Temmuz 1994 tarih ve 997 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 6 Sıra No.lu Tebliğ ile, disponibiliteye sayılan Devlet İç Borçlanma Senetleri

için daha önce getirilen asgari 210 gün ağırlıklı ortalama vade koşulu kaldırılmış olup, sözkonusu senetlerden, 16-22 Temmuz 1994 haftasında disponibiliteye sayılanların en geç vade bitiminde 1 yıl ve daha uzun vadeli Devlet İstatistik Enstitüsü’nce açıklanan Toptan Eşya Fiyatlarına İndeksli Devlet İç Borçlanma Senetleri ile değiştirilmesi öngörülmüştür.

d) Mevduatın Tamamına Güvence Getirilmesi ve Tasarruf Mevduatı

Sigorta Fonu’nca Tahsil Olunacak Primlere İlişkin Düzenlemeler

"Sigortaya Tabi Tasarruf Mevduatı ile Tasarruf Mevduatı Sigorta

Fonu’nca Tahsil Olunacak Primler Hakında Kararda Değişildik

Yapılmasına İlişkin Karar", Bakanlar Kurulu’nca 4 Mayıs 1994 tarihinde kararlaştırılarak yürürlüğe konulmuştur. Buna göre mevduat kabul etme iznine sahip bankalarda, bir gerçek kişiye ait Türk lirası cinsinden tasarruf mevduatı (nama yazılı Türk lirası mevduat sertifikası da dahil) ile tasarruf mevduatı niteliğini haiz DTH’nın tamamı mevduat sigortası kapsamına alınmıştır.

Aynı Karar uyarınca, tasarruf mevduatı sigorta primlerinin, bankaların üç aylık hesap özetleri esas alınarak hesaplanması; prim oranının ise, gerçek kişiler tarafından açılmış olan Türk lirası cinsinden tasarruf mevduatı (nama yazılı Türk lirası mevduat sertifikaları da dahil) ile tasarruf mevduatı niteliğini haiz DTH toplamının üçer aylık dönemler itibariyle;

- Sermaye yeterliliği rasyosu yüzde 8 ve üzerinde olan bankalar için onbinde 25,

- Sermaye yeterliliği rasyosu yüzde 8’in altında olan bankalar için onbinde 26 olması düzenlenmiştir.

a) Faaliyeti Sona Eren Bankalar

1994 yılının ilk ayların a bankacılık sistemi genelinde yaşanan kriz döneminde, mali bünyesi zayıf olan ve hızlı mevduat çekilişi karşısında derin bir likidite sıkıntısına giren ve ödemelerini yerine getiremeyen Türkiye Turizm Yatırım ve Dış Ticaret Bankası A.Ş.’nin 11 Nisan 1994’te, Marmara Bankası A.Ş.nin 20 Nisan 1994’te ve Türkiye İthalat ve İhracat Bankası A.Ş. (Impexbank) nin 22 Nisan 1994’te, Bankalar Kanunu’nun 12 ve 68 inci maddeleri uyarınca bankacılık işlemleri yapma ve mevduat kabul etme izni kaldırılmış ve Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu tarafından, mevduat sahipleri adına 5 Ekim 1994’te iflasları istenmiştir.

1994 yıl sonu itibariyle Türkiye’de faaliyet göstermekte olan banka sayısı 67 olup; 6 tanesi kamu kesimine ait ticari banka, 29 tanesi özel kesime ait ticari banka, 20 tanesi yabancı banka ve 12 tanesi de kalkınma ve yatırım bankasıdır.

Bankacılık sektöründeki yabancı bankaların 9 tanesi Türkiye’de kurulmuş banka statüsünde, 11 tanesi de yabancı banka şubesi olarak faaliyet göstermektedir.

b) Özel Finans Kurumlan

Faaliyette bulunan dört özel finans kurumunun (ÖFK) konsolide bilançosu incelendiğinde bilanço toplamı Aralık 1993 - Kasım 1994 dönemleri arasında nominal olarak yüzde 118 artış göstererek 17,7 trilyon Türk lirasından 38,7 trilyon Türk lirasına yükselmiş, ancak reel olarak yüzde 5 oranında bir azalış sözkonusu olmuştur. Kasım 1994 tarihi itibariyle, ÖFK’nın konsolide bilanço büyüklüğü bankacılık sektörünün yüzde 2,1’i kadardır.

