Aralık 1994 itibariyle bankalar sektörünün döviz pozisyon açığı, 1993 yılı sonuna göre ABD doları bazında yüzde 74 oranmda küçülmüştür

Sektörün pozisyon açığının küçülmesini belirleyen gelişme, toplam dış borçlarını önemli oranda azaltmasıdır. Buna göre, 1993 yılı sonunda 4,6 milyar ABD doları düzeyinde bulunan döviz pozisyon açığı, 1994 yılı sonu itibariyle 1 milyar 182 milyon dolar düzeyine inmiştir. Sektörün toplam döviz varlıklarındaki azalma, döviz yükümlülüklerindeki azalmaya oranla daha düşük düzeylerde kalmıştır. Toplam döviz varlıklarında incelenen dönemde görülen azalma, yüzde 4 dolaymda kalmıştır.

b) Konsolide Kâr/Zarar Hesaplarındaki Gelişmeler

1904 yılı Eylül ayı itibariyle bankalar sektörü, 12,3 trilyon Türk lirası zarar e,.miştir. Bankaların giderlerindeki artış oranının, gelirlerindeki artış oranından daha yüksek düzeyde gerçekleşmesi, sektörün 1994 yılı ilk dokuz ayındaki zararım belirleyen faktör olmuştur.

Sektörün önemli gelir kaynaklarından olan toplam faiz gelirleri, önceki yılın aynı dönemine göre reel olarak yüzde 7 oranında artarken, reel faiz giderlerindeki artış oranı yüzde 22 olmuştur. Sektörün kârlılığını olumsuz bir biçimde etkileyen bu gelişme, 1994 yılı ilk çeyreğinde mali sektörde yaşanan olumsuz gelişmeler sonrasında Türk lirası mevduata önerilen faiz oranlarındaki hızlı yükselişten kaynaklanmıştır. Bankalar bu dönemde, bir yandan mevduat çekilişini durdurmak, diğer yandan döviz pozisyonlarının kapatılabilmesi için gerekli olan ek kaynak ihtiyacını karşılayabilmek amacıyla, Türk lirası mevduat faizlerine önerdikleri faiz oranlarmı hızlı bir biçimde yükseltmek durumunda kalmışlardır. Bu gelişmeler sonucu, bankalar sektörünün gelirleri içinde önemli bir paya sahip olan net faiz gelirleri, önceki yılın aynı dönemine oranla, reel olarak yüzde 18 oranında küçülmüştür.

Sektörün 1994 yılındaki zararını belirleyen bir diğer faktör, faiz dışı giderlerinin faiz dışı gelirlerinden daha yüksek oranda artışı olmuştur. Sektörün, 1993 Eylül ayı itibariyle 7,8 trilyon Türk Lirası düzeyinde olan net sermaye piyasası kârları, 1994 yılında 1,6 trilyon Türk lirası olmuştur. Öte yandan, 1994 yüının ilk aylarmda döviz piyasalarında yaşanan istikrarsızlık, 1994 yılına büyük bir döviz pozisyonu açığı ile giren sektörün kambiyo zararlarını önemli oranda artırarak, faiz dışı giderlerin hızlı artışına katkıda bulunan önemli bir faktör olmuştur.

Bir önceki bölümde de değinildiği gibi, sektörün zararı kamu bankaları

ile kalkınma ve yatırım bankalarının karşılaştıkları zararlardan

kaynaklanmaktadır. Özel bankalarla yabancı bankalarm 1994 yüınm ilk dokuz ayındaki net kârları toplamı, 17,4 trilyon Türk lirası olmuştur.

c) Mevduat

1994 yılı Kasım ayı itibariyle bankacılık sektörünün toplam mevduatı bir önceki yılın aynı dönemine göre nominal olarak yüzde 152 oranında artarak 1 156 trilyon Türk lirasına ulaşmıştır. Bu artış yüzde 6 oranında reel büyümeyi ifade etmektedir. 1994 yümda toplam mevduatta gözlenen

hızlı artış, yılın ük aylarında döviz kurlarında gözlenen yüksek oranlı artışların sonucu DTH’nın Türk lirası karşılıklarının önemli ölçüde büyümesinden kaynaklanmaktadır. Bu dönemde Türk lirası mevduat yüzde 122, Türk lirası cinsinden ifade edilen yabancı para mevduat yüzde 185 oranında artmıştır. Bu gelişmeler sonucunda Türk lirası mevduatın toplam mevduat içindeki payı, 1993 yılı Kasım ayında yüzde 52’den, 1994 yılı aynı döneminde yüzde 46’ya düşmüştür. Yabancı para mevduatın toplam mevduat içindeki payı ise, sırasıyla yüzde 48’den yüzde 54’e yükselmiştir.

TABLO IIÎ.1.1

BAZI KALEMLERİN TOPLAM M EVDUAT İÇİNDEKİ PAYLARI (Bankalararası Mevduat Hariç)

Döviz Tevdiat Hesaplan Tasarruf Mevduatı Ticari Mevduat Resmi Mevduat 1990 0,23 0,40 0,15 0,04 1991 0,34 0,37 0,12 0,03 1992 Kasım 0,40 0,33 0,10 0,03 1993 Kasım 0,45 0,29 0,10 0,04 1994 Kasım 0,52 0,29 0,08 0,03

Kaynak: Merkez Bankası

1994 yılının Ocak ayında mali piyasalarda yaşanan dalgalanmalar, döviz kurlarındaki artış ve bankacılık sektöründeki olumsuz gelişmeler özellikle Türk Lirası mevduatları olumsuz yönde etkilemiştir. Bunun sonucunda yılın ilk dört aylık döneminde Türk lirası mevduatlarda nominal olarak önemli bir değişme gözlenmemiş, Türk lirası mevduatlar bu dönemde reel olarak azalmıştır. 5 Nisan Kararları’nın uygulanması ile birlikte mevduat faizlerinin artması ve Mayıs ayında tüm mevduatlarm mevduat sigortası kapsamına alınarak yatırımcıya güven sağlanması sonucu Türk lirası mevduatlarda hızlı bir artış gözlenmiştir. Bununla birlikte 1994 yılında yüksek fiyat artışları sonucu, Türk lirası mevduat reel olarak daralmıştır.

