerinde Meryem Ana, Ġsa ve Hristiyan azizlerine ait panoları içeren ahĢap bölmelidir (Anonim 2011e).
ġekil 4.61. Seyyide Naya Kilisesi krokisi (Anonim 2011e)
4. Yoğunoluk Köyü Antik Kilise Kalıntısı
ġekil 4.63. Yoğunoluk Köyü Antik Kilise Kalıntısı haritası (Anonim 2011e)
ġekil 4.64. Yoğunoluk köyü antik kilise kalıntısı (Anonim 2011e)
Kültür Bakanlığı Adana Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulunun 07.10.1994 tarih ve 1934 nolu kararı ile koruma altına alınmıĢtır (EK.2). Samandağ ilçesi Yoğunoluk Köyü ile (Bityaz) Batıayaz Köyleri arasındaki yol üzerinde,