ÖFK bilanço toplamı içinde en büyük paya yüzde 47 ile Al Baraka Türk Özel Finans Kurumu sahip iken, bunu yüzde 22 ile Kuveyt Türk Evkaf Finans Kurumu, yüzde 21 ile Faisal Finans Kurumu izlemektedir. 1991 yılında faaliyete geçen Anadolu Finans Kurumu’nun payı ise yaklaşık yüzde 10 düzeyindedir.

Kasım 1994 tarihi itibariyle ÖFK’nın özel cari hesaplar, katılma hesaplan ve özel proje hesaplarında toplanan fonları, konsolide bankacılık

sektörü mevduatının yüzde 2,7’si, üretim desteği sağlanması, kâr/zarara katılma ve kira akdi (leasing) yöntemiyle kullandırılan fonları ise konsolide bankacılık sektörü kredilerinin yüzde 4,3’ü düzeyindedir. Ayrıca, Kasım 1994 dönemi itibariyle ÖFK’nın toplam özkaynakları, Aralık 1993 dönemine göre yüzde 8 artarak 751 milyar Türk lirasından, 810 milyar Türk lirasına yükselmiştir. Kasım 1994 itibariyle 152 milyar Türk lirası olan ÖFK konsolide kârlan, yalnızca yüzde 4 artış göstermiş ve Kasım

1994’te 159 milyar Türk lirası olarak gerçekleşmiştir. III-2. PARA PİYASALARI

1994 yılının başlarında artan kamu açıklarına paralel olarak kamu sektörü borçlanma gereksiniminin giderek artması ve dövize olan aşırı talep, Hazine borçlanma maliyetlerinin yükselmesine neden olmuştur. Türkiye’nin yabancı derecelendirme şirketleri tarafmdan kredi notunun düşürülmesi sonucunda dış borçlanma imkanının da giderek kısıtlanmış olması, Hazine’nin finansman ihtiyacını daha çok Merkez Bankası kaynaklarından sağlamasına yol açmıştır. Öte yandan, yüksek mevduat faizlerinin ve yüksek döviz kurlarının bankacılık sistemine getirdiği ilave yük bu sektörün açık pozisyonlarını giderek artırmıştır. Bu ortamda, Türk lirası ve döviz mevduatının bankacılık sektörü dışına kaçması, banka bilançolarının giderek küçülmesi sonucunu beraberinde getirmiş ve bu gelişme döviz rezervlerinin çok kısa sürede azalmasında önemli bir rol oynamıştır.

Merkez Bankası aşırı döviz talebini ortadan kaldırmak için uyguladığı faiz politikasıyla Türk lirasına olan talebin yeniden canlanmasını sağlamıştır. Ayrıca, uygulanan kur politikası ve etkili rezerv idaresi sonucunda döviz rezervleri yeniden yükselmiştir. Merkez Bankası tarafından piyasadan döviz satın alınması bir miktar likidite artışına yol açmış ancak, piyasadaki fazla likidite bankalararası para piyasası ve açık piyasa işlemleri yolu ile çekilebilmiştir. Ayrıca, mevduatın sisteme geri dönmesinin etkisiyle nominal olarak yükselen rezerv para, piyasaya önemli genişletici bir etki yapmamış, yıl sonu itibariyle bakıldığında reel olarak da düşme kaydetmiştir.

Fazla likiditenin emilmesi operasyonu, yurt dışı borçlanma

imkanlarının en aza indiği bir dönemde, dış borç geri ödemelerinde hiç bir aksamaya neden olmaksızın gerçekleşmiştir. Krizle mücadelede mali piyasaların tekrar normal işleyişe yöneltilmesine özel bir önem verilmiştir.

