Araştırmada, deney ve kontrol gruplarındaki öğrencilerin saldırganlık puanlarını belirlemek için, 1992 yılında Arnold, H. Buss ve Mark Peryy tarafından geliştirilen, Arnold H. Buss ve W.L. Warren tarafından 2000 yılında güncellenen “Aggression Questionnaire” adlı ölçeğin Can (2002) tarafından Türkçeye uyarlanmış hali olan Saldırganlık Ölçeği kullanılmıştır (Ek 1).
Ayrıca, öğretmenlerin öğrenci davranışlarını gözlemlemeleri ve öğrenci davranışlarındaki değişimin değerlendirilebilmesi amacıyla araştırmacı tarafından hazırlanan Öğretmen Gözlem Formları (ÖGF) kullanılmıştır (Ek 2). Öğrencilerin demografik özelliklerini belirlemek için Öğrenci Bilgi Formu kullanılmıştır (Ek 3).
Aşağıda ölçme araçları hakkında daha ayrıntılı bilgi verilmektedir. 3. 3. 1. Saldırganlık Ölçeği (SÖ) (Aggression Questionnaire)
Buss ve Perry tarafından geliştirilmiş, Buss ve Warren tarafından (2000) güncellenmiş olan “Aggression Questionnaire” adlı ölçeğin Türkçe uyarlaması Can (2002) tarafından yapılmıştır. Ölçek beşli Likert tipi yanıtlar içermektedir. “5=karakterime tamamen uygun”, “4=karakterime çok uygun”, “3=karakterime biraz uygun”, “2=karakterime çok az uygun”, “1=karakterime hiç uygun değil” karşılığındadır. Ölçek 34 maddeden oluşmaktadır. Ölçekten alınabilecek en yüksek puan 170, en düşük puan 34’dür. Ölçekten alınan puanlardan 58 ve aşağısı düşük, 59 ve 110 arası normal, 110 ve üzeri yüksek saldırganlık düzeyine işaret etmektedir.
Saldırganlık ölçeği 5 alt ölçekten oluşmaktadır: Fiziksel saldırganlık, sözel saldırganlık, öfke, düşmanlık ve dolaylı saldırganlık. Ölçekte alt ölçek puanlarına ve toplam puanlara bakılmaktadır. Saldırganlık ölçeğinin toplam puanı yüksek olarak saptandığında bireyin alt ölçek puanlarını incelemek gerekir. Alt ölçek maddeleri ve
ölçtüğü özellikler şunlardır (Can, 2002):
Fiziksel saldırganlık alt ölçek maddeleri: 8, 10, 11, 17, 23, 24, 25, 27.
Fiziksel saldırganlık puanı yüksek birey, fiziksel saldırganlıkta bulunma dürtülerini kontrol edemiyor, otoriter kişilerle sorunlar yaşıyordur. Sadist ve antisosyal kişilik özellikleri, alkol ve madde kullanım bozuklukları gözlenebilir. Fiziksel saldırganlık puanı düşüklüğü, fiziksel saldırganca davranışların göreceli olarak bulunmadığı ve fiziksel saldırganlık dürtülerini kontrol etme yetisinin güçlü olduğunu gösterir.
Sözel saldırganlık alt ölçeği maddeleri: 1, 4, 6, 20, 26.
Sözel saldırganlık kavgacı ve düşmanca konuşmaları içerir. Yüksek puan tartışma eğiliminin fazla olduğunu gösterir. Bu bireyler haksız olduklarını düşündükleri durumlarda öfkelenirler, kendilerini yabancılaşmış veya sıkılmış hissedebilirler. Panik bozukluğu, fobiler, ayrılma anksiyetesi gibi anksiyete bozukluklarında, davranış bozukluğu bulunan çocuklarda puan yüksektir. Nörolojik bozukluklarda da yükselme olur. Düşük puan alan bireyler kendinde tartışma eğilimi görmeyen kişilerdir. Çekingen kişiliklerde görülür.
Öfke alt ölçeği maddeleri: 3, 7, 12, 16, 19, 22, 29, 32.
Öfke alt ölçeği uyarılma ve kontrol duygusuna karşı öfkelenme özelliklerini içerir. Puanın yüksekliği davranış bozukluğu bulunan çocuklarda, antisosyal, pasif- agresif özellikleri bulunan yetişkinlerde görülür. Borderline kişilik özellikleri ve alkol kullanım bozukluklarında da yüksek puan görülür. Narsist veya histrionik kişiler düşük puan alır.
Düşmanlık alt ölçeği maddeleri: 2, 5, 9, 21,28, 31, 33.
Düşmanlık sosyal uyumsuzluğu ve ağır psikopatolojik ve hatta fiziksel bozuklukları konu alır. Küskünlük, sosyal yabancılaşma ve paranoya gibi davranışları temsil eder. Yüksek puan alan bireyler sosyal izolasyon halindedir. Bu tür kişilerde distimi, yeme bozuklukları, sosyal fobi, obsesif kompulsif bozukluklar ile bağlantılı depresif semptomlar bulunabilir. Düşük puan ise kişi içinde bulunduğu sosyal ortamdan memnun demektir ya da şüphe eğilimlerini bastırıyor olabilir.
