Buğday Arpa
3.4. Verim, GSÜD
2009-2010-2011 yıllarının ortalamasına göre Türkiye’de buğday üretiminden dekara ortalama 258 Kg verim elde edilirken arpa üretiminden 232 Kg verim elde edilmektedir. Türkiye veriminde buğdayda ilk sırada Akdeniz bölgesi gelmekte olup bunu Marmara ve Karadeniz bölgesi takip etmektedir. Arpa üretiminde ise Marmara bölgesi almakta olup bunu İç Anadolu ve Karadeniz bölgesi takip etmektedir. Değişen masraflar ve sabit masraflar açısından arpa üretimi buğdaya göre düşük maliyetle yapılmasına rağmen GSÜD açısından buğday bütün bölgelerde arpaya göre daha fazladır. Türkiye’de ortalama dekara buğday üretiminden 152,30 TL GSÜD elde edilmekte olup, en fazla Akdeniz, Marmara ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde elde edilmektedir. Arpada ise dekara 110,92 TL GSÜD elde edilmekte olup en fazla Marmara, İç Anadolu ve Ege bölgelerinde elde edilmektedir. GSÜD aksine arpa birim üretim maliyeti buğdaya göre her bölgede daha azdır (Çizelge 3.3). Toplam değişen masraflar ve sabit masraflar açısından ise arpa üretimi buğdaya göre düşük masraflı olduğu için daha avantajlı görünse de elde edilen gayri safi üretim değeri açısından buğday üretimi daha avantajlı görülmektedir.
Ekonomik faaliyette bulunmakta olan herhangi bir işletmenin amacı gerçekleştirdiği bu faaliyetten en az masrafla en fazla karı elde etmektir. Brüt kar gayri safi üretim değerinden değişen masrafların çıkarılması ile elde edilen değerdir. Bir işletmede net bir gelir elde edebilmek için toplam brüt karın, değişen masraflar dışında kalan masraf unsurlarından büyük olması gerekmektedir. Bu bakımdan kar elde edebilmek için brüt karın azamiye çıkartmak amaçlanır. Brüt kar işletmelerin başarısını gösterir ve birbirleri arasındaki rekabet güçlerinin belirlenmesinde kullanılan bir ölçüttür. Bu ürünlerde bölgelere göre karlılıklarını daha anlaşılır bir şekilde ortaya koyabilmek ve karşılaştırabilmek içinde her ürünün oransal (nispi) karı tespit edilmiştir. Oransal (nispi) kar gayrisafi üretim değerinin masraflar toplamına oranlanmasıyla elde edilir ve bu oran yapılan 1 TL’lik masrafa karşılık elde edilen geliri ifade etmektedir (Dönmez, 2010).
2009-2010-2011 yıllarının ortalamasına göre Türkiye’de buğday üretiminde 0,46 TL/Kg, arpa üretiminde ise 0,38 TL/Kg birim üretim maliyeti yapılmaktadır. Yıllar ortalamasına göre buğday üretimi için yapılan üretim masrafı Karadeniz ve Akdeniz bölgelerinde fazla iken arpa üretimi için yapılan üretim masrafı ise Karadeniz ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde fazladır.
Türkiye genelinde buğday üretiminde dekara brüt kar 43,81 TL olup arpa üretiminden daha avantajlı görülmektedir. Buğday üretiminde dekardan elde edilen net kar ise 17,51 TL’dir. Buda buğday üretiminde Türkiye genelinde buğday üretiminden net kar elde edildiğini göstermektedir. arpa üretiminde ise dekardan elde edilen net kar 6,82 TL olup, buğdaya göre daha az net kar sağlamaktadır. Türkiye genelinde buğday üretiminde oransal kar ise 1,13 TL iken arpa üretiminde bu oran 1,07 TL’dir. Bu durumda 1 TL’lik buğday yada arpa üretimi için yapılan masrafa karşılık buğday üretiminde 1,13 TL kar edildiğini, arpa üretiminde ise 1,07TL’lik kar elde edildiğini göstermektedir (Çizelge 3.3).