Bu amaçla, tüm mali sistemin kontrol altında tutulmasını sağlayacak önlemler alınmıştır. Ayrıca, Türk lirası özendirilerek sisteme destek verilmiştir.

Bu çerçevede, döviz piyasalarında kur belirleme seansı kaldırılmış ve Merkez Bankası kurlarının döviz ve efektif devri ve satışı en yüksek olan 10 bankanm kur ortalamasına göre belirlenmesine başlanmış, döviz büfelerine Merkez Bankası bünyesindeki piyasalara aylık asgari bir milyon dolar satma mecburiyeti ile birlikte, zorunlu döviz devirlerinin yüzde 5’lik kısmının döviz piyasasında satılması karara bağlanmış ve Türk lirası karşılığı döviz deposu ve vadeli işlemler piyasası yeniden düzenlenerek açılmıştır. Ayrıca, karşılıksız repo işlemlerinin kaldırılması amacıyla repo teminatlarının Merkez Bankası’nda depo edilmesi sistemi başlatılmış, İMKB tahvil ve bono piyasasında Merkez Bankası’nm başlattığı kesin alım-satım işlemlerine repo ve ters repo işlemleri ilave edilmiş ve açık piyasa işlemlerinde bankaların yanısıra aracı kurumların da doğrudan alım, doğrudan satım, reverse repo ve repo işlemleri yapma yetkisi verilmiş, bankalararası para piyasasında bankaların teminat olarak bulundurabilecekleri kıymetler çeşitlendirilmiş ve bankalara kullandıkları bore tutarınm en az yüzde 50’si için devlet iç borçlanma senedi teminatı gösterme zorunluğu konmuştur.

Bu kararlar aşağıdaki ilgili bölümlerde detaylı olarak incelenecektir. III.2.1. Devlet İç Borçlanma Senetleri Piyasası

1993 yılının son aylarında Hazine tarafından ihale faizlerinin düşük

tutulması ve bu uygulamanın 1994 yılının ilk üç ayında da devam etmesi, Hazine’nin bu aylarda piyasadan borçlanmasını zorlaştırmış ve bu gelişme piyasalarda likidite fazlasına sebep olmuştur. Bunun sonucunda döviz

talebinin aşırı yükselerek kurlar üzerine baskı yapması, para

piyasalarındaki krizi doğuran faktörlerden biri olmuştur. Ancak, yaşanılan kriz sonucunda Nisan ayında ortaya konulan istikrar paketinin sağladığı güven ortamı, Hazine’nin faiz politikasını değiştirmesinin de etkisiyle, Mayıs ayından itibaren ihale sistemini yeniden canlandırmış ve satışlar, kısa vadelerde yoğunlaşmakla birlikte, yılın ikinci yarısında artmıştır. Bunun sonucu olarak da, Hazine kısa vadeli avans kullanımı geri ödemeler nedeniyle yılın ikinci yarısından itibaren düşmeye başlamıştır. Krizden sonra, özellikle Mayıs ve Haziran aylarında yüzde 200’lere varan süper faizli halka arzların da etkisiyle yüksek seviyelere çıkan faizler, Temmuz

ayından itibaren düşmeye başlamıştır. Bu gelişmede, Hazine’nin yılın ikinci yarısında bir ay içinde birden fazla ihale gerçekleştirmesinin yanısıra halka arz yoluyla yapılan satışlar da önemdi rol oynamıştır. Kasım ve Aralık aylarında ise dövize olan baskının da etkisiyle, faiz oranları tekrar artma eğilimine girmiş, ancak bu artış, Tablo 111.2.1’den görülebileceği gibi, Mayıs ve Haziran aylam daki değerlerinin oldukça altmda kalmıştır. Tablo III.2.2’den de izlenebileceği gibi, yıhn ilk yarısında çeşitli vadelerde satışlar gerçekleştiği halde, yıhn ikinci yansından itibaren, Devlet İç Borçlanma Senedi ihalelerinde 9 ve 12 aylık senetlerden 3 ve 6 aylık

senetlere doğru bir yöneliş olmuş ve satışlar kısa vadelerde

yoğunlaşmıştır.

