Problem Çözme Becerisi Kavramı

İnsanlar karşılaştıkları problemleri bazen kabullenerek yaşarken, bazen de karşılaştıkları problemler ile baş etme yoluna gitmektedirler (Kuloğlu ve Arı, 2014). Ne yapılacağının bilinmediği durumlarda yapılması gerekeni bilme becerisi “problem çözme becerisi” olarak tanımlanmaktadır (Üstün ve Bozkurt, 2003).Diğer bir tanıma göre problem çözme becerisi “bir amaca ulaşmaya çalışırken araya giren zorlukların çözümünü bulma süreci” biçiminde tanımlanmıştır (Alver, 2005). İnsanların günlük yaşantılarında karşılaştıkları kişisel problemleri çözme becerisi ise “içsel veya dışsal isteklere uyum sağlama amacına yönelik olarak bir dizi duyuşsal, davranışsal ve bilişsel işlemler” olarak tanımlanmaktadır (Çağlayan ve diğerleri, 2008; Serin ve diğerleri, 2010).Okurve diğerleri’ne (2006) göre problem çözme becerisi “öğrenilenleri muhakeme etme ve bir düşünme yolu” şeklinde tanımlanmıştır. Yıldırım ve Özkahraman (2011) problem çözme kavramını “şu anda nerede olduğumuz, hangi yöne gitmek istediğimiz ve hedefe nasıl gideceğimiz hakkında karar verme süreci” şeklinde tanımlamışlardır. Literatürde genel hatları ile problem çözmenin temel özellikleri aşağıdaki gibi sıralanmıştır;

 İnsanlar herhangi bir problem ile karşılaştıkları zaman problemle uğraşma ve problemi tanımaya çalışma eğilimindedirler.

 Problem çözmede problemin açıklanması, problemin niteliği, problem alanının tanınması ve ikincil problemlerin kavranması gerekmektedir.

 Problem çözmede probleme yönelik veri ve bilgilerin toplanması gerekmektedir.

 Problem çözme sürecinde problemin özüne yönelik veriler seçilmeli ve düzenlenmelidir.

 Toplanan veriler problemin çözümüne yönelik olarak incelenmeli ve çözüm yolları tespit edilmelidir. Bu süreçte önemli olan husus en iyi çözüm yollarını bulabilmektir.

 Problem çözmede karar verilen çözüm yöntemlerinin uygulanmasından sonra problem çözme metodunun değerlendirmesi yapılmalıdır (Yazıcı, 2013, s.144).

İnsanların hedeflerine ulaşma süreçlerinde karşılaştıkları sorunlar birer problem olarak değerlendirilirken, problemlerin çözümü karşılaşılan engellerin kaldırılması ile yakından ilişkilidir. Genel olarak problem çözme becerisi problemlerin ortadan kaldırılmasına yönelik bazı süreçlerden (problemi düşünme, anlama, çözüm için yollar arama) meydana gelmektedir (Yazıcı, 2013). Problem çözme becerisi eleştirel düşünmenin bir alt basamağı olarak değerlendirilmekte olup (Abaan ve Altıntoprak, 2005), problem çözme konusunda becerikli olan bireylerin yaşadıkları çevreleri algılama düzeylerinin ve davranışlarının daha sağlıklı ve dengeli olacağı belirtilmektedir (Çınar ve diğerleri, 2009).Çünkü problemler insanların hem bireysel hem de kurumsal anlamda sergileyecekleri performansı etkilemekte, çözülen her problem yeni bir gelişme ya da durum yaratmaktadır (Taşçı, 2005). Bunun yanında problem çözme becerisi yüksek olan insanların sorunlara pratik, yenilikçi ve yaratıcı çözümler getirebilme becerileri gelişmektedir (Ulusoy ve diğerleri, 2014). Öğrenme sürecinin en önemli basamaklarının başında da problem çözme becerisi gelmekte (Çalışkan ve diğerleri, 73), problem çözme becerisi yüksek olan bireylerin problem çözme konusunda özgüven düzeylerinin yüksek olduğu belirtilmektedir (Kaplan ve diğerleri, 2007).Buna karşılık problem çözme konusunda kendini yetersiz olarak algılayan bireylerin problemler karşısında aciz kalmaları, çevresindeki problemlerin daha fazla arttığını düşünmeleri ve ümitsizliğe kapılmaları söz konusudur. Bu durum zamanla bireyin kaygı düzeyinin artmasına ve depresyona girmesine zemin hazırlamaktadır (İskender ve diğerleri, 2004). Bu nedenle problem çözme becerisi

insanlarda bulunması gereken önemli bir beceri olarak değerlendirilmektedir (Kızılkaya ve Aşkar, 2009).

