İTHALAT VE İHRACAT FAALİYETİ

İthalat ve ihracat faaliyetleri ancak uluslararası enterkonneksiyon şartı oluşmuş ülkelerden veya bu ülkelere yönelik olarak yapılabilir (EPK m. 12)¹⁰². Diğer faaliyetlerden farklı olarak ithalat ve ihracat faaliyetinin gerçekleştirlebilmesi için lisans alınması yeterli değildir. Bunun yanı sıra faaliyette bulunacak tüzel kişilerin Bakanlığın uygun görüşü doğrultusunda Kurul onayı almış olması gerekmektedir (EPK m. 12).

Elektrik enerjisi/kapasitesinin ihracatı, elektrik tedarik lisansı sahibi şirketler ve üretim şirketleri tarafından gerçekleştirilmektedir. Buna karşın ithalat faaliyeti kural olarak yalnızca tedarik lisansı sahibi şirketler tarafından yürütülmektedir. TETAŞ’ın EÜAŞ bünyesine dâhil edilmesinin ardından EÜAŞ’a ithalat ve/veya ihracat anlaşması yapabilme ayrıcalığı tanınmıştır (EPK m. 26). Ayrıca TETAŞ’ın taraf olduğu mevcut ithalat ve/veya ihracat sözleşmelerinin de EÜAŞ tarafından yürütüleceği düzenlenmiştir¹⁰³.

102 EPDK’nın 2019 yılı verilerine göre ithalat ve ihracat faaliyeteleri yalnızca Yunanistan, Gürcistan ve Bulgaristan ile gerçekleştirilmektedir.

103 EÜAŞ’a tanınan ithalat ve/veya ihracat yapma yetkisinin mülga TETAŞ’a tanınan yetkiden çok daha fazla olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. TETAŞ yalnızca hükümetler arası anlaşmalar kapsamında enerji ithalatı ve/veya ihracatı yapma yetkisini haizdi. Buna karşın 6446 sayılı Kanun’un 26 ncı maddesinin yedinci fıkrasında yer alan “ EÜAŞ, mülga TETAŞ’ın taraf olduğu mevcut sözleşmeler kapsamında imzalanmış olan enerji alış ve satış anlaşmalarını yürütür. Elektrik enerjisi mübadele, ithalat ve ihracat

Elektrik Piyasası İthalat ve İhracat Yönetmeliği uyarınca lisans sahibi tüzel kişiler, gerçekleştirdikleri ithalat ve/veya ihracat faaliyetlerine ilişkin olarak sistem işletmecisine Enterkonneksiyon Kullanım Anlaşmasında belirtilen bildirimleri yapmakla yükümlüdür.

Sistem kullanıcısının bildirimde bulunmayarak enterkonneksiyon sistemini kullanmaya devam etmesi veya elektrik ithalatının aksamasına neden olması halinde TEİAŞ’a cezai şart ödemesi gerekmektedir. Ayrıca sistem kullanıcısının anlaşmaya veya ilgili mevzuata aykırı davranışları sonucunda ortaya çıkan zararlar da sistem kullanıcısı tarafından tazmin edilmektedir¹⁰⁴.

§3. TOPTAN SATIŞ PİYASASI

I. GENEL OLARAK

Toptan satış piyasası; elektrik enerjisi, kapasitesi veya türev ürünlerinin toptan alım satımının yapıldığı piyasadır (DUY m. 4) ve genellikle ikili anlaşmalar piyasası, tezgâh üstü piyasalar, vadeli elektrik piyasası, spot piyasalar gibi piyasalardan

anlaşmaları ile mevcut imtiyaz ve uygulama sözleşmeleri kapsamında enerji alış ve satış anlaşmaları imzalayabilir.” hükmü ile EÜAŞ’a daha geniş bir yetki tanınmıştır.

104 Sistem kullanıcısının cezai şart ve tazminat ödemesine ilişkin hususlar 15.03.2012 tarih ve 3735 sayılı Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu Kararı ile onaylanan Enterkonneksiyon Kullanım Anlaşmasının 4 üncü ve 5 inci maddelerine dayanmaktadır.

oluşmaktadır¹⁰⁵. İkili anlaşmalar piyasası ve tezgâh üstü piyasalar dışında kalan piyasalar, piyasa veya sistem işletmecisi tarafından işletilmektedir¹⁰⁶.