TABLO III.2.1 İHALE F A İZ L E R İ^

3 Aylık 6 Aylık 9 Aylık 1 Yıllık Halka A r z ^

O c a k ^ 90,0 81,4 90,0 94,0 73,6 Şubat 99,4 100,0 115,0 125,0 90,0 Mart 99,0 102,3 - 130,0 90,0 Nisan - - 110,0 126,6 -M a y ıs^ 159,4 - - 223,1 187,0 H aziran ^ 165,6 141,0 121,5 - 200,0 Temmuz 100,8 128,4 - - -Ağustos 93,5 112,5 - - 88,0 Eylül 88,5 104,2 - - 87,8 Ekim 79,5 97,4 - - 78,0 Kasım 91,8 - - - 98,8 Aralık 97,6 106,4 - - 100,0 Kaynak: TCMB

(1) Tablo ihale tarihlerine göre hazırlanmış olup, bir ay içinde birden fazla aynı vadeli ihalenin gerçekleşmesi durumunda, söz konusu ayın faizi, o ay içindeki ihalelerin faizlerinin satış miktarlarıyla ağırlıklandınlması yöntemiyle hesaplanmıştır.

(2) Halka arz edilen 3 aylık senetlerin ortalama faizleri, söz konusu ay içindeki halka arz senetlerinin faizlerinin miktarlarla ağırlıklandınlması yöntemiyle hesaplanmıştır. (3) Ocak ayındaki ihalelere ek olarak 168, 107,111, 75, 47 ve 32 günlük kırık vadeli özel

ihaleler açılmış, faizleri ise sırasıyla yüzde 78, 75.49, 76.50, 74.36, 87.69 ve 91.30 olarak gerçekleşmiştir.

(4) Mayıs ve Haziran aylarında, ayrıca 1 aylık devlet iç borçlanma senedi ihaleleri yapılmış, bunların ağırlıklı ortalama faizleri sırasıyla 156.1 ve 161.2 olarak gerçekleşmiştir.

1994 yılında, 558 trilyon Türk lirası değerinde ihale yoluyla Devlet İç Borçlanma Senedi, 209,2 trilyon Türk lirası değerinde ihale dışı İç

Borçlanma Senedi olmak üzere toplam 767,2 trilyon Türk lirası tutarında Devlet İç Borçlanma Senedi ihraç edilmiştir. İhale yolu ile satışların yaklaşık yüzde 98’i Hazine Bonosu, kalanı ise Devlet Tahvili olarak gerçekleşmiştir.

İhale dışı satışların ise 173,4 trilyon Türk lirası halka arz, 7,8 trilyon Türk lirası uzun vadeli Devlet İç Borçlanma Senetleri, 28 trilyon Türk lirası ise özel tertip Devlet Tahvillerinden oluşmaktadır.

TABLO IU.2.2 İHALE MİKTARLARI^1)

(Milyar TL)

3 Aylık 6 Aylık 9 Aylık 1 Yıllık Halka Arz

/— s 1

o

2 584,7 112,8 426,0 6 300,9 4 900,5 Şubat 81,7 52,1 283,9 2 865,0 10 1563 Mart 44,5(3) 155,0 iptal 2 432,2 6 638,2

Nisan iptal iptal 6,0 521,3 4 490,0

M ayıs^) 268,5(3) - - 1 0213 24 595,1 Haziran^) 34 315,9(3) 5 579,5(3) 0,8 - 20 000,0 Temmuz 41 174,7^) 21 5 8 8 , # ) iptal - 0,0 Ağustos 30 644,9<3) 36 299,8(3) iptal _- 20 000,0 Eylül 23 817,2^3) 28 580,8(3) - - 25 145,8 Ekim 30 499,8^3) 18 457,7 iptal - 34 271,9 Kasım 64 0 9 0 , # ) iptal - - 11 597,9 Aralık 52 3 2 7 , # ) 4 099,2^3) - - 11 589,4 Kaynak: TCMB

(1) İhale miktarlarına ortalama faizden yapılan alışlar dahil değildir.

