BÖLÜM 4: ARAŞTIRMA YÖNTEMİ
4.7. Veri Toplama Yöntemi
Bir araştırmada, araştırma için gerekli olan verilerin türü, kaynağı, hangi teknik ve araçlarla, kim tarafından ve ne zaman toplandığının açık bir şekilde belirtilmesi büyük önem taşımaktadır (Karasar, 2004: 35). Punch’a göre (2005: 165) “Nitel araştırmada görüşme, temel veri toplama araçlarındandır.” Araştırmacı ile katılımcı arasındaki soru sorma ve yanıt verme süreci görüşme olarak tanımlanmaktadır (Yükselen, 2009: 198).
167
Bir görüşme bir saat veya daha fazla sürebilir (Davis, 2005: 312). Balcı’ya göre görüşme türleri; planlı-derinliğine ya da eylem mülakat, tam yapılaştırılmış-kalıplaştırılmış mülakat ve stres mülakat şeklindedir (1995: 186). Mil’e göre ise yapılandırılmış, yarı yapılandırılmış ve yapılandırılmamış olmak üzere üç farklı şekilde görüşme tasarlanır (2007: 8).
Araştırılan konunun daha ayrıntılı incelenebilmesi için yeni sorular sorma fırsatı sunması ve yüz yüze yapılmasının, verilerin elde edilmesinde açıklık ve kesinlik kazandırması, görüşme tekniğinin veri toplamada sıkça kullanılmasına neden olmaktadır (Seyidoğlu, 2009: 39). Kişinin bakış açısını yansıtması bakımından nitel araştırmalarda görüşme tekniği kullanılır (Davis, 2005: 312; Mil, 2007: 4). Bireysel görüşme oldukça maliyetli bir veri toplama yöntemidir. Bununla birlikte, araştırmacı ile katılımcı arasında yüksek düzeyde etkileşime olanak vermesi nedeniyle bireysel görüşme çok etkili bir veri toplama yöntemidir (Davis, 2005: 276).
Şekil 29: Başarılı Bir Görüşme İçin Gerekli Koşullar Kaynak: Davis, 2005: 277.
Şekil 29’da başarılı bir görüşme için gerekli koşullar verilmiştir. Davis’den alınan bu şekle göre görüşmecinin; uzmanlık, istek ve güven gibi koşulları yerine getirmesi halinde ancak başarılı bir görüşmeden bahsedilebilir. Açık uçlu sorularda, katılımcının seçim yapabileceği çoktan seçmeli cevap seti bulunmadığı için katılımcının bu sorulara sınırlandırılmamış bir şekilde özgürce kendi cümleleriyle yanıt vermesine olanak tanınır (Gegez, 2007: 226). Yarı yapılandırılmış görüşmelerde her ne kadar araştırmacı araştırma konusuyla ilgili önceden sorular hazırlasa da görüşme esnasında yeni soruların sorulmasına da olanak tanınır (Mil, 2007: 8). Bu yaklaşımda araştırmacı,
Görüşmeci Güven/İyi niyet Uzmanlık İstek Katılımcı Erişim
168
görüşme sürecinde irdelenecek olan sorular veya konuları bir liste halinde önceden hazırlar. Özellikle farklı kişi, kurum veya kuruluşla yapılacak görüşmelerde görüşme formu yaklaşımı sayesinde sistematik ve karşılaştırılabilir bilgi elde edilmesine ek olarak verilerin tasnifi ve analizi de kolaylaşmaktadır (Yıldırım ve Şimşek, 2008: 122). Nitel verilere dayalı olan bu araştırmada, verilerin toplanması için yarı-yapılandırılmış görüşme tekniği kullanılmıştır. Veri toplamak amacıyla yarı-yapılandırılmış görüşme tekniğinin seçilmesinin temel nedeni, araştırılan konu hakkında uzman kişilerle araştırmacı tarafından yüz yüze derinlemesine bir görüşme gerçekleştirebilmek ve konu hakkında mümkün olabildiği ölçüde detaylı veriye ulaşılmak istenmesidir. Yarı-yapılandırılmış görüşme tekniği yoluyla, konu hakkında araştırmacı tarafından öngörülemeyen yeni görüş, öneri, fikir ve bilginin elde edilmesine olanak tanınmaktadır.
Bu araştırmada, veri toplama aracı olarak açık uçlu sorulardan oluşan görüşme formundan yararlanılmıştır. Görüşme süresince, katılımcılardan izin alınarak ses kayıt cihazı kullanılmıştır. Ses kayıt cihazına ek olarak, araştırmacı tarafından gerekli görülen önemli konularda not tutulmuştur. Görüşme sürecinde, bazı sorular teyit amacıyla tekrar sorulurken, bazı sorular hakkında daha detaylı bilgi elde edilmesi amacıyla sondaj sorular sorulmuştur.
4.7.1. Görüşme Formunun Hazırlık Süreci
Bir araştırmanın en önemli aşamalarından birisi, araştırma için gerekli olan verilerin toplanma aşamasıdır. Verilerin toplanması için gerekli olan bir soru formunun tasarım ve hazırlık sürecinde aşağıdaki aşamalardan geçilmesi gerekmektedir (Proctor, 2003: 181): 1. Ön hazırlıklar 2. Soruların içeriği 3. Soruların ifadesi 4. Cevap şekilleri 5. Soruların sırası
6. Soru formunun düzeni
169
Bu bağlamda, araştırmanın veri toplama aracı olarak kullanılacak görüşme formunun geliştirilme aşamaları aşağıda ayrıntılı olarak açıklanmaktadır.
