TRB1 BÖLGESİNİN GENEL TANIMI

TRB1 Bölgesi, Avrupa Birliğine uyum sürecinde Kalkınma Bakanlığı ve TÜİK tarafından 2002 yılında üç ayrı düzeyde oluşturulan İstatistikî Bölge Birimleri Sınıflandırması (İBBS) ile adını almıştır. TRB1 Bölgesi Ortadoğu Anadolu Bölgesinde yer almakta, Malatya Alt Bölgesi altında Bingöl, Elazığ, Malatya ve Tunceli illerinden oluşmaktadır.

Harita 1 İstatistikî Bölge Birimleri Sınıflandırması-1 (İBBS-1)

Harita 2 İstatistikî Bölge Birimleri Sınıflandırması-2 (İBBS-2)

TRB1 Bölgesi Türkiye yüzölçümünün yaklaşık %4,7’sini, ülke nüfusunun ise %2,2’sini oluşturmaktadır. TUİK Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) verilerine göre 2011 yılı Bölge toplam nüfusu 1.663.811 kişidir.

Bölge yer aldığı konum itibarıyla, ülkesel anlamda ve uluslararası pazarlara erişim açısından göreceli olarak dezavantajlıdır.

Tablo 3 TRB1 Bölgesinin Koordinatları ve Yüzölçümleri

İller Enlem/

Boylamlar

Yüzölçümü Hektar

Türkiye Yüzölçümü İçerisindeki Payı (%)

Malatya 38:19 E 38:21 N 1.241.200 1,58

Elazığ 39:14 E 38:41 N 845.500 1,08

Bingöl 40:29 E 38:53 N 825.300 1,05

Tunceli 39:32 E 39:07 N 743.200 0,95

TRB1 3.655.200 4,66

Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, 2007

Harita 3 TRB1 Bölgesinin Ülke İçindeki Konumu

Tablo 3’de görüldüğü gibi, TRB1 Bölgesi Türkiye yüzölçümünden %4,66 oranında bir pay almaktadır. Yani, yaklaşık ülke nüfusundan aldığı payın 2 katı kadar bir yüzölçümü payına sahiptir. TRB1 Bölgesi illerinden Bingöl’de 8 ilçe ve 319 köy, Elazığ’da 11 ilçe ve 546 köy, Malatya’da 14 ilçe ve 495 köy ve Tunceli’de ise 8 ilçe ve 365 köy bulunmaktadır.

Harita 4 Yerleşim Alanları

İllerin gelişmişlik düzeyi, illere yapılacak yatırımların önceliği, ihtiyaçlar hiyerarşisi ve kaynak kullanımı açısından önemlidir. TRB1 Bölgesinde yer alan illerin sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyi hem ülke içindeki konumunu, yerini hem de kendi içindeki farklılıkları ortaya koymak açısından önem taşımaktadır.Tablo 4’de görüldüğü gibi, 2011 yılı İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması’na bakıldığında 81 il arasında Elazığ 39, Malatya 42, Tunceli 58 ve Bingöl 72. sırada yer almaktadır. Elazığ ve Malatya illeri birbirine benzer gelişmişlik düzeyine sahip iken Tunceli ve özellikle Bingöl ili az gelişmiş iller kategorisine girmektedir. Her 4 il açısından ortak olan nokta ise hepsinin negatif sosyo-gelişmişlik kategorisinde yer almalarıdır. Tabloda ortaya çıkan farklılıkların sosyal, ekonomik, coğrafik, kültürel nedenleri bulunmaktadır. Fakat burada özellikle ekonomik boyut ön plana çıkmaktadır. Ekonomik boyutta ise TRB1 Bölgesinin sahip olduğu ekonomik kaynak tabanından dolayı tarımsal ekonomik yapı ön plana çıkmaktadır.

Hem genel bölge ekonomisinde hem de bölge istihdam yapısında başat sektör olan tarıma yönelik yatırımların, önceliklerin, tarımsal sanayinin geliştirilmesi konularının analizi bölge ekonomisi açısından önem taşımaktadır.