(2) Ocak ayındaki ihalelere ek olarak yapılan kırık vadeli özel ihalelerde 7 578,9 milyar Türk lirası değerinde senetler satılmış, ancak bu miktarlar tabloya dahil edilmemiştir. (3) Tablo ihale tarihlerine göre hazırlanmış olup, bir ay içinde birden fazla ihalenin

gerçekleşmesi durumunda, o ayın miktarı tüm ihalelerin toplamları alınarak hesaplanmıştır.

(4) Mayıs ve Haziran aylarındaki bir ay vadeli ihalelerde 34 475,6 milyar Türk lirası değerinde senet satılmış, ancak tabloya dahil edilmemiştir.

11122. Açık Piyasa İşlemleri

1994 yılında, Merkez Bankası tarihinde ilk defa, 15 Şubat tarihinden itibaren İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Bono ve Tahvil Piyasasında alış ve satış işlemleri yapmaya başlamış, bunlara daha sonra 5 Nisan tarihinde ters repo ve repo işlemleri de dahil edilmiştir. 1994 yılı içinde bankalarla yapılan 44,8 trilyon Türk lirası değerindeki doğrudan alımların

4,5 trilyon Türk lirası, 70,5 trilyon Türk lirası değerindeki doğrudan satışların 16,1 trilyon Türk lirası ve 202,2 trilyon Türk lirası değerindeki reverse repo işlemlerinin 31,8 milyar Türk lirası İstanbul Menkul Kıymetler Borsası’nda gerçekleşmiştir.

Ayrıca, bu yıl, ekonominin likiditesini daha iyi düzenleyebilmek amacı ile, bankaların yanısıra aracı kurumların da doğrudan alım, doğrudan satım, ters repo ve repo işlemleri yapabilmelerine izin verilmiştir. Buna göre, 30 Aralık 1994 tarihi itibariyle 10 adet aracı kuruma açık piyasa işlemi yapma yetkisi verilmiştir.

1994 yılında açık piyasa portföyü Şubat ayında 50 trilyon Türk lirasından 80 trilyon Türk lirasına, Mart aymda ise 120 trilyon Türk lirasına çıkarılmıştır.

1994 yılında yapılan açık piyasa işlemleri incelendiğinde, bu piyasadaki

işlem türlerinin, yılın ilk yarısında daha çok çeşitlilik arzettiği, ayrıca miktar yönünden de ilk yarının daha hareketli olduğu gözlenmektedir. İşlem tipleri arasında genelikle en çok yapılan işlem türü olan ters repo işleminin bu yıl Şubat ve Eylül aylarmda yoğun, Nisan ayında ise göreli olarak daha az, diğer aylarda ise düşük miktarlarda yapıldığı göze çarpmaktadır. Ayrıca, Şubat ayında ters repo ve ters repo dönüşlerinin yanısıra, repo ve repo dönüşlerinin de yoğun olduğu gözlenmektedir. Mayıs-Ağustos döneminde Hazine’nin borçlanabilmesi için bu aylarda açık piyasa işlemlerine sık olarak başvurulmadığı ve yılın ikinci yarısmda, Eylül ayındaki ters repo ve ters repo dönüşleri dışında, sadece bir miktar

doğrudan alım ve satım dışında dikkati çeker düzeyde işlem

yapılmamıştır. Doğrudan atımlarda, Şubat, Mart, Ağustos, Kasım ve Aralık aylarmda göze çarpan yoğunluk, bankalardan alımlardan daha çok,

