Transfer Fiyatlaması Örtülü Kazanç İlişki

Transfer fiyatlaması; aynı şirkete bağlı şirketler veya bölümler arasındaki mal ve hizmet aktarımıdır. Ancak vergi muhasebesi açısından, ÇUİ kârlarını, değişik ülkelerde bulunan ana ve bağlı şirketler arasında kaydırarak, vergiden kaçınmayı sağlayan bir yönetim ve muhasebe tekniği şeklinde tanımlanabilir.62 Transfer fiyatlaması birbirine bağlı şirketler veya bölümler arasındaki fiyatlar olduğu için fiyatlar kontrollü fiyatlardır. Uluslararası faaliyet gösteren şirketler tarafından transfer fiyatlaması uygulamaları uluslararası vergi hukukunun konusu haline getirmiştir. Bu konuda bağlı şirketlerin birbirinden bağımsız iki şirket gibi hareket etmeleri ve emsallere uygun işlemler gerçekleştirmelerini sağlamak amaçlanmıştır. İlişkili şirketler arasında emsallerden farklı işlemlerin gerçekleşmesi örtülü kazanç kapsamına girmektedir. Örtülü kazanç kavramı hangi tür ilişkilerin vergi hukuku açısından kabul edilmeyeceğini tanımlamaktadır. Transfer fiyatlaması ile örtülü kazanç kavramları bir arada değerlendirildiğinde, emsallerine uygun olmayan transfer fiyatlandırmaları örtülü kazanç olarak değerlendirilecektir.63

Transfer fiyatlaması aynı gruba ait işletmeler arasında ortaya çıkabileceği gibi, aynı işletmeye ait birimler arasında ya da sahiplik yönünden ilişkili işletmeler arasında 60 Tekin Kartaloğlu, s.129 61 _{Uyanık, s.63} 62 _{Şenalp, www.alomaliye.com(11.07.2008)} 63_{Işık, s.23–24}

da ortaya çıkmaktadır. Transfer fiyatlamasında ana tema, transfere konu olan mal veya hizmetin işletme politikalarına uygun bir şekilde fiyatlandırılmasıdır. Yönetim muhasebesi literatüründe farklı transfer fiyatlama yöntemleri bulunmaktadır. İşletmeler örgütsel hedeflerine uygun olan herhangi bir yöntemi seçebilmektedirler. Diğer taraftan, Türk Vergi Sisteminde, Kurumlar Vergisi Kanunu’nda yer alan örtülü kazanç müessesesi işletmelerin transfer fiyatlama kararlarını etkileyen bir unsur olarak kabul edilebilir. Çünkü örtülü kazanç müessesesi çerçevesinde işletmelerin ilişkili oldukları menfaat grupları işletme sahipleri, ortakları, yöneticileri, denetçileri ile bunların yakınları arasındaki alım, satım, kiralama, ödünç verme gibi işlemlerin emsal bedel üzerinden gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Örtülü Kazanca ilişkin kanun maddesine göre, bir işletmenin gerçekleştirebileceği çoğu işlem örtülü kazanç çerçevesinde değerlendirmeye tabi tutulabilmektedir. Transfer fiyatlamasını kullanan işletmelerin, transfer edilen mal veya hizmetin fiyatını belirlerken emsal bedelden uzaklaşmamaları, emsal bedele göre göze çarpacak derecede düşük ya da yüksek fiyat tespit etmemeleri gereklidir. Yani “emsal fiyat aralığı” iyi tespit edilmeli ve bunun dışına çıkılmamalıdır.64

İKİNCİ BÖLÜM

ULUSLARARASI TRANSFER FİYATLAMASI YOLUYLA ÖRTÜLÜ KAZANÇ DAĞITIMINDA OECD UYGULAMALARI

2.1. VERGİ POLİTİKALARI VE ULUSLARARASI ŞİRKETLER

Uluslararası transfer fiyatlaması konusu, ülkeler arası mal ve hizmet ticareti ve yatırımı yapabilen uluslararası şirketlerle ilgilidir. Uluslararası şirketlerin, kendi aralarında gerçekleştirdikleri transfer işlemlerinde uyguladıkları fiyatlama stratejileriyle ülkelerin vergi gelirleri üzerinde önemli değişikliklere sebep olabilmektedirler. Bu anlamda uluslararası şirketlerin, vergi politikalarının tartışılması gerekmektedir.

Transfer fiyatlaması, grup içi veya iç fiyatlandırma olarak da adlandırılmakta ve aynı kuruluşun içerisinde bulunan firmalar arasındaki içselleştirilmiş işlemlere ait fiyatlandırmadır. Bu kuruluşların sınır ötesi üretim işlemlerinde transfer fiyatlamasını uyguladıkları durumlarda hem uluslararası şirketler için, hem de ilgili hükümetler için karmaşık bir yapı ortaya çıkmaktadır.

