SÜT KEÇİCİLİĞİ YATIRIM PROJESİ ÖRNEĞİ

Son yıllarda Türkiye’nin farklı illerinde özellikle Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü desteğiyle kırsal kalkınmayı hızlandırmak ve göçü önlemek amacıyla bir çok “Saanen Süt Keçisi Yetiştiriciliği Projesi” hazırlanmış ve uygulamaya aktarılmıştır. Örneğin Bitlis ilinin Güroymak ilçesi için İlçe Tarım Müdürlüğü tarafından hazırlanan ve 2006-2010 yılları arasında uygulanan projede 30 aileye 10 ar baş Saanen keçisi ve birer adet Saanen tekesi verilmiştir. Projenin ön fizibilitesine göre aile başına canlı hayvan maliyeti 5.800 TL’dır. Aile başına yıllık işletme gideri 783 TL olarak hesaplanmıştır. Aile başına yıllık işletme geliri ise 3.825 TL’sı oğlak geliri, 12.000 TL’sı da süt geliri olmak üzere toplam 15.825 TL’dır (http//www.guroymaktarim.gov.tr).

Konya ilinin Yalıhüyük İlçesi için Tarım İlçe Müdürlüğü tarafından hazırlanan ve 2007-2011 yılları arasında uygulanan projede 25 aileye 10 baş keçi (dokuz baş keçi ve bir baş teke) dağıtılarak gelir ve refah düzeylerinin

arttırılmasına ve göçün önlenmesine çalışılmıştır. Projenin öz fizibilitesine göre aile başına canlı hayvan maliyeti 6.600 TL’dır. Aile başına yıllık işletme gideri 425 TL olarak hesaplanmıştır. Aile başına yıllık işletme geliri ise 1.350 TL’sı oğlak geliri, 4.050 TL’sı da süt geliri olmak üzere toplam 5.400 TL’dır (http//www.yalihöyük.com).

Benzer bir diğer proje Mersin ilinin Yenişehir İlçesi Değirmençay beldesi için hazırlanmış ve İlçe Tarım Müdürlüğü ve Mersin Süt Üreticileri Birliği tarafından 2010-2017 yılları arasında uygulanmaktadır. Projede bir aileye 5 baş keçi ve bir teke, dört aileye de 20 baş keçi ve ikişer teke verilmiştir. Projenin ön fizibilite sonuçlarına göre beş aileye ilişkin toplam yatırım giderleri 39.850 TL, yıllık toplam işletme gideri ise 8.550 TL’dır. İşletme gelirleri; birinci ve ikinci yıl için 105.469 TL, üçüncü yıl 210.894 TL, dördüncü yıl 316.894 TL, beşinci yıl ise 527.818 TL’dır (http//www.yenisehirtarim.gov.tr).

Bu bölümde, konuyla ilgilenenlere somut bilgiler vermek amacıyla daha önce yapılmış bir çalışmada (Güven, 2012) hazırlanan 250 baş anaçlık bir Saanen keçi yetiştiriciliği projesinin ön fizibilitesi de sunulmuştur. Saanen keçilerinin adaptasyon kabiliyeti yüksektir. Sağılan gün sayısı ortalama 280 gündür. Süt verimi ortalama 2-3 lt/gündür ve laktasyonun pik dönemlerinde 3.5-4 lt/güne ulaşmaktadır. Bir yıllık süt verimi ortalama 700 lt’dir. Her doğumda yavrulama oranı ortalama 1.7-1.9 oğlaktır. İdeal Saanen ortalama 81 cm yükseklikte, 61 kg ağırlığındadır.

Fizibilite hazırlanırken işletme yapısı olarak mer’a olmadığı düşünülmüş, tüm hayvanların yıl boyunca içeride bakılacağı şekilde hesaplamalar yapılmıştır. Otlatma imkanı olduğunda en başta yem maliyeti olmak üzere, inşaat maliyeti, makine ekipman maliyeti minimuma inecek, karlılık aynı oranda artabilecektir. Sürekli otlakta tutulacak bir sürü için uygun güvenirlikli elektrikli çit sistemi pek çok sorunu çözecek, gereksiz maliyetlere girilmeyecektir. Yedi yıllık bir dönemde hayvan mevcudunda olabilecek değişim Çizelge 7.1’de verilmiştir.

