3.3.1. Yaratıcılık Ölçeği (Ne Kadar Yaratıcısınız?)
Araştırmada, öğrencilerin yaratıcılıklarını belirlemek amacıyla Whetton ve Cameron’a (2002) ait “how creative are you?” adlı ölçekten yararlanılmıştır. Yaratıcılık ölçeğinin geliştirilmesinin amacı; öğrencilerin yüksek yaratıcı kişiliklerinin belirlenmesine yardımcı olmaktır. Aksoy (2004) tarafından Türkçeye uyarlanan ölçek 40 maddeden oluşmaktadır. Yaratıcılık ölçeği, öğrencilerin sahip olduğu özellikler, tutumlar, değerler, güdüler ve ilgileri karakterize etmektedir.
Aksoy(2004) tarafından ölçeğin geçerliğini incelemek amacıyla yapılan faktör analizi sonucunda, ölçeğin tek boyutlu olduğu ve toplam varyansın %45 ini açıkladığı belirlenmiştir. Ölçekte yer alan Likert dereceleme ölçeği türündeki 39 maddeden 8 tanesinin madde toplam korelasyonu .30 un altında bir değer almış, bir madde .30 diğer
bir madde ise .31’lik madde toplam korelasyonu göstermiştir. Diğer maddelerin madde toplam korelasyonları .35 ile .92 arasında değişmektedir.
Ön uygulama ölçeğinde yer alan maddelerden .30’un altında madde toplam korelasyonuna sahip 8 madde daha önce güvenirlik çalışması yapıldığından ve araştırmanın amacı için önem taşıdığından asıl uygulama ölçeğine de alınmıştır. Sonuç olarak ön uygulama ölçeğinde yer alan 39 Likert tipi dereceleme ölçeğinde, bir tane de kategorik olmak üzere toplam 40 madde asıl uygulama ölçeğinde yer almıştır (Aksoy,2004).
Ölçekteki son soru olan 40. soru dereceleme ölçeği türünde değildir. Bu soruda yaratıcılıkla ilgili 50 tane sıfat vardır. Bu sıfatların ölçekteki değerleri 0 ile 2 arasında değişmektedir. Bu sıfatların puan değerleri de öğrencilerin toplam yaratıcılık puanlarının hesaplanmasında dikkate alınmaktadır.
Ölçekte yer alan, öğrencilerin yaratıcılık özelliklerini belirlemeye yönelik her bir ifade “Katılıyorum”, “Kararsızım”, “Katılmıyorum” şeklinde puanlanmaktadır.
Ölçekteki her bir maddenin puanlaması farklıdır. Ölçekte yer alan maddelerin sahip olduğu en düşük puan -2, en yüksek puan ise 4 tür. Buna göre ölçekten alınan puanlara göre yaratıcılık düzeyleri; 10 puandan daha düşük skorlar “Yaratıcılığı Olmayan”; 10-19 puan arası “Ortanın Altında Yaratıcı”; 20-39 puan arası “ Orta Düzeyde Yaratıcı”;
40-64 puan arası “Ortanın Üzerinde Yaratıcı”, 65-94 arası “Oldukça Yaratıcı”; 95-116 puan arası “Olağan Üstü Yaratıcı” olarak yorumlanmaktadır.
3.3.2. Heppner’in Problem Çözme Envanteri
Problem çözme algıları, Heppner ve Peterson (1982) tarafından geliştirilen ve Türk kültürüne uyarlaması Taylan (1990) tarafından gerçekleştirilen Problem Çözme Envanteri ile belirlenmiştir. Problem çözme envanteri, bireyin problem çözme ile ilgili davranış ve tutumlarının nasıl algıladığını değerlendirmektedir. Envanter, bireyin problem çözme yeteneklerini ya da tarzını değerlendirmesi ve farkına varmasını yansıtır. Gerçek problem çözme becerilerini değerlendirmemekte, problem çözme yeteneklerini nasıl algıladığını değerlendirmektedir.
Problem çözme envanteri, Heppner ve Peterson (1982) tarafından çeşitli araştırmalar sonucu ortaya çıkan “genel yönelim”, “problemin tanımı”, “alternatif üretme”, “karar verme” ve “değerlendirme” gibi problem çözme aşamaları göz önünde bulundurularak, kişinin problemlerini çözebilme yeterliği konusunda kendisini nasıl
algıladığının yanı sıra, problem çözme yönteminin boyutlarını da belirlemek amacıyla geliştirilmiştir (Aksoy, 2004).