Toptan satış piyasalarının yapısı ülkelerin izlediği enerji politikalarına göre farklılık göstermektedir. Her ülke kendi enerji politikasına uygun bir yöntem izleyerek oluşturacağı toptan satış piyasasının yapısına karar verir. Bu durum çeşitli piyasa modellerinin ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Örneğin Avustralya’da tüm üreticiler elektrik üretimini bir havuzda toplar ve tedarikçiler taleplerini bu havuzdaki üretimden karşılar¹⁰⁷. Arjantin’de ise ikili anlaşmalar piyasası ve spot piyasalar olmak üzere iki temel piyasa yapısı bir arada bulunmaktadır¹⁰⁸. Ülkemiz uygulamasında tercih edilen elektrik piyasası yapısında ise ikili anlaşmalar esas alınmaktadır. Bununla birlikte, ülkemizde kurgulanan modelde ikili anlaşmaları destekleyici nitelikte organize piyasalara da yer verilmektedir.

Bahsedildiği üzere 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ile amaçlanan, rekabet ortamında özel hukuk hükümlerine göre faaliyet gösteren bir piyasa yapısının oluşturulmasıdır (EPK m. 1). Toptan satış piyasası birden çok alıcının yüksek miktarlarda

105 AB toptan enerji piyasalarında şeffaflığı ve istikrarı artırmak amacıyla oluşturduğu Regulation on Wholesale Energy Market Integrity and Transparency (REMIT) enerji toptan satış piyasası kavramını,

“Enerji toptan satış ürünlerinin (wholesale energy products) ticaretinin yapıldığı AB içerisindeki herhangi bir piyasa” şeklinde tanımlanmıştır (REMIT, m. 2/VI). REMIT’de yer verilen bu tanım emtia piyasalarını kapsadığı gibi, türev ürün piyasalarını da kapsamaktadır (Ateş, Muhammet A.: “Enerji Toptan Satış Piyasalarının İzlenmesi ve REMIT”, Uzman Gözüyle Enerji, Y. 2018, C. 1, S. 5, s. 36-39, s. 37.).

REMIT’in kapsamına organize piyasalar, ikili anlaşmalar, dengeleme piyasaları, tezgâh üstü piyasalar ile kapasite piyasaları da dâhildir (ACER, Guidance on the Application of REMIT, 4th Edition, 2016, s. 15-16).

106 http://www.etd.org.tr/tr/sozluk, son erişim tarihi 10.03.2019.

107 EPDK, Dünya Genelinde Uygulanan Elektrik Ticaret Rejimlerinden Örnekler 2003, s. 6.

108 EPDK, Dünya Genelinde Uygulanan Elektrik Ticaret Rejimlerinden Örnekler 2003, s. 6.

elektrik enerjisi/kapasitesi ticareti yaptığı bir piyasadır. Bu nedenle toptan satış piyasasında rekabetin oluşumu piyasa temelinde rekabetin sağlanması anlamına gelmektedir¹⁰⁹. Rekabetin oluşumundaki önemli unsurlardan biri şüphesiz özel hukuk kurallarının işlevselliğidir. Çünkü piyasada özel hukuk kurallarının etkinliğinin arttırılması, katılımcıların piyasaya girişini teşvik ederek rekabetin artması sağlamaktadır.

Ancak elektrik enerjisinin önemi nedeniyle piyasanın tamamen özel hukuk kurallarına tabi olmasına izin verilmemekte, devlet piyasada düzenleyici otorite olarak varlığını devam ettirmektedir. Elektrik piyasası hem özel hukuk kurallarının hem de kamu hukuku kurallarının geçerli olduğu bir piyasa niteliğindedir.

Toptan satış piyasları; ikili anlaşmalar modeli, organize piyasalar ve karma piyasalar olmak üzere üç temel gruba ayrılmaktadır¹¹⁰. Bu gruplardan hangisinin tercih edileceği devlet politikası olmakla birlikte, yapılan tercih piyasanın serbestleşmesinin ne boyutta olacağına ilişkin belirleyici unsur olmaktadır.