TURİZM SEKTÖRÜNDE MEVSİMLİK İSTİHDAM VE ÖRGÜTSEL BAĞLILIK İLİKİSİ

Örgütsel bağlılığı yüksek çalışanlara sahip olma tüm işletmelerin sürekliliği ve uzun dönem hedeflerine ulaşmasında önemli bir etken olarak kabul edilmektedir (Wu and Cavusgil, 2006: 84). Bu nedenle örgütsel bağlılığı yüksek çalışanlar; hangi açısıyla ele alınırsa alınsın, işletmeler açısından yarattığı olumlu sonuçlar (işgücü devrinin azalması, işe devamsızlıkların azalması, kişisel performansların artması ve benzeri) nedeniyle tüm işletmeler için oldukça büyük bir önem taşımaktadır (Beck and Wilson, 2000: 115; Chang et.al., 2007: 353).

Turizm sektörü; çoğunlukla konaklama işletmeleri, düşük gelir elde edilen, uzun ve yorucu çalışma saatlerini içeren, düşük iş morali ve yüksek işgücü devir hızına sahip (Subramaniam et.al., 2002: 303), iş-aile çatışmasına açık ve oldukça stresli bir ortamda çoğunlukla tüketici-çalışan ilişkisine dayalı çalışmayı gerektiren bir sektör olarak bilinmektedir. Bunlara sektörün yapısal bir özelliği olarak kabul edilen mevsimsellik ve mevsimlik istihdam koşulları da eklendiğinde sektörde istihdam edilenlerin iş yaşamına ilişkin sorunlarının biraz daha arttığı gözlenmektedir. Gerçekten de mevsimlik istihdam, sürekli istihdamdan farklı bir yapıya sahiptir. Turizm sektöründe mevsimselliğe bağlı olarak gelişen sezonluk (mevsimlik) istihdam, yılın belli dönemlerinde (yüksek sezonda) açık olan ve turizm talebindeki azalmalara bağlı olarak düşük sezonda kapanan işletmelerde çoğunlukla görülen bir istihdam türüdür. Bu istihdam türünde çalışanlar işletmelerin açık olduğu dönemde iş sahibi iken, işletmelerin düşük sezonda kapanmasıyla birlikte çoğunlukla bir diğer sezona kadar işsiz kalmaktadırlar. Bu çalışanlar yeni sezonda ya bir önceki sene çalıştıkları işletmede tekrar işe başlamakta ya da kendilerine yeni bir işletme bulmak zorunda kalmaktadırlar. Bu durum hem turizm işletmeleri hem de turizm çalışanları için çok sayıda sorunu beraberinde getirmektedir.

Mevsimlik istihdamın sonuçları çalışanlar açısından ele alındığında karşımıza çıkan ilk konu sezon bitiminde çalışanların bir diğer sezona kadar işten çıkarılmasıdır. Bu durumdaki çalışanlar genellikle bir sonraki sezonda farklı bir işletmede iş aramak zorunda kalmaktadır. Turizm sektöründe istihdamın niteliği de düşünüldüğünde her sezon farklı bir işletmede mevsimlik olarak çalışanların kariyer planlamalarında da sorun yaşadıkları göze çarpmaktadır. Çoğunlukla her yeni

sezonda işletme değiştiren bu çalışanların; işletmenin faaliyet gösterdiği sezon süresince işletmenin yapısını, yönetimini ya da kültürünü benimsemeleri ve işletmeye bağlanmaları mümkün olmamaktadır. Örgütsel bağlılığın oluşmaması da hem çalışanlar hem de işletmeler açısından sorunlar yaratmaktadır. Çalışanlarda gözlenen düşük örgütsel bağlılık; düşük motivasyonu, düşük verimliliği, yöneticiler ve çalışma arkadaşlarıyla sorunları, düşük iş tatminini beraberinde getirmektedir. Özellikle turizm sektörü gibi yılın belli dönemlerinde yoğunlaşan ve tüketici ile yüz yüze iletişimin ağırlıklı olduğu faaliyet alanlarında çalışanların örgütsel bağlılık düzeyleri daha da önem kazanmaktadır. Bu noktada mevsimlik istihdam edilen ve sezon sonunda işten ayrılacağını bilen bir çalışanın da işletmeye bağlanması oldukça zordur. Çünkü iş güvencesi kavramı örgütsel bağlılığın temelinde yer almaktadır.