Dolaylı saldırganlık alt ölçeği maddeleri: 13, 14, 15, 18, 30, 34
Dolaylı saldırganlık bireyin doğrudan yüzleşmeden kaçınma durumlarında öfkelenme eğilimini ölçer. Yüksek puan alan kişiler, yaşamlarının en azından bazı alanlarında yüksek düzeyde kronik hayal kırıklığı yaşayabilir. Antisosyal kişiler, alkol ve madde kullananlar yüksek puan almaktadır. Düşük puan ise genelde yaşamlarındaki çatışmaları çözümlemek için doğrudan yüzleşme yapabilen kişilerdir.
3. 3. 1. 1. Saldırganlık ölçeğinin ilk geçerlik ve güvenirlik çalışmaları
Ölçeğin güvenirliği ile ilgili olarak hesaplanan iç tutarlılık katsayısı (Cronbach Alpha) .89 olarak bulunmuştur. Ölçeğin alt ölçeklerine göre hesaplanan iç tutarlılık katsayıları ise, fiziksel saldırganlık için .85, sözel saldırganlık için .72, öfke için .83, düşmanlık için .77, dolaylı saldırganlık için .72 olarak bulunmuştur. Test tekrar test güvenirliği fiziksel saldırganlıkta r= .80, sözel saldırganlıkta r= .76, öfkede r= .72, düşmanlıkta r= .72, dolaylı saldırganlıkta r= .74 olarak hesaplanmıştır (Aktaran: Can, 2002).
3. 3. 1. 2. Saldırganlık ölçeğinin çeviri ve uyarlama çalışmaları
Saldırganlık ölçeğinin Türkçe uyarlaması Can (2002) tarafından yapılmıştır. Ölçek iki kez farklı kişiler tarafından Türkçe’ye çevrildikten sonra, tek bir ölçek oluşturularak tekrar İngilizce’ye çevrilmiş ve geri çevrinin özgün ölçekteki maddelerin anlamını verdiği belirlenmiştir.
Ölçek DSM IV ölçütlerine göre tanı almayan sağlıklı ve gönüllü 300 bireye uygulanmıştır. Güvenirliğin incelenmesinde cronbach alfa katsayısı, test tekrar test güvenirliği kullanılmıştır. Ölçek, test yeniden test güvenirliği için bir hafta arayla iki defa uygulanmıştır. Sonuçlar Pearson Momentler Çarpımı Korelasyonu ile değerlendirilmiştir. Ölçeğin toplam puanda iki uygulama arasındaki korelasyon katsayısı r= .85 olarak bulunmuştur. Alt ölçeklerde ise, fiziksel saldırganlıkta r=.84; sözel saldırganlıkta r=.69; öfkede r=.74; düşmanlıkta r=.81; dolaylı saldırganlıkta r=.74 olduğu belirlenmiştir. Ölçeğin güvenirliği ile ilgili çalışmada iç tutarlılık (Cronbach Alpha) katsayısı .91 olarak bulunmuştur. Ölçeğin alt ölçeklerine göre hesaplanan iç tutarlılık katsayıları ise, fiziksel saldırganlık için .83, sözel saldırganlık
için .59, öfke için .72, düşmanlık için .74, dolaylı saldırganlık için .54 olarak hesaplanmıştır.
Ölçüt bağıntılı geçerlik çalışmasında Saldırganlık Ölçeği, Spielberger (1988) tarafından geliştirilen Türkçe uyarlaması Özer (1994) tarafından yapılan Sürekli Öfke- Öfke İfade Tarzı Ölçeği ile birlikte uygulanmıştır. İki ölçekten elde edilen puanlar arasındaki korelasyon katsayıları şöyledir: Toplam saldırganlık puanı ile SÖ, Öİ ve ÖD arasındaki korelasyon katsayıları sırasıyla r=.74, .53, .67 olarak bulunmuştur. Fiziksel saldırganlık ile SÖ, Öİ, ÖD arasındaki korelasyon katsayıları sırasıyla r=.69, .45, .67; Sözel saldırganlık ile SÖ, Öİ, ÖD arasındaki korelasyon katsayıları sırasıyla r=.58, .42, .54; Öfke ile SÖ, Öİ, ÖD arasındaki korelasyon katsayıları sırasıyla r=.73, .51, .66; Düşmanlık ile SÖ, Öİ, ÖD arasındaki korelasyon katsayıları sırasıyla r=.55, .41, .40; Dolaylı saldırganlık ile SÖ, Öİ, ÖD arasındaki korelasyon katsayıları sırasıyla r=.56, .46, .56; olarak belirlenmiştir. Öfke kontrolü (ÖK) ile saldırganlık ölçeği toplam puan ve tüm alt ölçek puanları arasında ise negatif bir korelasyon (r= -.30, -.14, -.30, -.15, -.25, -.28) bulunmuştur.
3. 3. 1. 3. Saldırganlık ölçeğinin araştırma kapsamında geçerlik ve güvenirlik çalışmaları
Saldırganlık ölçeğinin araştırma kapsamında geçerlik ve güvenirliğini belirlemek için ölçüt bağıntılı geçerliğine, test tekrar test ve iç tutarlılığına bakılmıştır. Saldırganlık ölçeği 2007-2008 öğretim yılında Niğde ilindeki ortaöğretim kurumlarında 9.sınıfta öğrenim görmekte olan 256 öğrenciye uygulanmış, 7 öğrenci maddelerin çoğunu boş bıraktığı için cevap kağıtları değerlendirmeye alınmamış, 127 kız 122 erkek toplam 249 öğrenci ile çalışma gerçekleştirilmiştir.