Hazine’den ve tahkim kanunu kapsamında yapılan alımlarından

kaynaklanmaktadır. Bu nedenle, açık piyasa işlemlerinin piyasaya net etkisi hesap edilirken, Tablo III.2.3’deki toplam doğrudan alımlardan sadece bankalardan alımlar dikkate alınmıştır. Bilindiği gibi net etki, bankalardan alımlar, ters repo dönüşleri ve repo işlemleri toplammdan doğrudan satımlar, ters repo işlemleri ve repo dönüşleri toplamının çıkarılmasıyla bulunmakta ve tablodaki parentez içindeki değerler, o aylarda piyasadan para çekildiğini belirtmektedir. Bu tabloya göre, Merkez Bankası’nın açık piyasa işlemleri ile piyasadan yoğun olarak para çektiği aylar; Temmuz, Kasım ve Aralık ayları olmuştur. Diğer aylarda ise, düşük

miktarlarda piyasaya para vererek ve piyasadan para çekerek likiditeyi düzenlemeye çalışmıştır.

TABLO IU.23 AÇIK PİYASA İŞLEMLERİ

(Milyar TL)

Doğrudan Doğrudan Ters Ters Repo Net

Alım Satım Repo Repo Dönüş Repo Dönüşü Etki

Ocak 608,9 140,8 15 237,0 5 340,8 7 770,4 2 610,4 (4 700,5) Şubat 22 871,5 133,2 73 859,9 _{77 8593} 61 191,1 64 785,4 1 934,8 Mart 30 958,2 6 818,1 4 603,0 19 083,8 4 505,3 6 863,5 5 400,2 Nisan 1642,5 4 929,8 24 957,8 34 480,2 8 915,4 7 498,9 6 580,2 Mayıs 8 359,8 443,8 3 841,0 6 523,6 4 707,6 7 056,1 (109,6) Haziran 7 545,3 2 004,3 73,0 499,2 - 246,6 (1 824,7) Temmuz 461,7 12 024,8 5,0 5,0 - - (12 024,9) Ağustos 20 515,5 2 605,1 7 811,9 4 269,6 - - (6 147,5) Eylül 8 479,7 4 425,7 62 660 66 530,1 - - 839,7 Ekim 4 7%,9 72,8 - - - - 1 440,2 Kasım 23 945,7 18 065,6 8 503,0 - - - (26 567,7) Aralık 27 6013 18 816,0 600,0 609,8 - - (18 806,2) Toplam 157 786,9 70 480,2 202 151,6 215 201,5 87 089,7 89 061 (53 986,0) Kaynak: TCMB

Parantez içindeki rakamlar piyasadan para çekildiğini göstermektedir.

1112 J . Bankalararasî Para Piyasası

1994 yılında bankalararasî para piyasasmda toplam tek taraflı işlem

hacmi 2 973,9 trilyon Türk lirası olarak gerçekleşmiş ve bu rakam tahmini GSMH’nın yüzde 76’sını oluşturmuştur. Bu oranın, 1993 yılına göre çok daha yüksek olması, bankaların bu yıl içinde bankalararasî para piyasasıyla daha sık işlem yaptıklarını göstermektedir. Bir gecelik işlemlerin bu toplam içindeki payı ise yüzde 98,56 olarak gerçekleşmiştir. 1994 yılında bu piyasada işlem yapan bankalara İller Bankası’nm katılımı ve T.Y.T Bank, Marmara Bank ve Impexbank’ın faaliyetlerine son verilmesi nedeniyle, Bankalararasî para piyasasmda işlem yapan banka sayısı 68’e düşmüştür.