Yapılan faktör analizi çalışmaları, PÇE’nin üç farklı faktörden oluştuğunu göstermektedir. Bunlar, kişinin yeni problemleri çözme yeteneğine inancını ifade eden
“problem çözme yeteneğine güven”; gelecekte başvurmak için ilk problem çözme çabalarını yeniden gözden geçirmek için etkin bir biçimde araştırma yapmayı ifade eden
“yaklaşım kaçınma ve problemli durumlarda kişisel kontrolünü sürdürme yeteneğini belirtme “kişisel kontrol”dür (Taylan, 1990).
PÇE, 35 maddeden oluşan, 1-6 arası puanlanan Likert tipi bir ölçektir. Bu ölçek, (1) Her zaman böyle davranırım, (2) Çoğunlukla böyle davranırım, (3) Sık sık böyle davranırım, (4) Arada sırada böyle davranırım, (5) Ender olarak böyle davranırım, (6) Hiçbir zaman böyle davranmam şeklindedir. Puanlamada 9, 22 ve 29. maddeler puanlama dışı bırakılır. Puanlama 32 madde üzerinden yapılır.
1,2,3,4,11,13,14,15,17,21,25,26,30 ve 34. maddeler ters olarak puanlanır. Bu maddeleri puanlarken 1=6, 5=2, 4=3, 2=5 ve 6=1 şeklinde tersine çevrilir. Bu maddelerin yeterli problem çözme becerilerini temsil ettiği varsayılır. Envanterden alınabilecek puanlar, 32-192 arasındadır. Puanlamada düşük puanlar problemi çözmede etkililiği, yüksek puanlar ise problem karşısında etkili çözümler bulamamayı göstermektedir (Taylan, 1990; Keleş, 2000).
Envanterin yapı geçerliği ile ilgili birçok araştırma bulunmaktadır. Bu çalışmalardan biri PÇE ve Rotter İç ve Dış Denetim Odağı Ölçeği kullanılarak yapılmış ve korelasyonlar istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (Heppner 1988, Akt. Taylan, 1990).PÇE’nin güvenirlik çalışmasında ise iç tutarlılık korelasyonuna bakılmış ve
“problem çözme yeteneğine güven” ile “yaklaşma-kaçınma” arasında.49 ve “problem çözme yeteneğine güven” ile “kişisel kontrol” arasında .38 değerinde korelasyon katsayıları bulunmuştur. Envanterin, test-tekrar test güvenirliklerinin de üç hafta ara ile Alpha katsayılarının .77 ve .81 arasında değiştiği görülmüştür (Taylan, 1990).
Güçlü (2003) tarafından da PÇE’nin geçerlik ve güvenirlik çalışması yapılmıştır.
Ön uygulama için 35 maddeden ve üç alt ölçekten oluşan veri toplama aracı, 50 lise müdürüne uygulanmıştır. Ön uygulama sonucunda elde edilen verilerle ölçme aracının geçerlik ve güvenirlik analizi yapılmıştır. Önceki araştırmalar doğrultusunda yapı geçerliği test edilen alt ölçeklerin her birinin kendi içinde tek faktörlü ve güvenilir olmasına çalışılmıştır. Her bir alt ölçekte, tek faktörlü yapı faktör analiziyle test edilmiş ve doğrulanmıştır. Ayrıca her alt ölçeğe ait güvenirlik katsayıları da hesaplanmıştır.
Madde toplam korelasyonu ve faktör yük değerleri .30’un altında çıkan maddeler veri toplama aracından çıkarılmış ve analiz tekrar edilmiştir. Faktör analizi sonucunda tek faktörlü çıkan yapıların açıkladıkları varyansların yeterli olduğuna karar verilmiştir.
Yapılan faktör analizi ve güvenirlik çalışmaları sonucunda üç alt ölçekte 28 madde yer almıştır. Bu maddelerin faktörlere dağılımı farklı olmuştur. “Problem Çözme Yeteneğine Güven” faktöründe 10 madde yer almış ve Cronbach Alpha 0.81,
“Yaklaşma-Kaçınma” faktöründe 13 madde ve Cronbach Alpha 0.84, “Kişisel Kontrol”
faktöründe ise 5 madde yer almış ve Cronbach Alpha değeri 0.70 bulunmuştur.
3.3.3. Akademik Başarı Puanları
Akademik başarı puanlarını belirlemede TEOG puanı kullanılmıştır. TEOG puanlarına, okul müdürleri tarafından öğrencilerin TEOG sınav sonuç belgesi alınarak ulaşılmıştır. Verilen ölçeklere öğrencilerin isimleri yazılması istenmiştir. TEOG sınav sonuçlarıyla, problem çözme envanteri ve yaratıcılık ölçeği her öğrenci için birlikte ele alınmıştır.