TOPTAN SATIŞ PİYASASINDA REKABET HUKUKU

DÜZENLEMELERİ

Toptan satış piyasaları tedarik şirketlerinin elektrik temin ettikleri piyasalardır.

Tüketiciye yansıyan fiyatın oluşumunda en önemli etmenlerinden biri elektriğin maliyeti ve toptan satış fiyatıdır¹⁸⁶. Bu nedenle toptan satış piyasasının rekabete açık olması fiyatın

183 Ayrancı, Hasan: Ön Sözleşme, Ankara, 2006, s. 96.

184 Bak, Başak: “ Borsa Opsiyon Sözleşmeleri “, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Y. 2009, C. 64, S. 4, s. 39-75, s.48.

185 Küçükbahar/Aydınlı, s. 4.

186 TÜSİAD: Türkiye Enerji Stratejisi Dizisi No: 1 – 2 – 3 Özet Bulgular, TÜSİAD Basın Bülteni, 22 Mayıs 2008, s.2

belirlenmesinde ve sistem güvenliğinin sağlanmasında önemli bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır¹⁸⁷.

Rekabeti engelleyici sorunların başında piyasa aktörlerinin sahip oldukları pazar gücünün yüksek olması gelmektedir¹⁸⁸. Böyle bir güce sahip piyasa katılımcısı piyasada daha baskın olacak, hatta belirli bir aşamadan sonra piyasayı yönlendirmeye başlayacaktır.

Bu durumun önüne geçilmesi amacıyla 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu’nda bir tedarik şirketinin satın alarak nihai tüketiciye satacağı elektrik enerjisi miktarının, bir önceki yıl tüketilen elektrik miktarının yüzde yirmisini geçemeyeceği düzenlenmiştir (EPK m. 10/6). Bu tür eşik miktarlar belirleyerek ex ante¹⁸⁹ önlemler alınması yerinde olmakla birlikte, bazı durumlarda alınan bu önlemler yetersiz kalmaktadır. Zira elektrik piyasasının kendine özgü yapısı, depolama sorunu, kısa dönemli talebin esnek olmaması gibi nedenlerle küçük ölçekli teşebbüsler bile bölgesel bir pazarda veya belirli bir talep seviyesinde pazar gücüne sahip olabilmektedir. Yani küçük ölçekli işletmelerin bile dar

187 Elektrik kural olarak depolanamayan bir ürün olmasına karşın talep esnekliğine sahiptir. Sistem güvenliği açısından bu durum tehlike arz eder. Talebin karşılanması piyasada yeterli üretimin olmasına bağlıdır. Oluşabilecek en yüksek talebi karşılayabilecek kapasitede üretimi gerçekleştirebilecek santrallerin var olması gerekir. Bu da piyasanın serbestleşmesine gidilmesindeki temel etkilerden biri olarak karşımıza çıkmaktadır (Eren, Ercan/Sunal, Seçkin/Şahin, Serçin/Çırpıcı, Yasemin Asu: “Değişen Dinamikler Çerçevesinde Elektrik Piyasasına Yönelik Modelleme Yöntemleri: Bir Literatür Taraması “, Hukuk ve İktisat Araştırmaları Dergisi, Y. 2012, C. 4, S. 1, s. 315-325, s.316 ).

188Pazar gücü, bir ya da bir kaç teşebbüsün üretimi sınırlayarak fiyatı rekabetçi şartlar altında olması gereken seviyenin üstüne çıkarma ve bu eylemlerinden dolayı yüksek kârlar elde etme gücünü ifade etmektedir (https://www.rekabet.gov.tr/(X(1)S(btc0eomrt04k35zdrannrkb0))/tr/Sayfa/Yayinlar/rekabet-terimleri-sozlugu/terimler-listesi?icerik=faea120d-8f80-416a-8c1a-a30e052 ).

189 “Ex ante” ifadesi gelecekte gerçekleşmesi öngörülen bir olayın neticesinin tahmin edilerek muhtemel sonuca ilişkin olarak önlem alınmasını ifade etmek amacıyla kullanılmaktadır.

bir coğrafya veya zamanla sınırlı olarak pazar gücüne sahip olması mümkündür. Bu nedenle statik nitelikteki bu eşiklerin, pazar gücü sorununu çözmede tek başına yeterli olmayacağı düşünülmektedir¹⁹⁰.

