Veri Toplama Yöntemi

Bu başlık altında, Türkiye Fortune 500 listesindeki işletmelerden ve Almanya, İtalya ve Fransa’da yer alan marka değeri yüksek işletmelerden alınan verilerin toplanmasında uygulanan yöntem ve verilerin nasıl elde edildiği hakkında bilgi verilmektedir. Araştırmada nitel ve nicel yöntemler beraber kullanılmıştır. Nitel araştırmada mülakat tekniği, nicel çalışmada ise anket tekniğinden yararlanılarak veriler toplanmıştır.

Araştırmanın nitel boyutunu oluşturan kısımda veri toplama aracı olan mülakatlar 13.07.2017-19.01.2019 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Nitel araştırma verileriyle içerik analizleri gerçekleştirilmiş ve bu doğrultuda kodlar ve temalar oluşturularak elde edilen veriler ve bu verilerin birbiriyle ilişkisi analiz edilmiştir. Önce Türkiye’deki işletmeler için mülakat verileri incelenmiş, kodlar ve temalar oluşturulmuştur. Daha sonra Avrupa’daki işletmeler için mülakat verileri incelenmiş, kodlar ve temalar oluşturulmuştur. Üçüncü aşamada Türkiye’deki ve Avrupa’daki işletmelerin mülakat sonuçlarında elde edilen kodlar ve temalar benzerlikleri ve farklılıkları dikkate alınarak analiz edilmiştir.

Araştırmanın nicel boyutunda, araştırmanın evrenini oluşturan Türkiye Fortune 500 listesindeki işletmelerle, Pamukkale Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri (BAP) Koordinasyon Birimi ile yürütülen 2018SOBE23 numaralı Doktora Tez Projesi Hizmet Alımları kapsamında sözleşme imzalanan bir araştırma şirketi vasıtasıyla iletişime geçilmiştir. Listede yer alan tüm işletmelere telefon yoluyla ulaşılmış, araştırma şirketi tarafından on-line hazırlanmış olan soru formları araştırmaya katılmayı kabul eden işletmelere uygulanmıştır. Ayrıca araştırmacının nitel araştırma esnasında kurduğu bağlantılarla ve iş dünyasından tanıdığı kişiler aracılığıyla da bazı işletmelere ulaşılarak

anket formlarının uygulanması ricasında bulunulmuştur. Bu şekilde 254 adet analize uygun veri seti elde edilmiştir.

Araştırma anketi 15.11.2018-16.01.2019 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Ölçek uygulamasından elde edilen bilgilerin çözümlenmesi SPSS 23 paket programında bilgisayar ortamında yapılmıştır. Güvenilirlik için alfa katsayısı kullanılmış, tanımlayıcı istatistiklerin özetlenmesinde frekans ve oranlardan yararlanılmıştır. Dış kaynak kullanımı ve inovasyon ölçeklerinin farklılaşma durumlarının belirlenmesinde Mann- Whitney U ve Kruskal Wallis yöntemlerinden faydalanılmıştır.

3.5.3.1. Nitel Araştırma

Veri toplama sürecinin ilk kısmını oluşturan nitel araştırma kapsamında Türkiye Fortune 500 listesinden ulaşılabilen on yönetici ve/veya işletme sahibiyle ve Türkiye’nin en fazla ihracat ve ithalat yaptığı Avrupa Birliği’ne dâhil üç ülke olan Almanya, İtalya ve Fransa’da marka değeri yüksek olan ve ulaşılabilen altı işletmenin yöneticileriyle mülakat yapılmıştır. Mülakatlar yöneticilerin istekleri doğrultusunda, onların kabul ettikleri yer ve saatlerde yapılmıştır. Yurtdışı nitel araştırma kapsamında seçilen ülkelerden sadece Fransa’ya araştırmacı tarafından bizzat gidilmiş, diğer ülkelerin mülakatlarının bazısı ilgili yöneticilerin Türkiye seyahatleri esnasında yapılmış, bazıları ise internet ve/veya görüntülü telefon görüşmesi vasıtasıyla gerçekleştirilmiştir.