Çizelge 7.1. Örnek projede hayvan sayısı değişimleri

Cinsi Yıllar

1 2 3 4 5 6 7

Keçi 100 172 239 250 250 250 250

Teke 8 14 19 20 20 20 20

Doğan Oğlak Sayısı 170 292 407 425 425 425 425

Dişi Çepiç 77 131 183 191 191 191 191

Erkek Çepiç 77 131 183 191 191 191 191

Damızlık Keçi Satışı 0 0 0 -185 -204 -204 -204

Damızlık Teke Satışı 0 -71 -121 -182 -190 -171 -190

Kasaplık Keçi Satışı -5 -9 -12 -13 -13 -13 -13

Kasaplık Teke Satışı 0 -1 -9 -1 -1 -20 -1

Toplam Sürü Mevcudu 261 448 625 653 653 653 653

Sürüden Çıkarılan -5 -80 -142 -380 -408 -408 -408

Çizelge 7.2. Örnek proje maliyet ve karlılık analizi

Gelir-Gider Yıllar 1 2 3 4 5 6 7 Anaç Sayısı 100 172 239 250 250 250 250 Giderler Damızlık Alımı 348.000 - - - - İnşaat 528.687 - - - - Arazi - - - - Personel Giderleri 126.000 138.600 152.460 167.706 184.477 202.924 223.217 Makine Ekipman 400.000 - - - - Yem giderleri 156.600 390.000 390.000 390.000 390.000 390.000 390.000 Bilinmeyen Giderler 46.779 15.480 15.480 15.480 15.480 15.480 15.480 Giderler Toplamı (1) 1.606.066 544.080 557.940 573.186 589.957 608.404 628.697 Gelirler Et Geliri 1.895 3.251 7.346 6.746 6.646 5.035 11.759 Süt Geliri 80.500 138.058 192.737 201.250 201.250 201.250 201.250

Damızlık Erkek Satışı - 177.665 303.485 441.100 462.040 473.510 425.625

Damızlık Dişi Satışı - - - 369.113 407.500 407.500 407.500

Gelirler Toplamı (2) 82.395 318.973 503.568 1.018.209 1.077.436 1.087.295 1.046.134 Net Kar (1-2) -1.523.670 -225.107 -54.372 445.023 487.479 478.891 417.437

Projeye ilişkin maliyet ve karlılık analizine yönelik sonuçlar Çizelge 7.2’de sunulmuştur. Hesaplamalarda güncel fiyatlar esas alınmıştır. Görüldüğü gibi gelirin önemli kısmı damızlık satışlarından elde edilebilecektir. Dişi ve erkek damızlık satış fiyatları 2000-2500 TL arasında değişebilecektir. Tarımsal desteklemeler gelir kalemlerine işlenmemiştir. Süt geliri ve et geliri, peynir, yoğurt gibi ileri işleme girilmediği sürece veya et direk pazara sunulmadığı sürece yüksek gelir getirmeyebilecektir. Süt fiyatı 1.15 TL/lt olarak dikkate alınmıştır. Fizibilitede; ahır kapalı alanları toplamı 1340 m², yem depoları alanları toplamı 608 m² olarak planlanmıştır. Arazi büyüklüğüne, imar izni gibi unsurlara bağlı olarak gezinti alanları da eklenebilecektir.

8. SONUÇ VE ÖNERİLER

Son yıllarda tüketicilerin sağlığa uygun gıdalar tercih etmeye başlaması keçi sütü ve ürünlerinin lezzet, aroma ve kalitesiyle giderek önemli hale gelmesini sağlamıştır. Laktoz oranı bakımından yüksek proteinlere sahip olan keçi sütü, değerli besin ögelerini de içermektedir. Keçi sütü, organizmada iltihaplanmayı önlediği gibi, diş ve kemik gelişimi için de iyi bir kalsiyum kaynağı oluşturmaktadır. Doğal homojenize olan sütün, vitamin A, fosfor, magnezyum ve selenyum miktarı açısından anne sütüne en yakın süt olduğu da savunulmaktadır (Ocak ve Güney, 2008).