Şirketlerin, faaliyette bulundukları ülkenin vergi tabanını olumsuz etkilemeyecek şekilde, yani piyasa kuralları çerçevesinde işlem yapmaları esastır. Aynı şekilde uluslararası şirketlerin vergisel yükümlülüklerini yerine getirerek ev sahibi ülkenin kamu finansmanına yardımda bulunmaları beklenmektedir. Uluslararası ticaretin ve yatırımların, adil ve sürekli şekilde yürütülebilmesi için, bu faaliyetlerinden elde ettikleri gelirlerin ve buna bağlı vergilerin doğru şekilde bölüşülmesi gerekir. Şirketler özellikle faaliyette bulundukları tüm ülkelerde vergi yasalarına ve mevzuatına uymaya çaba göstermelidirler. Uluslararası Şirketler uygulamada transfer işlemlerinde uyguladıkları fiyatlarını piyasa fiyatından farklı belirleyerek üzerlerindeki vergi yükünü azaltmaya çalışmaktadırlar.

Transfer fiyatlaması manipülasyonu ile uluslararası şirketlerin vergiye tabi karlarını azaltmak bazı durumlarda çok ağır vergilendirilen iştiraklerinden dolayı azalan

vergi sonrası karlarını arttırmak amaçlanmaktadır. Uluslararası şirketlerin vergi manipülasyonu yapma gerekçeleri;65

Tablo 1 : Uluslararası Şirketlerin Vergi Manipülasyonu Yapma Gerekçeleri

Motivasyon Uluslararası Şirket Tarafından

Gerçekleştirilen Aksiyon

Kurumlar Vergisi Düşük Fiyatlandırma

Gümrük Vergileri

İthalat Düşük Fiyatlandırma

İhracat Düşük Fiyatlandırma

Karların ve Sermayenin Transferi Yüksek Fiyat

Kur Riski

Sağlam para talebi Yüksek Fiyat

Makine vb. Aktifleştirilmesi Yüksek Fiyat Hükümet Fiyatları Belirliyorsa Fiyat artış imkânı

sağlama Yüksek Fiyat

Anti tekel Çalışmalarına Tepki Düşük Fiyatlandırma Anti Damping Çalışmalarına Tepki Yüksek Fiyat

Ücret artışlarından korunma Yüksek fiyatlandırma ve daha az kar beyanı Ortak Girişimler Yüksek Fiyatlandırma ama elde edilen karın

paylaşımı

Yeni Kurulmuş Yabancı Şirketi Destekleme Düşük Fiyatlandırma

Penatrasyon Maliyetiyle Pazar Payını Arttırma

Düşük Fiyatlandırma, Yabancı İştiraklerin Maliyetlerini Azaltıcı Çalışmalar, Tüketiciye Düşük Maliyet Olarak Yansır

Kaynak; AKTAŞ, a.g.k., s. 55

Tabloda yer alan uluslararası şirketlerin vergi manipülasyonuna başvurma sebeplerinin başında kurumlar vergisi ve gümrük vergileri gelmektedir. Ancak sadece

65 _{Mehmet Aktaş, “Uluslararası Transfer Fiyatlaması ve Türk Vergi Mevzuatında Uygulama} Olanakları”, Yaklaşım Yayıncılık, Ankara, 2004,s.56

vergisel sebeplerden dolayı transfer fiyatlaması yöntemlerine başvurulmamakta, kar transferi, fiyat kontrolleri, kur riski gibi sebeplerle de uluslararası şirketler transfer fiyatlaması yöntemlerine başvurabilmektedirler.

Vergi oranları istisna ve muafiyetler şirketlerin yatırım kararları üzerinde önemli etkiye sahiptir. Sermayenin mobilitesinin artması uluslararası şirketlerin ülkelerin vergi idarelerinin uygulamalarına olan duyarlılıklarını arttırmıştır. Tüm ülkeler kurum kazançlarını vergilendirirken, uyguladıkları vergi teşvik sistemleri ve vergi oranları efektif vergi oranlarını değişikliğe yol açmaktadır.

Uluslararası şirketlerin üzerlerindeki vergi yükünü azaltmaya yönelik uyguladıkları transfer fiyatlaması politikaları ülkelerin vergi gelirleri üzerinde olumsuz etkilere sebep olmakta, piyasa rekabetini olumsuz etkilemekte hatta bozmaktadır. Yani transfer fiyatlaması yöntemleriyle şirketler zararlı vergi uygulamalarının içine girmektedirler.

OECD’nin zararlı vergi uygulamalarını bertaraf etmek için hazırladığı 1998 yılı raporunda, 19 maddelik öneri paketi hazırlanmıştır. Bu paketin 6. maddesinde OECD transfer fiyatlama kurallarına atıfta bulunulmuştur. Buna göre, eğer bir ülke OECD tarafından 1995 yılında hazırlanan transfer fiyatlaması rehberindeki emsal bedel prensiplerinden uzaklaşmaya karar verip, ülkeyi vergisel yönden avantajlı bir konuma getirmek isterse, bu tür bir gelişme, zararlı vergi rekabetini de beraberinde getirir. OECD’nin tavsiyesi, bu tür davranışları kaldırarak tüm ülkelerin transfer fiyatlaması rehberindeki prensipleri uygulamasını teşvik etmektir.66