Diğer yandan, yüksek sezon süresince işletmedeki faaliyetlerin yürütülmesi için çalışanlara verilmesi gereken eğitim ve uyumlaştırma programları çoğu turizm işletmesinde yeterince uygulanmamaktadır. Bu durumda sezonluk çalışanlar yeterli eğitime sahip olamamakta ve sorumlu oldukları görevlerde yanlışlar yapabilmektedir. Oysa; hizmet sunumunda oluşan bir hatadan geri dönülmesi imkansızdır ve müşteri memnuniyeti hizmet sunan işletmeler açısından oldukça önemli bir konudur. Bu açıdan bakıldığında; işletmede sezonluk istihdam edilen, yeterli eğitim alamayan, ağır ve yorucu çalışma koşullarına sahip olan ve çoğunlukla düşük ücret alan çalışanların işletmelerine bağlı olmaları ve işletme adına verimli ve etkin çalışmaları beklenmemelidir. Bu açıdan, düşük örgütsel bağlılığın çalışanlar açısından yarattığı olumsuz sonuçların, işletme faaliyetlerini etkileyeceği de unutulmamalıdır.

Örgütsel bağlılık ve mevsimlik istihdam konusu turizm işletmeleri açısından ele alındığında ise karşımıza çıkan ilk sorun yüksek işgücü devir hızıdır. Her sezon sonu kapanan ve bir sonraki sezonda tekrar faaliyet göstermeye başlayan işletmeler için sürekli yeni çalışanlar istihdam etmek ve işe alınan çalışanlara gerekli eğitimleri vermek oldukça maliyetlidir. Bunun yanı sıra; her sezon farklı işgörenlerle çalışmak yöneticiler açısından da sorunlar yaratmaktadır. Diğer yandan; sürekli değişen işgücü, işletmenin işgücü politikasını, yönetimini, maliyetlerini, karlılığını, verimliliğini ve örgüt kültürünü etkilemektedir. Mevsimlik istihdam edilen çalışanların örgütsel

bağlılıklarının sürekli bir işte istihdam edilenlere oranla daha düşük olacağı öngörüsü bu temele dayanmaktadır.

Mevsimlik çalışmanın beraberinde getirdiği bu sonuçlar ve işgücü sürekliliğinin sağlanamaması işletmeler açısından önemli bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Düşük sezonda yüksek işletme maliyetleri ve düşük karlılık nedeniyle kapatılan turizm işletmeleri sürekli işgücünü elinde bulunduramadıkları için yüksek işgücü devir hızı sorunu, nitelikli işgücü eksikliği, hizmet kalitesi düşüklüğü ve müşteri memnuniyetsizliği gibi açılardan da bazı maliyetlere katlanmak zorunda kalmaktadır. Bu nedenle turizm işletmelerinin mevsimlik istihdam konusunu örgütsel bağlılık açısından da dikkatle ele alması gerekmektedir.

Çalışmanın son bölümünde tüm yıl açık konaklama işletmelerinde sürekli (tüm yıl) istihdam edilen çalışanlar ile sezonluk konaklama işletmelerinde mevsimlik (geçici) olarak istihdam edilen çalışanların örgütsel bağlılık düzeyleri karşılaştırılmakta ve sonuçlar değerlendirilmektedir. Mevsimlik istihdamın çalışanların örgütsel bağlılık düzeylerini etkileyip etkilemediği, eğer etkiliyorsa hangi açılardan ve ne oranda etkilediği araştırılmakta ve elde edilen sonuçlar değerlendirilmektedir.