Türkiye’de kırsal alanda özellikle dar gelirli ailelerin keçi yetiştiriciliği ile desteklendiği görülmektedir. Ayrıca keçi ürünlerine yönelik talebin giderek artmasıyla özel sektör son yıllarda bu alana önemli yatırımlar yapmıştır. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından keçi yetiştiricilerine çeşitli destekler uygulanmaktadır. Bununla birlikte keçi yetiştiriciliğinin günümüzde halen bazı teknik ve ekonomik sorunları da bulunmaktadır. Bu sorunların çözümüne yönelik farklı Üniversitelerde araştırma projeleri sürdürülmektedir. Örneğin Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümünde TÜBİTAK desteği ile 2013-2015 yılları arasında ve farklı disiplinlerden araştırıcılarla yürüteceğimiz bir projede, İzmir, Çanakkale ve Balıkesir illerinde üretici, işleyici ve tüketicilerden derlenen verilerle keçi sütü ve ürünlerinin üretimi ve pazarlamasında karşılaşılan sorunlar saptanmaya ve çözüm önerileri üretilmeye çalışılacaktır.

Süt keçisi yetiştiriciliğinde günümüzde en önemli sorun keçi sütünün pazarlanmasıyla ilgilidir. Çünkü mandıralar sınırlı miktarda keçi sütü işlemektedir. Keçi sütünde kuru madde oranının düşüklüğü nedeniyle çoğu mandıra koyun sütüne yönelmektedir. Bu da hem keçi sütü talebini, hem de keçi sütü fiyatlarını düşürmektedir. Dolayısıyla süt keçiciliği konusunda yatırım yapacak girişimcilerin keçi sütünü işleyecek tesisleri kurmayı da birlikte düşünmesinde yarar vardır.

Türkiye’de halen 5996 Sayılı Kanuna tabi olarak 80 Damızlık Koyun ve Keçi Yetiştirici Birliği faaliyet göstermektedir. Bu birliklere toplam 191.675 üretici üye durumundadır (http://www.tarim.gov.tr). Ancak, Damızlık Koyun ve Keçi Yetiştirici Birliklerinin özellikle pazarlama konusundaki etkinliğini arttırmas ı gerekmektedir.

Esasen, Türkiye’de, keçi ürünlerinin üretiminden tüketiciye ulaşımına kadar geçen süreç içinde, yatay ve özellikle dikey bütünleşmeye dayalı bir örgütlenme modeli gerçekleşmelidir. Böyle bir örgütlenme modeli, üretimi artıracağı gibi, pazarlamada da üreticiyi ve tüketiciyi koruyacaktır. Bu modeli ise kooperatifler oluşturabilecektir. Kooperatifler, salt üretim aşamasında değil, ürünlerin işlenmesi ve pazarlamasında da belirleyici ve etken olabileceklerdir.

Süt keçisi yetiştiriciliğinde bir diğer önemli sorun yem masraflarının yüksekliğidir. Keçi sütü fiyatlarının düşmesi durumunda yetiştiriciler ek yemlemeyi zamanında yapamamakta ve bu da hayvan başına süt verimini düşürmektedir. Bu alanda yatırım yapacak girişimcilerin kendi işletmelerinde yem üretimini de planlamaları önemli katkılar sağlayacaktır. Bunun yanında, melez süt keçilerinin beslenmesinde ana kaynak makilik olmalıdır. Ancak teke katımı, gebeliğin son 1.5 ayı ve laktasyonun ilk aylarında elden yemleme gerçekleştirilmelidir.