Problem çözme becerisi bireyin karşılaştığı zorlukların üstesinden gelmesine katkı sağlayan bir beceri olmasının yanında, bireyin iç ve dış dünyası ile dengeli bir yaşama sahip olmasına katkı sağlamaktadır (Yazıcı, 2013). Güçlü’ye (2003) göre, insanların sahip oldukları problem çözme becerileri hem birey olma hem de yaşanılan çevrede karşılaşılan problemler baş edebilmede önemli bir yere sahiptir. İnsanlar çevrelerinde karşılaştıkları problemler ile kendileri mücadele etme ve kendi sorunlarını kendileri çözmek durumundadırlar.Bu nedenle insanlığın refahı ve gelişimi için insanların problem çözme becerilerinin geliştirilmesi önemli bir husustur. Bunun sağlanabilmesi için bireyin problemler ile etkili bir biçimde baş etme konusunda kendisini iyi değerlendirmesi gerekmektedir. Öyle ki, problemin çözülmesi noktasında olumlu benlik algısına sahip olan bireylerin problemleri çözme konusunda daha başarılı oldukları ifade edilmektedir.

Problem çözme becerilerinin geliştirilmesi uzun ve programlı bir çalışma düzeni gerektirmektedir (Yazgan ve İntaş, 2005). Öğrencilerin bilimsel yönden düşünme becerilerinin geliştirilebilmesi için öncelikli olarak öğrencilerin günlük yaşam deneyimlerini kullanarak bilgiyi anlamaları sağlanmalıdır. Bunun sağlanabilmesi için de çocukların kendilerine olan güvenlerinin arttırılması ve problem çözme becerilerinin geliştirilmesi oldukça önemlidir (Altunçekiç ve diğerleri, 2005,s.93). Bunun yanında öğrencilerin problem çözme becerilerinin geliştirilmesi için öğrencilerin rutin olmayan problemler ile karşı karşıya gelmeleri sağlanmalıdır. Çünkü öğrenciler rutin olmayan problemler ile karşılaştıkları zaman işlemleri ezber yoluyla değil, problemin gerektirdiği yöntemler ile çözmeye çalışmaktadırlar. Ayrıca bu tür problemler ile öğrencilerin ilişkilendirme ve akıl yürütme becerileri de gelişmektedir (Olkun ve diğerleri, 2009).

Problem çözme becerisi üzerine uzun yıllar boyunca çeşitli araştırmalar yapılmış ve gelinen noktada problem çözme becerisinin belli süreçlerden meydana geldiği, söz konusu süreçlerin de eğitim ile öğrenilip geliştirilebileceği sonucuna ulaşılmıştır. Bu nedenle eğitim sistemi içerisinde öğrencilerin problem çözme becerilerinin geliştirilmesi için çeşitli öğrenme etkinliklerine katılmaları önemli bir husus olarak değerlendirilmektedir (Altunçekiç ve diğerleri, 2005,s.93).

Problem çözme becerisi davranışsal, bilişsel ve duyuşsal birçok etkinliğin iç içe olduğu karmaşık bir süreç olarak değerlendirilmektedir (Çınar ve diğerleri, 2009).

Bunun temelinde insanların yaşamlarında karşılaştıkları her problemin farklı özelliklere

sahip olması, bunun yanında her problemin çözümü farklı güçlükler gerektirmesi yatmaktadır. Bazı problemlerin çözümü oldukça kolay iken, bazı problemlerin çözümü oldukça zor olmaktadır. Bazı problemlerin çözümünde geçmişte yaşanan deneyimler katkı sağlarken, bazı problemlerin çözümünde sahip olunan alışkanlıklar katkı sağlamaktadır. Bunun yanında bazı problemler sınama ve yanılma yöntemi ile çözülebilirken, bazı problemlerin çözümünde bilimsel yöntemlere başvurulabilmektedir (Üstün ve Bozkurt, 2003, s.14).

İnsanların problem çözme konusunda başarılı olabilmeleri için problem çözme konusunda etkili stratejilere sahip olmaları gerekmektedir (Çalışkan ve diğerleri, 2006).

Literatürde yer alan araştırmalarda insanların problem çözme konusunda çok farklı stratejiler kullandıkları tespit edilmiştir. Altun ve Aslan (2006) tarafından yapılan araştırmada ilköğretim öğrencilerinin problem çözme de kullandıkları stratejilerin başında tahmin ve kontrol (deneme ve yanılma yoluyla çözüm), problemi basitleştirme (küçük sayılardan ya da basitten başlayarak çözme), sistematik liste yapma (seçenekler üzerinde sırayla giderek çözme), şekil çizme (şekillendirerek çözme), bağıntı kurma (ilişki bularak çözme) ve geriye doğru çalışma (Geriden ileriye doğru çalışma, tersten çözmeye başlama) stratejilerinin geldiği sonucuna ulaşılmıştır.