İllerin sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamasının yıllara göre nasıl bir değişiklik gösterdiğinin saptanması bölgesel gelişme stratejilerinin saptanmasında önem taşır. Bu karşılaştırmalar ile illerin genel gelişme seyirleri ve dinamikleri ortaya konabilir. 2003 ve 2011 yıllarında gerçekleştirilen çalışmalar TRB1 Bölgesi için önemli ipuçları vermektedir. Bu da Tablo 5’de görüleceği gibi, bölgenin genel olarak sosyo-ekonomik yapısında Türkiye genelindeki gelişmelere paralel olacak bir iyileşmenin olmadığını göstermektedir. Bu durum aslında bölgenin ülke gelişme dinamiklerinin ve ortalamasının gerisinde kaldığını da ortaya koymaktadır. Böyle bir analitik değerlendirmede ise ortaya çıkan temel sonuç, bölgenin ekonomik yapısındaki gelişmelerin bireylerin genel refahına yansımadığı, bölge genelinin ülke gelişmişlik ortalamasının altında kaldığı yönündedir.

Tablo 4 İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması, 2011

Kaynak: Kalkınma Bakanlığı, 2012

Tablo 5 2003 ve 2011 Yılları TRB1 Bölgesi İllerinin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik

Kaynak: DPT 2003; Kalkınma Bakanlığı, 2012

TRB1 Bölgesinde iller arasında olduğu gibi aynı ilin ilçeleri arasında da gelişmişlik farklılıkları görülmektedir. Bölge illerinin ilçeleri genelde eksi yönde gelişmişlik düzeyine sahiptir. Tablo 6’de görüleceği gibi, 2004 yılı verilerine göre, TRB1 Bölgesinde yer alan 41 ilçeden sadece 6 tanesi artı yönlü gelişmişlik düzeyinde yer alırken, diğer ilçeler eksi yönlü gelişmişlik düzeyindedir.

Tablo 6 TRB1 Bölgesinde İllere Göre Tarımsal Üretim Değeri, 2009

İller

TRB1 Bölgesi tarımsal üretim değeri açısından ilginç saptamalar ortaya çıkarmıştır.Tablo 6’de görüldüğü gibi, kişi başına bitkisel üretim değeri açısından TRB1 Bölgesi Türkiye ortalamasının altında yer alırken, kişi başına canlı hayvanlar değeri ve kişi başına hayvansal ürünler değeri açısından ise Türkiye ortalamasının üstünde yer almaktadır. Tunceli ilinde kişi başına canlı hayvanlar değeri Türkiye ortalamasının yaklaşık 3 katı iken, bölge ortalamasının 2 katı kadardır.

Tablo 7 İlçelere Göre Gelişmişlik Düzeyleri, 2004

Kaynak: Devlet Planlama Teşkilatı, 2004

Tablo 8 TRB1 Bölgesinde Temel Ekonomik Göstergeler, 2001 İller

Cari fiyatlarla Kişi Başına Düşen Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla (TL)

Cari fiyatlarla Kişi Başına Düşen Gayri Safi Yurtiçi Hasıla ($)

Malatya 1.716 1.417

Elazığ 2.065 1.704

Bingöl 963 795

Tunceli 1.919 1.584

TÜRKİYE 2.600 2.146

Kaynak: TÜİK, 2001

TRB1 Bölgesi temel ekonomik göstergeler açısından Türkiye ortalamasının altında bir değer göstermektedir. Tablo 8’de görüldüğü gibi, bölgedeki 4 ilde Türkiye ortalamasının altında Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla değerine sahip olup, en yüksek değere Elazığ ili sahip iken, en düşük il Bingöl’dür.

Tablo 9 TRB1 Bölgesinde Kişi Başına Gayri Safi Katma Değer, 2008 Bölge ve Türkiye Kişi başına

Gayri Safi Katma Değer (TL)

Kişi başına Gayri Safi Katma Değer ($)

TRB1 7.066 5.517

Türkiye 12.020 9.384

Kaynak: TÜİK, 2008

TÜİK 2008 yılı verilerine göre, TRB1 Bölgesinde Kişi Başına Gayri Safi Katma Değer 5.517

$ olup, Türkiye ortalamasının %58,8’ine denk gelmektedir.