Yerli ırklarda süt verimi düşüktür ve melezleme yoluyla ıslah çalışmalarına ihtiyaç vardır. Son dönemde Saanen ve melezlerinden oluşan işletmelerin giderek çoğaldığı görülmektedir. Saanen sürekli geliştirilmiş, süt veriminde performansları artırılmış ve yavru verimi yüksek bir ırkı temsil etmektedir. Bu nedenle bu hayvanların yakından izlenmesi gerekmektedir. Dolayısıyla kurulacak işletmelerde deneyimli personel çalıştırılması ve işin başında sürekli bulunulması gerekmektedir. Diğer taraftan, Türkiye koşullarında bir sürünün saf ırka ulaşması, en az beş yıllık bir geçiş dönemi gerektirmektedir ve işletmelerde bu süreye uyulmalıdır. Ayrıca, keçilerde dönemsel koruyucu aşıların yapılması ve iç-dış asalaklarla savaşım sağlanmalıdır.

Günümüzde özellikle sözleşmeli olarak süt keçisi yetiştiriciliği yapmak isteyenlere en az 25 hayvan verilmektedir. Ancak bu alana yatırım yapacak girişimcilerin en az 200 baş sağmal keçi alarak işe başlamaları önerilmektedir. Zaman içerisinde hayvan sayısının 1000 başa çıkarılmasının ekonomik olacağı ifade edilebilir.

Keçi ürünlerinde de özellikle AB’nin önemli açıkları vardır ve bu açığı en rasyonel bir şekilde Türkiye’den karşılayabileceklerdir. Bu nedenle Türkiye’de süt keçisi yetiştiriciliği AB standartlarına uygun olarak doğrudan ve dolaylı yollardan desteklenmelidir.

9. KAYNAKLAR

Aksoy, A., Yavuz, F., 2008. Hayvancılık İşletmelerinin Avrupa Birliğine Uyumu ve Rekabet Edebilirliği; Doğu Anadolu Örneği, Tarım Ekonomisi Dergisi, 14(1): 37-45.

Aktürk, D., Tatlidil, F., Savran, F., 2005. Çanakkale Damızlık Koyun ve Keçi Yetiştiricileri Birliğine Üye Olan İşletmelerde Süt Maliyetinin Belirlenmesi, Süt Keçiciliği Ulusal Kongresi. 26-27 Mayıs, İzmir, s. 214-218. Aktürk, D., Tatlidil, F.F., Savran, F., 2009. Determination of Milk Production Cost on the Member Farms of Sh eep

and Goat Breeders Association in Çanakkale, Journal of Animal and Veterinary Advances, 8(3):526-529. Bilginturan, S., Ayhan, V., 2008. Burdur İli Damızlık Koyun Keçi Yetiştiricileri Birliği Üyesi Keçicilik

İşletmelerinin Yapısal Özellikleri ve Sorunları Üzerine Bir Araştırma, Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 3(1): 24-31.

Bulut, O., 2010. Sözleşmeli Süt Keçisi Yetiştiriciliği: Bolana Modeli, Ulusal Keçicilik Kongresi, 24-26 Haziran 2010, Çanakkale, s.147-149.

Coşkun, H., Öndül, E., 2004. Keçi Sütü ve İnsan Beslenmesindeki Önemi, Gıda Dergisi, 29(6): 411-418.

Dellal, İ., Dellal, G., 2005. Türkiye Keçi Yetiştiriciliğinin Ekonomisi, Süt Keçiciliği Ulusal Kongresi, 26-27 Mayıs, İzmir, s.39-48.

Dellal, İ., Keskin, G., Dellal, G., 2002. GAP Bölgesinde Küçükbaş Hayvan Yetiştiren İşletmelerin Ekonomik Analizi ve Hayvansal Ürünlerin Pazara Arzı, Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü Yayın no: 83, Ankara. Demircan, V., Yılmaz, H., Gül, M., Köknaroğlu, H., 2011. Effect of Farm Size on Performance and Profitability

of Hair Goat Production in Isparta, Turkey, Animal Production Science, 51(5):454-459.

Engindeniz, S., Uçar, K., 2014. Recent Developments in Turkish Goat Milk Production, International Scientific Days 2014, Improving Performance of Agriculture and the Economy: Challenges for Management and Policy, May 21-23, 2014, High Tatras, Slovak Republic.