Çizelge 3.3: Türkiye’de buğday ve arpa üretiminde toplam sabit masrafların karşılaştırması (TL/Da) Ürünle r a Bölgesi Marmar Ege Bölges i Akdeni z Bölgesi İç Anadol u Bölgesi Karadeni z Bölgesi Doğu Anadol u Bölgesi Güneydoğ u Anadolu Bölgesi TÜRKİY E Verim
(Kg / Da) Buğday Arpa 292,26 236,63 311,43 310,93 221,85 214,51 240,19 257,52 275,11 237,60 203,61 177,21 268,54 220,86 257,67 231,77 Satış Fiyatı
(TL / Kg) Buğday Arpa 0,53 0,44 0,52 0,40 0,38 0,54 0,53 0,43 0,52 0,39 0,31 0,50 0,41 0,56 0,53 0,41 GSÜD
(TL / Da) Buğday Arpa 167,37 149,85 174,25 150,20 117,86 105,49 140,22 119,29 159,17 103,06 135,64 96,23 165,64 107,65 152,30 110,92 Maliyet
(TL / Kg) Buğday Arpa 0,46 0,34 0,42 0,38 0,39 0,50 0,38 0,35 0,51 0,51 0,31 0,32 0,41 0,49 0,46 0,38 Brüt Kar
(TL / Da) Buğday Arpa 53,47 42,33 65,01 25,30 52,31 19,36 50,25 35,86 28,53 -5,03 53,34 32,58 25,58 47,95 43,81 24,88 Net Kar
(TL / Da) Buğday Arpa 19,82 22,61 33,45 9,79 11,37 4,85 34,23 20,64 -26,07 2,36 37,09 18,97 17,69 -1,76 17,51 6,82
Oransal Kar Buğday Arpa 1,13 1,18 1,07 1,32 1,02 1,38 1,12 1,13
1,29 1,09 1,05 1,21 0,80 1,25 0,98 1,07
Bölgelerarası buğday ve arpa üretiminde brüt kar karşılaştırmasında, Ege, Akdeniz, İç Anadolu, Karadeniz, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgeleri buğday üretiminde daha karlı iken, Marmara bölgesi arpa üretiminde daha karlı görülmektedir. Arpa üretiminde Marmara bölgesinde dekara 65,02 TL brüt kar elde edilmektedir. Buğday üretiminde ise Ege bölgesinde dekara 42,33 TL, Akdeniz bölgesinde 52,31 TL, İç Anado lu bölgesinde dekara 50,25 TL, Karadeniz bölgesinde dekara 28,53 TL, Doğu Anadolu bölgesinde dekara 53,35 TL ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde 47,95 TL brüt kar elde edilmektedir (Çizelge 3.3).
4. SONUÇ
Türkiye genelinde 3 yıl ortalamasına göre buğday ve arpa üretimine yapılan değişen masraf kalemleri incelendiğinde; değişen masraf kalemleri açısından arpa üretim masrafları buğday üretimine göre daha düşük olduğundan dolayı arpa üretimi daha avantajlı görülmektedir. (Şekil 4.1).
Şekil 4.1: Türkiye’de buğday ve arpa üretiminde değişen masraf kalemlerinin karşılaştırılması (TL/Da) Kaynak: TEPGE Hesaplamaları
Türkiye genelinde Buğday üretim maliyeti satış fiyatının altında seyretmektedir. Buda bölgelerde buğday üretiminde belirli bir karın olduğunu göstermektedir. Arpa üretiminde ise durum bölgeler itibari ile farklılıklar göstermektedir. Akdeniz ve Karadeniz bölgelerinde arpa üretim maliyeti satış fiyatının üstündedir. Bu bölgeler için üretimde zarardan söz edebiliriz (Şekil 4.2).
Şekil 4.2: Türkiye’de buğday ve arpa üretiminde satış fiyatı ve maliyet karşılaştırılması (TL/Kg) Kaynak: TEPGE Hesaplamaları
Sonuç olarak; toprak işleme masrafları en düşük olarak arpada Güney Doğu Anadolu bölgesinde 15,67 TL/da olarak, en yüksek ise buğdayda 33,84 TL/da olarak Karadeniz bölgesinde gerçekleşmiştir. Hasat ve harman işleri masrafları en düşük yine arpada Doğu Anadolu bölgesinde gerçekleşmiş olup, en yüksek ise buğdayda 20,46 TL/da Karadeniz bölgesinde gerçekleşmiştir.