Talebin yüksek olduğu zamanlarda piyasa, piyasa gücünün kötüye kullanılmasına karşı oldukça duyarlı hale gelmektedir. Piyasa gücünün kötüye kullanılması halinde birçok sorun ortaya çıkmakta ve gerekli önlemlerin derhal alınmaması halinde bu sorunlar büyümektedir. Bu durumun önlenmesi etkin bir piyasa izleme mekanizması kurulması ile mümkündür. Piyasanın yeniden yapılandırılması sürecinde diğer ülke tecrübelerin yapılan çıkarımlardan da görülmektedir ki etkin bir toptan satış piyasasının oluşumu için iyi bir piyasa izleme mekanizmasının kurulması gereklidir¹⁹¹.

Piyasa izleme faaliyetini gerçekleştirenlerin şeffaflığı sağlaması, bağımsız olması, gerekli uzmanlığa sahip olması, teknik yeterliliğinin olması, gerekli yasal dayanaklara sahip olması ve gerekli verileri düzenli aralıklarla piyasa katılımcıları ile paylaşması önem arz etmektedir¹⁹². Ayrıca piyasa işletmecisi veri paylaşımı gerçekleştirilirken tüm piyasa katılımcılarına eşit davranmalı, eksik veri paylaşımında bulunmamalıdır. Bu sayede piyasa katılımcıları daha güvenilir bir ortamda olduklarını hissedecek, piyasaya katılımı olası enerji şirketlerinin çekinceleri azaltılmış olacaktır.

190 Rekabet Kurumu: Elektrik Toptan Satış ve Perakende Satış Sektör Araştırması, 2015, s. 46.

191 Rekabet Kurumu: Elektrik Toptan Satış ve Perakende Satış Sektör Araştırması, 2015, s. 57; Elektrik Sektöründe Rekabet Hukuku Çalıştayı Sonuç Bildirgesi 2016, s. 5 vd.; Hınç, Agah: 2020 Yılı Türkiye’de

Elektrik Sektörü Rekabet Durumu Değerlendirmesi, s. 8

http://www.emo.org.tr/ekler/6b257e042899db5_ek.pdf?tipi=2&turu=X&sube=7); Küçükbahar/Aydınlı, s. 4

192 Elektrik Sektöründe Rekabet Hukuku Çalıştayı Sonuç Bildirgesi 2016, s. 5 vd.

Piyasanın izlenmesi ile ilgili bir diğer önemli konu ise faaliyeti gerçekleştirenlerin, katılımcılardan birinin rekabet kurallarına aykırı hareketini görmeleri halinde bu durumu yetkili kurumlarla hızlıca paylaşmasıdır. Bu sayede söz konusu davranışın bir müeyyideye tabi tutulması sağlanmış olacaktır. Diğer katılımcılar içinse bu hızlı ve etkin tavır caydırıcı nitelikte olacaktır. Bu şekilde işleyen bir piyasa izleme biriminin oluşturulması, etkin ve rekabetçi bir toptan satış piyasasının oluşumu açısından büyük bir öneme sahiptir.

Rekabetin korunması ve güçlendirilmesi amacıyla, piyasada hâkim durum oluşturmaya veya mevcut hâkim durumunu güçlendirmeye yönelik birleşme veya devralmalar yasaklanmıştır. Dar piyasalar da dikkate alınarak piyasanın tamamında veya belirli bir bölümünde hâkim durumun oluşmasına izin verilmemesi rekabetin sağlanmasında temel unsurdur. Türkiye, elektrik enerjisi sektöründe yapılan çalışmalar nedeniyle bu konuda diğer pek çok ülkeden daha avantajlı bir durumdadır. Piyasada serbestleşme sağlanırken kamu mülkiyetindeki üretim santralleri santral bazında özelleştirilmiş, büyük portföylerle özelleştirme yapılmamıştır¹⁹³. Böylece toptan elektrik ticareti yapan piyasa katılımcıları belirli sayıda üretici veya tedarikçi ile sınırlı kalmamıştır.