Erkuş A., Özçelik, A., Fidan, H., 2001. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı APK Kurulu Başkanlığı’nca Yürütülen “İl ve Bölgelere Göre Optimum İşletme Büyüklüklerinin Tespiti” Konulu Proje Kapsamında Hazırlanan “Bölgelere Göre Yeter Gelirli İşletme Büyüklüklerinin Tespiti”ne İlişkin Rapor, Ankara.

Ertuğrul, M., Savaş, T., Dellal, G., Taşkın, T., Koyuncu, M., Cengiz, F., Dağ, B., Koncagül, S., Pehlivan, E., 2010. Türkiye Küçükbaş Hayvancılığının İyileştirilmesi, Türkiye Ziraat Mühendisliği VII. Teknik Kongresi Bildiriler, 11-15 Ocak S:667-685, Ankara.

Güney, O., Kaymakçı, M., 2006. Keçilerde Süt Üretimi, Keçi Yetiştiriciliği (Ed: Kaymakçı, M.), Meta Basım Matbaacılık Hizmetleri, İzmir İli Damızlık Koyun-Keçi Birliği Yayınları No:2, İzmir, s.83-91.

Güven, N., 2012. 250 Baş Damızlık Saanen Keçisi Ön Fizibilite Raporu, http://tarimbilgibankasi.com, Erişim: 15 Nisan 2014.

Kaymakçı, M., Engindeniz, S., 2010a. Türkiye Keçi Yetiştiriciliği;Sorunlar ve Teknik-Ekonomik Çözümler, Ulusal Keçicilik Kongresi, 24-26 Haziran 2010, Çanakkale, s.1-25.

Kaymakçı, M., Engindeniz, S., 2010b. Türkiye ve Dünya Keçi Yetiştiriciliği, Keçi Yetiştiriciliği (Editör: M.Kaymakçı), İzmir, s.3-16.

Keskin, G., Dellal, İ., Tatlıdil, F.F., Dellal, G., 2008. A Case Study on Economic Classification of Small Ruminant Farms in Turkey, Journal of Animal and Veterinary Advances, 7(12):1583-1588.

Kılıç, S., Uysal, H., Kavas, G., Kesenkaş, H., Akbulut, N., 2002. Pilot Tesis Koşullarında Pastörize Keçi Sütünden Çimi Peyniri Üretimi, Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 39(3):56-63.

Koyuncu, E., Pala, A., Savaş ,T., Konyalı ,A., Ataşoğlu, C., Daş, G., Ersoy, İ.E., Uğur, F., Yurtman, İ.Y., Yurt, H.H., 2006. Çanakkale Koyun ve Keçi Yetiştiricileri Birliği Üyesi Keçicilik İşletmelerinde Teknik Sorunların Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma, Hayvansal Üretim, 47(1): 21-27.

Ocak, S., Güney, O., 2008. Keçi Sütü Ürünleri, İnsan Sağlığı Açısından Önemi ve Pazarlama Olanakları, Hasad Hayvancılık Dergisi, 278:22-25.

Paksoy, M., Özçelik, A., 2008. Kahramanmaraş İlinde Süt Üretimine Yönelik Keçi Yetiştiriciliğine Yer Veren Tarım işletmelerinin Ekonomik Analizi, Tarım Bilimleri Dergisi, 14(4):420-427.

Savran, F., Aktürk, D., Kumuk, T., 2012. Kırsal Yoksulluğun Azaltılmasında Önemli Bir Araç: Keçi Yetiştiriciliği, 10. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi, 5-7 Eylül 2012, Konya, Cilt:2, s.653-656.

Tan, S., Dellal, İ., 2004. The Econometric Analysis on Regional Differences of Milk and Meat Production of Sheep and Goats in Turkey, Pakistan Journal of Biological Sciences, 7(8): 1330-1333.

Vural, H., Fidan, H., 2007. Türkiye'de Hayvansal Üretim ve Hayvancılık İşletmelerinin Özellikleri, Tarım Ekonomisi Dergisi, 13(2): 49-59.

Kocaeli Merkez İlçedeki Çiçekçilerin Girişimcilik Profilinin Saptanması Üzerine Bir Araştırma