Değişen Masraflar toplamında ise, en düşük masraf arpada Doğu Anadolu bölgesinde gerçekleşirken, en yüksek masraf ise buğdayda Karadeniz bölgesinde gerçekleşmiştir. Değişen masraflar toplamında Karadeniz bölgesinde yüksek çıkmasının sebebi hem toprak işlemede, hem de hasat ve harman masraflarınd a bu masrafların
0,000 5,000 10,000 15,000 20,000 25,000 30,000 35,000 BUĞDAY ARPA 0,30 0,40 0,50 0,60 Marmara
Bölgesi Ege Bölgesi AkdenizBölgesi İç AnadoluBölgesi KaradenizBölgesi AnadoluDoğu Bölgesi Güneydoğu Anadolu Bölgesi TÜRKİYE Buğday Satış Fiyatı 0,25 0,35 0,45 0,55 Marmara
Bölgesi BölgesiEge AkdenizBölgesi İç AnadoluBölgesi KaradenizBölgesi AnadoluDoğu Bölgesi Güneydoğu Anadolu Bölgesi TÜRKİYE
Arpa
Satış Fiyatı Maliyetyüksek çıkmasından kaynaklanmaktadır. Bu masraf kalemlerinde yüksek olmasının sebebi ise işgücünde makine kullanım oranının diğer bölgelere göre arazi yapısından kaynaklı olarak daha düşük olmasındandır.
Maliyet kalemleri içerisinde gübre ve ilacın payı üründen ürüne değişmekte birlikte veriler dekara atılan gübre ve ilaç miktarını verdiğinden dolayı verilerden fiziki girdi miktarlara ulaşmak ve bilimsel açıdan konu uzmanları açısından yorumlamak gayet kolaydır. Çalışmada kullanılan fiziki girdi miktarlarına değinilmemiştir. Zira her bir gübre NPK’ya çevrilip saf madde olarak çalışmada yer alması gerekir ki pamuk ve mısır gibi ürünlerde birden fazla her seferinde farklı gübre atıldığı düşünüldüğünde hesaplanması oldukça güç olmaktadır. Dekara gübre masrafını vererek hem daha açıklayıcı hem de tartışmadan uzak daha bilimsel bir çalışma sergilenmiştir. Aynı şekilde ilaç konusunda aynı etken maddeye sahip çok farklı markalar ve isimlerde farklı etken madde dozuna sahip ilaçlar olduğundan fiziki ilaç miktarını hesaplamak oldukça güçtür. Bu nedenle dekara ilaç masrafını verilerek hem daha açıklayıcı hem de daha bilimsel bir veri sunulmaya çalışılmıştır.
Günümüzde artan rekabet nedeniyle, üreticilerin de ihtiyaç ve beklentileri sürekli olarak değişmektedir. Üreticiler klasik üretim yöntemlerini bırakarak yeni teknolojileri de kullanarak toplumun pazar beklentilerini karşılayacak ürünlerin üretimine yönelmektedir. Bu doğrultuda üreticiler çok çeşitli ürünleri kısa sürede geliştirerek piyasaya sunmak ve aynı zamanda bunları düşük maliyetler ile gerçekleştirerek rekabet avantajı yaratmanın yollarını aramaktadır. Rekabet avantajını ise yetiştirecekleri ürünün üretim maliyetinin düşüklüğünü ile gerçekleştirebilmektedirler. Rekabet koşulunda ürün üretim maliyeti yüksek olan işletmelerin rekabet şansları son derece düşük olmaktadır. İşletmelerin sürekliliğinin sağlanması açısından üretim maliyetinin düşük olmasının sağlayacağı avantajlar arasında; pazar piyasasında rekabet şansını artırmak, ürün ve hizmet kalitesi iyileştirilerek hem maliyet düşürülmüş hem de rekabet avantajının sağlanması, üretimde otomasyonun sağlanarak işgücü maliyetlerinin azaltılması gibi avantajlar sayılabilir.
Sürdürülebilir tarımın gerçekleşebilmesi için sosyal, ekonomik ve çevresel değişkenlere ait kısıtların göz önünde bulundurulması gerekmektedir. Sürdürülebilir ürün yönetimi açısından ekilecek ürünün maliyetinin bilinmesi en önemli belirleyicidir. Çünkü üreticiler kar amacına yönelik üretim gerçekleştirmektedirler. Hangi alana hangi ürünün ekileceği, ürünlerin piyasada talep ediliyor olması, ürünlerden elde edilecek gelir, ekilecek ürün için kullanılacak gübre ve ilaç miktarları ile bunların işletmeye maliyeti gibi etkenler sürdürülebilir ürün yönetimi açısından önemli olup bunların belirleyicisi de ürün üretim maliyetidir.