Bunun yanısıra, 5 Nisan Kararlan’ndan sonra bankalararasî para piyasasmda tutulan teminatlar çeşitlendirilmiş, Gelir Ortaklığı Senetleri, Müteahhit Bonoları (Otoyol Senetleri), Toptan Eşya Fiyatına indeksli ve

Hazine tarafından yutdışına ihraç edilen kıymetler teminat olarak kabul edilmeye başlanmıştır. Ayrıca, bu piyasada işlem yapan bankaların piyasadan borçlanmalarına karşılık kullandıkları borç tutarının en az yüzde 50’si için Devlet İç Borçlanma Senetlerini teminat olarak göstermeleri zorunluğu getirilmiştir. Yükümlülüklerini tam olarak yerine getirmeyen bankalardan tahsil edilecek olan cezai faiz tutarı, avans işlemlerine uygulanan yıllık faiz oranının 4 katı olarak uygulanmaya başlanmıştır. Piyasadaki işlem hacimleri aylar itibariyle incelendiğinde, işlem hacminin kriz dönemi aşıldıktan sonra Mayıs ayında rekor seviyeye çıktığı ve onu takibeden aylarda ise Mayıs öncesine oranla nisbeten yüksek olduğu gözlenmektedir. Bankalararası para piyasası bir gecelik faiz oranı, kriz öncesi Mart ayında yüzde 350 ile rekor seviyeye çıkmış, Nisan ve Mayıs aylarında ise yüzde 250 ile yine oldukça yüksek seyretmiştir. Ancak, bir gecelik faiz oranları, Mayıs aymdan sonra düşerek yıl sonuna kadar ihale faizlerinin altında kalmıştır (Tablo III.2.4).

TABLO III.2.4

BANKALARARASI PARA PİYASASI Ortalama^ ^ İşlem Hacmi (Milyar TL) Merkez*'"* Bankası Net Satışları (Milyar TL) Ortalama Bir Gecelik Faiz Oram (Yüzde) Ocak 8 768,1 (172 463,4) 91,14 Şubat 5 498,2 (53 588,7) 192,72 Mart 6 104,4 (77 768,8) 350,53 Nisan 8 536,1 (109 227,6) 258,42 Mayıs 21 535,5 (299 958,2) 262,84 Haziran 10 786,1 (100 510,6) 53,94 Temmuz 13 272,6 (105 828,9) 43,40 Ağustos 18 060,9 261 240,5 87,43 Eylül 12 565,5 65 100,6 69,14 Ekim 13 519,5 85 600,4 71,01 Kasım 11 349,0 (975,2) 65,04 Aralık 11 876,9 52 515,5 92,04 Kaynak: TCMB

(1) İşlem hacmi rakamları tek taraflıdır. Ortalama işlem hacmi, günlük çeşitli vadelerdeki toplam işlem hacimlerinin aylık ortalamasıdır.

(2) Net satışlar, toplam satışlardan toplam alışlar düşülerek bulunmuş olup, parantez içindeki rakamlar negatif değerleri, bir diğer deyişle alışların satışlardan fazla olduğunu göstermektedir.

1994 yılı Ocak-Temmuz döneminde piyasaların Likit oiması nedeniyle Merkez Bankası bankalararası para piyasasında net a b a olmuş daha sonra ise likiditenin azalmasıyla Ağustos ayından itibaren Kasım ayı hariç piyasaya para vermiştir.

I I U . DÖVİZ, EFEKTİF VE ALTIN PİYASALARI III.3.1. Döviz ve Efektif Piyasaları

1994 yılında döviz ve efektif piyasalarındaki en fazla işlem hacmi 11,8

milyar ABD doları ve yüzde 41,4 pay ile Türk Lirası-döviz piyasasında gerçekleşmiş, ikinci ve üçüncü sırayı ise 9,2 milyar ABD doları ve yüzde 32,3 pay ile döviz-efektif ve 5,4 milyar ABD doları ve yüzde 19,1 pay ile Türk lirası-efektif piyasalan almışlardır. 1993 yılında ise en fazla işlem hacmi döviz-efektif piyasasında gerçekleşmişti. Diğer yandan, Nisan ayından sonra en fazla işlem hacminin yine döviz-efektif piyasasında olduğu gözlenmektedir. Bu piyasalardan Türk lirası-döviz piyasası incelendiğinde, en yüksek işlem hacminin sırasıyla Mart, Şubat ve Ocak aylarında gerçekleştiği görülmektedir. Ocak-Mart döneminde, piyasalarda oluşan fazla likidite ve bankacılık kesiminin açık pozisyonlarını kapatmak amacıyla dövize olan yoğun talep kurlar üzerinde baskı oluşturmuştur. Dolayısıyla, Merkez Bankası’nın döviz kurlarına baskıyı azaltmak üzere, bu talebe döviz satarak karşılık vermesi sonucunda bu yüksek işlem hacimlerine erişilmiştir (Tablo III.3.1).