1. Aşama: Araştırmacının, araştırma konusuyla ilgili sahip olduğu bilgi ve akademik çalışmaları ışığında turizm destinasyonu yönetimi, merkezi yönetim ve yerel yönetimler gibi kamu yönetimini oluşturan birimlerin bir turizm destinasyonu yöneti(şi)minde üstlenebileceği ve/veya üstlenmesi gereken roller genel ve alt başlıklar halinde belirlenmiştir.
2. Aşama: Araştırma konusuna yönelik ulusal ve uluslararası bildiri, makale, kitap ve lisansüstü tezler gibi bilimsel çalışmaları kapsayan ilgili yazın taranmıştır. Bu inceleme sürecinde, turizm destinasyonu yöneti(şi)minde öne çıkan unsurlar tespit edilmiştir.
3. Aşama: Araştırmacı tarafından belirlenen roller ile ilgili yazın taraması neticesinde tespit edilen unsurlar birleştirilmiş ve araştırma konusunu kapsayacak bir açık uçlu soru listesi oluşturulmuştur.
4. Aşama: Oluşturulan açık uçlu soru listesi, turizm ekonomisi; turizm ve politika & planlama; kamu yönetimi ve yönetişim; turizm ve stratejik yönetim; turizm ve sosyoloji; kamu yönetimi ve yerel yönetimler; turizm ve yönetim & organizasyon; kamu yönetimi, kentleşme ve çevre alanlarında uzman 8 akademisyen tarafından incelenmiştir. Bu inceleme sonucunda, uzmanlar tarafından sunulan görüş, öneri, olumlu ve olumsuz eleştiriler ışığında, hazırlanan açık uçlu sorularda, birtakım değişiklik ve düzeltmeler yoluyla, soru formunda bazı düzenlemeler yapılmıştır.
5. Aşama: Hazırlanan soru formu "Giriş"; "Görüşme Soruları" ve "Görüşme Sonu" olmak üzere üç bölümden meydana gelmektedir. Giriş bölümünde; araştırmacı ve araştırma konusu hakkında tanıtıcı bilgilerin yanı sıra tahmini görüşme süresi, etik ilkeler ve ses kayıt cihazı gibi araştırma ve görüşme sürecine ilişkin detaylar bulunmaktadır. Görüşme soruları bölümünde; araştırma konusuyla ilgili hazırlanan 11 açık uçlu soru bulunmaktadır. Görüşme sonu bölümünde ise; katılımcıya ilişkin demografik ve uzmanlık alanına ilişkin bilgilerin yanı sıra görüşme yeri, tarihi ve saati gibi görüşmeye ilişkin bilgiler bulunmaktadır. 6. Aşama: Düzenlenen görüşme formunu, nihai hale dönüştürebilmek amacıyla
170
akademisyen ile ön deneme kapsamında görüşmeler yapılmıştır. Gerçekleştirilen ön deneme aracılığıyla, anlaşılmasında güçlük yaşanan kelime, cümle veya herhangi bir noktanın tespit edilmesi; konunun dağılması, katılımcı ve/veya araştırmacının dikkatinin dağılması gibi görüşme sürecinde yaşanabilecek aksaklıkların tespit edilmesi; tahmini görüşme süresinin ve muhtemel sondaj soruların belirlenmesi hedeflenmiştir.
7. Aşama: Ön deneme çalışması kapsamında tespit edilen unsurlarda, gerekli değişiklik ve düzeltmeler yapılarak görüşme formu nihai hale dönüştürülmüştür.
4.7.2. Ön Deneme
Hazırlanan görüşme formu, kamu yönetimi ve yönetişim, turizm ve stratejik yönetim alanlarında uzman iki akademisyen ile ön denemeye tabi tutulmuştur. Ön deneme, veri toplama amacının yanı sıra aşağıda belirtilen öngörülemeyen durumların belirlenmesi ve gerekli düzenlemeleri yaparak, veri toplama sürecinde muhtemel olumsuzluklarla karşılanmaması amacıyla gerçekleştirilmiştir:
Görüşme sorularının açıklığı,
Soruların katılımcı tarafından kolaylıkla anlaşılıp anlaşılmadığı,
Soru sayısının yeterliliği,
Soru içeriklerinin araştırma konusuyla örtüşüp örtüşmediği,
Görüşme süresinin yaklaşık olarak tespit edilmesi,
Araştırma konusuyla ilgisiz soruların tespit edilerek soru formundan çıkartılması, Araştırma konusuyla ilgili yeni sorulara ihtiyaç olup olmadığının tespit edilmesi,
Soru sıralamasının uygunluğu.
Ön deneme neticesinde, görüşme sorularının sıralaması ve sayısında herhangi bir değişiklik yapılmasına gerek görülmemiştir. Bununla birlikte, görüşme sorularında yer alan bazı kavramların anlaşılmasında bazı güçlüklerle karşılaşılmıştır. Bunun üzerine, ilgili kavramlarda gerekli değişiklikler ve düzenlemeler yapılarak bu güçlükler aşılmaya çalışılmıştır. Ayrıca, araştırmacı ve ilgili yazında tespit edilen bazı konulara katılımcıların değinmemesi üzerine, her soru için bazı sondaj sorular hazırlanarak görüşmeler esnasında bu konuların atlanılmaması sağlanmaya çalışılmıştır. Yine ön görüşmeler ışığında, bir görüşmenin yaklaşık olarak 60 dakika ile 90 dakika arasında süreceği tespit edilmiştir. Böylece, katılımcılardan randevu talebinde bulunurken görüşme süresi hakkında katılımcıları bilgilendirme fırsatı elde edilmiştir.
171