Maliyet verilerinin ve temsil kabiliyetinin yüksekliği açısından tarımda sürdürülebilirlik politikalarının belirlenmesinde maliyet verilerinin ve TEPGE’nin maliyet çalışmalarının altlık ve çevre, sürdürülebilirlik politikalarının oluşturulmasında temel unsur olarak kullanılabileceği düşünülmektedir.
5. KAYNAKLAR
Ames, Iowa 2000, CommodityCostsandReturnsEstimationHandbook, (Ulaşım: 19.12.2013).
Anonim, 2013/a. http://www.ers.usda.gov/Data/CostsAndReturns/methods.htm (Ulaşım: 28.10.2013)
Anonim,2013/b. http://orgprints.org/22084/1/Organik%20Bal%C4%B1k%20Do%C4%9Fu%20Karadeniz.pdf
(Ulaşım: 28.10.2013)
Bayramoğlu Z., Aktürk D. ve Tatlıdil F., 2010. Kaynakların Rasyonel Kullanımının Üretim Maliyetleri Üzerine Etkisi: Kanola Yetiştiriciliği Örneği. Selçuk Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi, 24 (3): S. 62-68.
Birinci A. ve Küçük N., 2004. Erzurum İli Tarım İşletmelerinde Buğday Üretim Maliyetinin Hesaplanması. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 35 (3-4): S. 177-181.
Budak, F., Budak, D., Dağıstan, E., 2001. Çukurova’da Tarımsal Ürün Maliyetleri Üzerine Bir Araştırma. Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü Yayınları, Proje Raporu 2001-14, Yayın No:64, Nisan, Ankara.
Çakır S., 2005. Adana İlinde Tarımsal Kuruluşların Tarımsal Üretim Maliyetleri Hesaplama Yöntemlerinin Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi 2005 Adana.
Demircan V., 2005. Isparta İlinde Gülün Üretim Girdileri, Maliyeti ve Karlılığının Belirlenmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 9-3.
Demircan V., Yılmaz H. ve Binici T., 2005. Isparta İlinde Elma Üretim Maliyeti ve Gelirinin Belirlenmesi. Tarım Ekonomisi Dergisi, 11(2): S.71-80.
Dönmez D., 2010. Pamuk, Mısır ve Soya’da Bölgelere Göre Karlılık Analizi. TEAE-Bakış Sayı:11, ISSN: 1303- 8346, Sayı:11, Aralık 2010. Ankara.
Dönmez, D., 2013. Bitkisel Ürünler Maliyet Otomasyon Sisteminin Kurulması Projesi Eğitim Toplantısı Sunumları, 29-31 Mayıs 2013, UTEM-Ankara.
Dönmez, D., Aygören, E. 2011. ABD, AB ve Türkiye’de Maliyet Hesaplama Yöntemleri, TEPGE Bakış Aralık 2011, Nüsha: 3, Ankara.
Kıral T.,Kasnakoğlu H. ve ark., 1999. Tarımsal Ürünler İçin Maliyet HesaplamaMetodolojisi ve Veri Tabanı Rehberi. TEAE Yayınları, ISBN: 975-407-051-2, Yayın No: 37, Proje Raporu 1999-13. Ankara.
Sullıvan, G.,and WILSON, G., 1988. CropCostsAnd Farm Survival. 73:2: ABI/INFORM Global, USA.
Yamane T. 2001. Temel Örnekleme Yöntemleri-TaroYamane. Literatür Yayıncılık. Çeviren: Alptekin Esin ve ark. sf.170-173. İstanbul.
Yılmaz H., Demircan V. ve Erel G., 2006. Bazı Önemli Patates Üreticisi İllerde Patates Üretim Maliyeti ve Gelirinin Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 1(1): S. 22-32.
Yılmaz, İ.,Akçaoz, H., ve Özkan, B., 2004. An Analysis of EnergyUseandInputCostsforCotton Production in Turkey. RenewableEnergy,
Zan,A., Dönmez, D., 2013. Dünya ve Türkiye’de Bitkisel Üretimde Maliyet Hesaplama Yöntemleri, Türktarım Sayı 214, Kasım-Aralık 2013, Ankara