1993 yılının Ekim ayından itibaren Hazine’nin izlediği iç borçlanma

politikası nedeniyle ortaya çıkan likidite fazlası bir yandan bankalararası para piyasası ve açık piyasa işlemleriyle Türk lirası faizlerini yükseltmek suretiyle, diğer yandan döviz ve efektif piyasalan aracılığıyla yapılan döviz satışları yoluyla çekilmiştir. Bu işlemlere rağmen döviz piyasalarında dalgalanmalarm devam etmesi ve Merkez Bankası tarafından açıklanan kurlar ile piyasada oluşan kurlar arasıdaki marjm yüzde 23’e kadar çıkması üzerine 26 Ocak 1994 tarihinde Türk lirasının yabancı paralar karşısmdaki değeri düşürülmüştür. Ocak ayı içinde T L /A B D dolar kurundaki artış oranı yüzde 19 olmuştur. Şubat ayı boyunca yüzde 1 ile 7 arasında seyreden kur marjı, Mart ayı süresince tekrar yükselerek yüzde 9 ile yüzde 22 aralığında gerçekleşmiştir. Nisan aymda, Türk lirası ABD doları karşısında yüzde 50,9 oranında değer kaybetmiştir. Döviz piyasalarında yaşanan bu olumsuz gelişmelerden sonra 5 Nisan tarihinde istikrar sağlayıcı bazı tedbirler alınmıştır.

TABLO 1113.1

DÖVİZ VE EFEKTİF PİYASALARI İŞLEM HACMİ(1) (Milyon A BD Dolan)

TL TL Döviz Döviz Efektif Döviz

Döviz Efektif Efektif Döviz Efektif Depo Toplam

Ocak 1546,0 913,1 940,7 2,6 165,2 68,8 3 636,4 Şubat 1 8223 898,6 993,0 3,7 119,2 93,0 3 929,8 Mart 3 647,0 1 505,1 1309,8 3,1 147,1 73,0 6 685,0 N is a n ^ 307,0 198,1 969,9 8 3 185,7 75,4 1 752,4 Mayıs 173,1 206,7 1 089,6 10,0 143,9 143,7 1766,9 Haziran 236,2 286,2 854,6 6,0 61,4 199,0 1 643,4 Temmuz 224,7 260,1 625,4 22 51,0 25,5 1 188,9 Ağustos ₃₆₈₃ 77,9 777,9 10,8 115,8 94,2 1 444,9 Eylül ₅₁₈₃ 208,0 579,1 103 60,8 29,8 1 4063 Ekim 1000,9 316,7 469,6 4,0 47,8 13,3 1 852,3 Kasım 674,0 268,6 353,2 1,5 55,8 0,0 1 353,1 Aralık 1 312,6 305,5 268,9 4,0 22,5 0,0 1 913,6 Toplam 11 830,4 5 444,8 9 231,7 663 1 176,1 815,6 28 573,0 Kaynak: TCMB

(1) Tablo çift taraflı olarak hesaplanmıştır.

(2) 1994 yılında yeniden düzenlenerek çalışmaya başlayan Türk lirası depo karşılığı döviz depo piyasasında” Nisan ayında 8 milyon ABD dolan tutarında işlem gerçekleşmiştir. Diğer aylarda ise, işlem gerçekleşmemiştir.

5 Mayıs tarihinden itibaren Türkiye’de yerieşik tüm bankaların

Belgede YILLIK RAPOR 1994 (sayfa 94-104)