Elma Küme Potansiyeli Analizi

Ana vatanının Anadolu ve Kuzey Kafkasya olduğu düşünülen elmanın dünyada 6.500, ülkemizde ise 460 çeşidi bulunmaktadır. Çin, ABD, Türkiye, İran, İtalya, Hindistan, Polonya, Fransa, Brezilya ve Şili dünyanın önde gelen elma üreticisi ülkeleridir. Türkiye’nin 2010 yılı toplam elma üretimi 2 milyon 600 bin tondur. Tablo 59’den de görüleceği gibi, dünya elma üretiminde Çin’in açık ara büyük üstünlüğü bulunmaktadır. Çin’in elma üretim miktarı, kendinden sonraki ülkelerin toplamından daha fazladır. Türkiye’nin üretiminin ise, yıllar itibariyle istikrarlı bir tablo çizdiği ve arttığı görülmektedir. Zaman zaman dördüncü, beşinci sıraya düşse de genellikle Çin ve ABD’nin ardından üçüncü sıradaki yerini koruduğu görülüyor.

Elma yetiştirilme koşulu itibari ile ülkemiz Doğu Anadolu Bölgesinin kuzey kesimi ile Güneydoğu Anadolu Bölgesinin batı yarısı hariç hemen her bölgede az ya da çok üretimi yapılan bir meyvedir. Kıyı kesimlerinde ve bazı ovalarında elma yerine daha ekonomik ürünler tercih edildiğinden üretim önemsizdir. Elma üretiminde Akdeniz ile İç Anadolu arasındaki geçiş kuşağı ilk sırada yer almaktadır. Genel olarak Akdeniz bölgesinin kıyı şeridinin hemen gerisinde uzanan Toros dağlarının kuzey yamaçları elma üretimin en yoğun olduğu alanlara karşılık gelir. Üretimin en yoğunlaştığı yöre Orta Toroslar’ın kuzeye bakan yamaçları boyuncadır. Bu yörede üretim adeta güneybatı–kuzeydoğu doğrultusunda uzanan iç

bölge ovalar zincirini takip eder. Karaman’dan Kayseri’ye doğru uzanan bölge Türkiye üretiminin % 35’ini karşılar. Üretimin yoğun olduğu ikinci yöre Batı Toroslar’ın kuzey yamaçlarına karşılık gelir. Büyük ölçüde Göller yöresine karşılık gelen bu yöre Türkiye toplam üretiminin % 27’sini karşılar. Genel olarak Orta ve Batı Toroslar’da görülen üretim toplam üretimin % 62’sine karşılık gelmektedir. Güney Marmara bölümünde; Bursa, İnegöl, Pamukova, Adapazarı Ovası ve Samanlı Dağları’nın kuzeyindeki alanlar toplam üretimin % 4’ünü karşılamaktadır.

Tablo 59 Yıllara Göre Dünya Elma Üretimi (ton)

Ülkeler 2006 2007 2008 2009 2010

Çin 26.064.930 27.865.853 29.850.763 31.684.445 33.265.186

ABD 4.568.630 4.122.880 4.369.590 4.402.070 4.212.330

Türkiye 2.002.030 2.457.850 2.504.490 2.782.370 2.600.000 İtalya 2.130.980 2.230.190 2.210.100 2.325.650 2.204.970 Hindistan 1.755.700 2.001.400 1.985.000 1.795.200 2.163.400 Polonya 2.304.890 1.039.970 2.830.660 2.626.270 1.858.970 Fransa 2.080.920 2.143.670 1.701.750 1.729.620 1.711.230 İran 2.700.000 2.660.000 2.718.780 2.000.000 1.662.430 Brezilya 863.019 1.115.380 1.124.160 1.222.890 1.275.850 Şili 1.350.000 1.400.000 1.280.000 1.090.000 1.100.000 Kaynak: www.faostat.fao.org

Tablo 59’de görüldüğü gibi, TRB1 bölgesinde üretilen elma miktarı Türkiye üretiminin çok küçük bir bölümünü, %1,73’ünü oluşturmaktadır. Dolayısıyla bölgede çok öncelikli bir ürün olduğu söylenemez. Ancak bölge illerinden özellikle Malatya ili Doğanşehir ilçesinin elma üretiminde öne çıktığı görülmektedir. İlçede Elma Üreticileri Birliği’nin de kurulmasıyla sektörde bir ivmelenmenin olduğu ve “İyi Tarım Uygulaması”na geçildiği belirtilmektedir.

Doğanşehir’de resmi kayıtlara göre elma çeşitleri; (en çok) Starking, Golden, Delice, Kotlan, Granny-Smith, Amasya Elması, Fuji, Red Chief, Gala, Tokat Elması, Arap Kızı gibi

çeşitlerdir. 2011 yılında 28.541 ton elma üretimi gerçekleştirilmiş olup, ihracat için Mersin bölgesine yoğun bir satış gerçekleştirilmiştir. İç pazar için ise daha çok yakındaki illere satış gerçekleştirilmektedir. Firmalar genellikle bahçelere gelerek satın alma işlemini yapmaktadırlar. Birlik, bağlayıcı olmamak üzere elmanın kg. fiyatını 2011 yılı için 50-70 kuruş olarak 2012 yılı için ise 70-90 kuruş aralığında belirlemiş. İlçede en çok ihtiyaç hissedilen şey soğuk hava deposudur. İlçede sadece 3.500 ton kapasiteli soğuk hava deposu mevcut. Birlik şu anda ABİGEM aracılığıyla “Soğuk Hava Deposu Projesi” hazırlayıp, AB Projesi olarak sunmuş bulunmaktadır.