3.5.3.2. Nicel Araştırma

Nicel araştırmada Çetinkaya’nın (2009), Arıkan’ın (2008) doktora çalışmalarında kullanılan ölçekler ile Calantone vd. ’nin (2002) makalesinde kullandıkları ölçek temel alınarak uyarlama yapılmıştır. Çetinkaya’nın (2009) Bilateral Governance in Outsourced Services: Interorganizational Dynamics and Consequences (Dış Kaynak Kullanımında İki Taraflı Yönetişim: Firmalar Arası Dinamikler ve Sonuçlar) adlı çalışmasında İstanbul’daki dış kaynak kullanan 128 işletmeye yapmış olduğu ve geçerliliği ve güvenilirliği test edilmiş ölçekten 3, 6, 9, 10, 11, 12, 15, 16, 17, 18, 24, 40, 44, 46, 47, 48, 49, 50, 51, 52, 53, 57, 59, 60, 65, 66 numaralı sorular, Arıkan’ın (2008) Evaluating the Dynamics of Innovation in Turkey: The Impact of Innovation on Business Performance (Türkiye’deki İnovasyon Dinamiklerinin Değerlendirilmesi: İnovasyonun Şirket Performansı Üzerindeki Etkisi) adlı çalışmasında Türkiye’nin farklı sektörlerindeki 122 işletmede yapmış olduğu, geçerliliği ve güvenilirliği test edilmiş olan ölçekten 3, 9, 13, 51, 52, 53, 54, 55, 56 numaralı sorular, Calantone vd. nin (2002) Learning Orientation,

Firm Innovation Capability, and Firm Performance adlı çalışmasında ABD sanayisindeki 187 üst düzey Ar-Ge yöneticisine yapılmış olan anket çalışmasıyla geliştirilen ölçekten 1, 3, 4, 5, 6 numaralı sorular bu çalışmadaki ölçeğe uyarlanmıştır.

Ölçek uyarlama ve ölçeğe yeni sorular ekleme aşamasında literatür taraması sonucu soru ifadeleri oluşturulurken ifadelerin sade ve anlaşılır olmasına, bir maddenin birden fazla yargı/düşünce içermemesine dikkat edilmiş, var olan ölçeklere dış kaynak kısmında 7 ifade, inovasyon kısmında 5 ifade eklenerek 52 ifade belirlenmiştir (Ek 2). Geçerlilik bir ölçü aracının, ölçtüğünü öne sürdüğü değişkeni ne derece doğru ölçtüğü ile ilgili bir kavramdır. Sekiz uzmanın değerlendirmeleri sonucunda, dış kaynak kullanımı ve inovasyon ilişkisi ile ilgili 52 ifade uygun bulunmuştur. Bu sayede hazırlanan ölçme aracının kapsam (içerik) geçerliliğine uygunluğu sağlanmaya çalışılmıştır.

Ölçeğin katılımcılar tarafından anlaşılabilir olduğunun görülmesi amacıyla ön araştırma yapılmıştır. Ön araştırma kapsamında elde edilen 37 adet anket verisiyle araştırma ölçeğinin güvenilirlik analizi yapılmış ve güvenilirlik katsayısı 0.841 olarak sonuçlandığı için “yüksek derecede güvenilir” olarak yorumlanmıştır. Araştırma devam ederken 128 adet anket verisine ulaşıldığında güvenilirlik analizi tekrarlanmış ve güvenilirlik katsayısının 0.914’e yükseldiği görülmüştür. İlk aşamalardaki analizler veri kısıtı nedeniyle tüm ölçeğe uygulanmıştır. Araştırma tamamlandıktan sonra elde edilen 254 veri ile dış kaynak ve inovasyon ölçekleri için ayrı ayrı geçerlik güvenilirlik analizi yapılmıştır. Bunun sonucunda dış kaynak ölçeğinin güvenilirlik katsayısı 0.912, inovasyon ölçeğinin güvenilirlik katsayısı 0.911 elde edilmiştir. Veri sayısının artmasına rağmen güvenilirlik oranlarında da artışın olması, içsel tutarlığın yüksek olduğunu göstermektedir.

Dış kaynak kullanımı ve inovasyon ilişki ölçeği 5’li derecelemeye sahip Likert tipi bir ölçektir. Katılımcılar her bir ifade için 1=Kesinlikle Katılmıyorum, 2=Katılmıyorum, 3=Ne Katılıyorum Ne Katılmıyorum, 4=Katılıyorum, 5=Kesinlikle Katılıyorum ve 1=Hiç Memnun Değiliz, 2=Memnun Değiliz, 3=Kararsızım, 4=Memnunuz, 5=Çok Memnunuz biçiminde cevap verirler. İlgili ölçekte 39’u olumlu ve 6 tanesi olumsuz olmak üzere toplam 45 madde bulunmaktadır. 5, 6, 7, 8, 9, 12, 13, 15, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 48 ve 49. maddeler olumlu, 10, 11, 14, 16, 17 ve 38. maddeler ise olumsuz puan derecesine sahiptir. Olumlu maddeler 1, 2, 3, 4, 5 ve olumsuz maddeler ise 5, 4, 3, 2, 1 şeklinde puanlanarak her bir maddeye verilen dereceler sonucu toplam puan hesaplanmaktadır. Ölçeklerden alınacak en düşük puan 45, en yüksek puan 225’tir.