Toptan satış piyasası yapısı gereği riskli bir piyasadır. Bu nedenle üretim şirketleri ile tedarik şirketleri dikey bütünleşmeye gitmeye oldukça yatkındır. Dikey bütünleşme şirketlerin tek bir tüzel kişilik altında birleşmeleri olabileceği gibi ikili anlaşmalar yolu ile görünürde farklı tüzel kişiliklere haiz olmalarına rağmen gerçekte rekabete aykırı anlaşma içerisinde ticari ilişkilerini yönetmeleri şeklinde de olabilmektedir.

193 Rekabet Kurumu: Elektrik Toptan Satış ve Perakende Satış Sektör Araştırması, 2015, s. 47.

Bu bütünleşmenin aynı tüzel kişilik altında yapılmasını önleyici hükümlerin en önemlilerinden biri 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’da¹⁹⁴ yer alan 7 nci maddedir. Anılan maddede, hâkim durum yaratmak veya mevcut hâkim durumunu güçlendirmek isteyen kişiler veya teşebbüsler tarafından, bu amacı sağlamaya yönelik olarak gerçekleştirilen birleşmeler, mal varlığı veya ortaklık payı devirleri, yönetimde hak sahipliği tanıyan araçların devri hukuka aykırı ve yasak kılınmıştır.

6446 sayılı Kanun’da ise dikey bütünleşme sonucu doğurabileceği düşünülen bazı işlemlerin Kurul izni ile gerçekleştirilebileceği düzenlenmiştir. Buna göre;

 Halka açık şirketlerin yüzde beş, diğer şirketlerin ise yüzde on ve üzerindeki sermaye payı değişiklikleri,

 Şirket üzerinde kontrol değişikliği sonucu doğuracak işlemler,

 Tesislerin mülkiyet veya kullanım hakklarının değişmesine neden olan iş ve işlemler

Kurul izni ile gerçekleştirilebilir (EPK m.5). Anılan düzenleme ile dikey bütünleşme sonucu doğurabilecek işlemler üzerinde kontrol sağlanması ve bu işlemlerin gerçekleşmesinin önüne geçilmesi sağlanmaya çalışılmıştır.

Dikey bütünleşme yasağına ilişkin 6446 sayılı Kanunda yer alan diğer bir düzenleme ise “Dağıtım faaliyeti” başlıklı 9 uncu maddedir. Anılan hükümle piyasa faaliyeti gösteren tüzel kişilerin bir dağıtım şirketine, dağıtım şirketlerinin ise piyasa faaliyeti gösteren tüzel kişilere doğrudan ortak olamayacağı düzenlenmiştir.

194 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun, 07.12.1994 tarihinde kabul edilerek, 13.12.1994 tarihli ve 22140 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

Rekabeti engelleyici bir başka husus piyasada hâkim durum oluşturulmasıdır.

Piyasa katılımcıları genellikle ikili anlaşmalarla hâkim durum oluşturmaya çalışırlar.

Bunun önüne geçmek için gerçekleştirilen ikili anlaşmaların piyasa işletmecisine bildirilmesi istenilmiştir. Bu sayede hâkim durum oluşturma amacıyla gerçekleştirilen işlemlerin tespit edilmesi ve gereken önlemlerin alınması amaçlanmıştır. İkili anlaşmalar yoluyla hâkim durum oluşturulması piyasada likiditenin azalmasına yol açmaktadır.

Likiditenin azalması zaman içerisinde piyasanın güven vermeyen bir piyasa haline gelmesine neden olmaktadır. Bunun sonucunda piyasaya girişler ve piyasadaki katılımcı sayısı azalarak rekabet üzerinde olumsuz bir etki yaratacakcaktır. Güvenilir sinyaller veremeyen bu piyasadaki aktörlerin risklerini azaltmak amacıyla dikey bütünleşme çabalarına girmesiyle, durum kısır bir döngü halini alacaktır¹⁹⁵.

195 Rekabet Kurumu: Elektrik Toptan Satış ve Perakende Satıi Sektör Araştırması, s. 72-73.

İKİNCİ BÖLÜM

ELEKTRİK ENERJİSİ PİYASASINDA TOPTAN SATIŞ SÖZLEŞMELERİ

§.4. SÖZLEŞMENİN TANIMI VE ÖZELLİKLERİ