Tablo 60 2010 Yılı TRB1 Bölgesi Elma Üretimi (ton)

Malatya Elazığ Bingöl Tunceli TRB1 Bölge

Toplamı

Türkiye

18.174 12.096 13.165 1.613 45.048 2.600.000

4.4.3.1.Firma Stratejisi

TRB1 Bölgesinde az da olsa (özellikle Malatya ilinde) elma ve diğer meyve kurutma tesisleri bulunmakta ve bunlar küçük işletme niteliğindedir. İşletmelerde markalaşma olmadığı için hangi ölçekte üretimde bulundukları bilinmemektedir. Hemen belirtmek gerekir ki meyve işleyen işletmelerin de önemli çoğunluğu standartlara uygunluk açısından yeterlilik göstermemektir. Kapasitenin düşük ve de bu kapasitenin de kullanılamaması nedeniyle işletmeler ölçek ekonomisinden uzaktırlar.

TRB1 Bölgesinde bitkisel üretim sektörünün tamamında olduğu gibi meyvecilikte de, elma işlemede de önemli sorunlardan birisi markalaşmadır. Bu durum daha önce de belirtildiği gibi bölgede bitkisel üretim ekonomisinin etkinliğini azaltmaktadır.

Bölgede bitkisel üretim sektöründeki işletmelerin çoğunluğu küçük işletme niteliğinde olup, il veya kısmen de bölgesel düzeyde çalışmaktadır. İşletmeler kaliteli meyve işlemeciliğini gerçekleştirirse rekabet açısından avantajlar oluşabilir.

4.4.3.2. Değer Zinciri Gösterimi

Elmas Modeli

Bileşenleri Olumlu Alanlar Gelişmeye Açık Alanlar

Faktör Koşulları  Elmanın bölgede yaygın üretiminin olması

 Bölgede elma üretimi için uygun alanların olması

 Devlet destekleri-teşvikleri

 Basınçlı sulamaya geçişlerin artması

 Elma konusunda yetiştiricilik kültürünün yksek olması

 Elma konusunda kurutma kültürünün olması

 Üniversite-Sanayi-Üretici-STK işbirliğinin geliştirilmesi

 Tarım teşkilatının daha etkin çalışması

 İşletmelerin maddi olarak güçlendirilmesi ve işletmelerin finansa ulaşımları konusunda çalışmaların yapılması

 Fiziki alt yapını tamamlanması

 Ulusal ve uluslar arası pazarlarda kabul konusunda duyarlılıklarının artma eğiliminde olması

 Küçük üreticiliğin de varlığını devam ettirmesi

 Depolama-paketleme ve nakliye tesisleri kurulması durumunda elmaya talebin giderek artabilecek olması üreticileri birliğinin bölgede daha etkin hale gelmesi

 Bölgede markalaşma-depolama tesisi gereksinimi

Firma Stratejisi ve

Rekabet Yapısı  Türkiye’nin elma üretiminde dünyada söz sahibi olması

 Kaliteli fidan temin olanakları

 Geleneksel işletmelerin modernleşmesi

 Kurumsallaşmanın ve işgücü niteliğinin artışının sağlanması

 Pazarlama-depolama becerilerinin ve markalaşmanın geliştirilmesi

Bitkisel üretim ve diğer tamamlayıcılar

 Sulu tarım alanlarının varlığı

 Paydaşların giderek daha duyarlı hale gelmesi

 Dış ticaretin giderek daha fazla ön plana çıkması

 Depolama tesislerinin kurulması

Devletin Rolü  Teşviklerin varlığı

 Kalkınma ajansının faaliyetleri

 TKDK birimlerinin faaliyetleri

 Kamu kuruluşlarının sektör gelişmesi için hem fikir olmaları ve beraber çalışıyor olmaları

 Tarım teşkilatının duyarlılığı

 Paydaşlar arasında oto kontrol mekanizmasının sağlanması

 Teşvik mevzuatının yeniden gözden geçirilmesi

4.4.3.3.Genel Değerlendirme

TRB1 bölgesinde üretilen elma miktarı Türkiye üretiminin %1,73 ‘ünü oluşturmakta ve üretilen elmanın tamamı taze meyve şeklinde (hammadde olarak) pazarlanmaktadır. Bölgede elmaya dayalı bir sanayi bulunmamaktadır. Dolayısıyla elmanın bölgede istihdama, katma değere ve ekonomiye –birkaç üretim merkezi dışında- katkısının olduğu söylenemez. Fakat, bölgeye hitap edebilecek biçimde kurutma, komposto tesislerinin yanı sıra bir meyve suyu fabrikasının da markalı bir yaklaşımlar kurulması bölgede elma üretimini ekonomik açıdan cazip hale getirebilir.

BÖLÜM 5: TRB1 BÖLGESİ BİTKİSEL ÜRETİM