Yapı geçerliliği, ölçme aracının soyut bir olguyu ne derece doğru ölçebildiğini gösterir. Araştırmada kullanılan ölçeğin yapı geçerliliğini araştırmak amacı ile faktör analizi yapılmıştır. Araştırmada, geliştirilen ilişki ölçeğine verilen cevapların düzenini irdelemek ve ilişkili değişkenleri belirlemek amacıyla keşfedici faktör analizi yapılmıştır. Uygunluk belirleme aşamasında, verilerin faktör analizine uygun olup olmadığını araştıran “Bartlett Küresellik Testi” (anlamlılık (sig.) değeri 0.000 ile dış kaynak ve inovasyon için uygun) ve faktör analizi için örneklem yeterliliğini ölçen “Kaiser-Meyer- Olkin Testi” (dış kaynak için test değeri 0.896; inovasyon için test değeri 0.905 – çok iyi) uygulanmıştır. Faktör sayısı belirleme aşamasında öz değer yöntemine göre soru formundaki 52 ifadeden 8 tanesi faktör güvenilirliğini ve faktör içi uyumu bozduğu düşünülerek ölçekten çıkarılmış, iki ayrı faktörde bulunan 5 ifade de boyut oluşturacak yeterli soru sayısını karşılayamayacağı için iptal edilmiştir. Bu ifadeler Tablo 3.2’de verilmiştir. Ardından yeniden faktör analizi yapılarak, dış kaynak için üç, inovasyon için tek faktör belirlenmiştir (Tablo 3.3). Dış kaynak kullanımı ve inovasyon ilişkisi ölçeğinde yapılan döndürme işlemi sonucunda sırasıyla %64 ve %52’si açıklanmaktadır. Faktör döndürme (rotasyon) aşamasında ölçeğin kaç faktörden oluştuğu belirlendikten sonra, değişkenlerin bu faktörlere dağılımı belirlenir. Bu çalışmada varimax dik döndürme yöntemi kullanılmıştır ve yapılan güvenilirlik analizine göre dış kaynak kullanımı ve inovasyon ilişki ölçeği, 0,80 ≤ α < 1,00 kriteri gereği (α=0.912(dış kaynak) ve 0.911(inovasyon)) yüksek derecede güvenilirdir.

Tablo 3.2 Faktör Analizi Sonucu Ölçekten Çıkarılan İfadeler

10. Dış kaynak kullanılan hizmetlerde işletmemizin kontrolü kaybettiğini düşünürüz. ® 11. Dış kaynak kullanımında önceden tahmin edemediğimiz maliyetler ortaya çıkar. ® 14. Tedarikçilerden performans ve maliyetlerine dair veri temin etmek çok zordur. ® 16. İşletmemiz tedarikçilerinin ürün / hizmet ve süreçlerini denetlemek için çok fazla zaman ve emek harcar. ®

17. Tedarikçilerin performanslarını ölçmemizi sağlayacak kesin standartlar elimizde yoktur. ®

18. Tedarikçi değiştirmek, zaman ve kaynaklar açısından işletmemiz için zahmetli / maliyetli olacaktır.

19. Maliyetlerimiz düştü. 20. Asıl işimize odaklanabildik. 33. Şirket sırlarını emanet edebilme 34. İşletmemiz sık sık yeni fikirler dener. 35. İşletmemiz yeni iş yapma yöntemleri arar. 36. İşletmemiz operasyonel yöntemlerde yaratıcıdır.

38. İşletmemizde inovasyon çok riskli bir durum olarak algılanmakta ve direnç görmektedir. ®

Tablo 3.3 Faktör Analizi Sonucuna Göre Faktör Boyutları

Faktörler Sorular

Dış Kaynak Kullanımı 1. Faktör 5, 6, 7, 8, 9, 12

Dış Kaynak Kullanımı 2. Faktör 13, 21, 22, 23, 24, 25, 30 Dış Kaynak Kullanımı 3. Faktör 15, 26, 27, 28, 29, 31, 32

İnovasyon 1. Faktör 37, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 49