Döviz kuru, enflasyon ve faiz oranlarındaki gelişmeler, tasarruf mevduatının gelişimini, mevduatların Türk lirası ve yabancı para olarak dağılımıyla birlikte mevduatların vade yapısını etkilemektedir. Özellikle yılın ilk aylarmda piyasalarda belirsizliğin artması faiz riski nedeniyle

mevduatın kısa vadelerde yoğunlaşmasına neden olmuş, üç ay vadeli mevduatın toplam mevduat içindeki payı artmıştır.

1994 yılında Türk lirası mevduatta mevduat türleri itibariyle artış hızları farklı olmuştur. Kasım 1993-Kasım 1994 döneminde Türk lirası mevduat içinde en hızlı artış yüzde 166,2 ile tasarruf mevduatında gözlenmiş, bunu yüzde 114,4 ile ticari mevduattaki artış izlemiştir. Resmi mevduat bu dönemde yüzde 63,3 oranmda artarken mevduat sertifikaları yüzde 60,3 oranmda artmıştır.

d) Krediler

Konsolide krediler 1994 yılırım Kasım ayı itibariyle bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 61,2 oranmda artarak 656,6 trilyon Türk lirasına ulaşmıştır. Kredilerde gözlenen reel daralmaya paralel olarak, kredi- mevduat oranı Kasım 1993’deki yüzde 88,8’lik düzeyinden Kasım 1994’de yüzde 56,7’ye gerilemiştir (Tablo III. 1.2). 1993 yılında iç talepte yaşanan canlanmaya paralel olarak kredilerde gözlenen reel artışın tersine banka kredilerinde 1994 yılında önemli ölçüde reel daralma gözlenmiştir. 1994 yılının ilk çeyreğinde mali piyasalarda yaşanan dalgalanmalar, artan belirsizlik, döviz kuru artışlarıyla birlikte bankaların açık pozisyonlarını kapatmak amacıyla döviz ve likidite taleplerinin artmasına, bunun sonucunda da kredi arzlarım büyük ölçüde kısıtlamalarına neden olmuştur. Öte yandan, mali piyasalarda ortaya çıkan olumsuzlukların Mart ayından itibaren reel kesimde de hissedilmesi, artan faiz oranlan ve iç talepteki daralma gerek yatuım gerekse tüketim amacıyla kredi talebinde daralma meydana getirmiştir.

TABLO III.1.2

BANKA KREDİLERİNDEKİ GELİŞMELER

Krediler (yüzde artış) Kredi/Mevduat (yüzde) Kredi/Toplam Varlık (yüzde) 1990 73,5 81,1 45,9 1991 59,7 73,9 42,3 1992 Kasım 63,8 72 38,9 1993 Kasım 103,9 88,8 42,6 1994 Kasım 61,2 56,7 35,4

Kaynak: Merkez Bankası

1994 yılında tüm banka kredileri içinde banka gruplarının payı 1993 yılma göre bir miktar değişmiştir. Kamu bankaları ve yabancı bankaların kredilerinin toplam krediler içindeki payı değişmezken, özel bankalar kredilerinin payında düşüş gözlenmiştir. Kalkınma ve yatırım bankaları kredilerinin payında ise sözkonusu dönemde artış gerçekleşmiştir.

1994 yılında banka kredilerinde gözlenen gelişmeler toplam kredilerin sektörel dağılımını bir önceki yıla göre bir miktar değiştirmiştir. Toplam banka kredilerinin içinde ihracat, ihracat garantili yatırım ve diğer yatırım kredilerinin payı artarken, tüketici ve ticari kredilerin payı düşmüştür. Son yıllarda hızla artan tüketici kredileri, iç talepteki daralma ve faiz oranlarmm yükselmesi ile birlikte 1994 yılında nominal olarak azalmıştır. Öte yandan, döviz kurlarındaki artış sonucu ihracat fiyatlarının düşmesiyle birlikte ihracatı teşvik amacıyla Eximbank kredilerinin artırılması ihracat kredilerinde önemli oranda büyümeye neden olmuştur.

Toplam kredilerin Türk lirası ve yabana para dağılımı incelendiğinde, 1993 yılı Kasım ayında yüzde 67 olan Türk Lirası emsinden kredilerin paymın Kasım 1994 itibariyle yüzde 46,6’ya düştüğü, yabana para cinsinden kredilerin payının yüzde 33’den yüzde 53’e çıktığı gözlenmiştir.

1994 yılında yabana para cinsinden kredilerdeki artışm büyük bir bölümü kur artışlarından kaynaklanmaktadır. Bankacılık sektörünün yurt içi ve yurt dışma verilen döviz kredileri Aralık 1994 itibariyle 1993 yılı sonuna göre A BD doları bazında yüzde 5 oranında azalmıştır.

Toplam krediler vade yapısı itibariyle incelendiğinde mevduatlarda olduğu gibi kredilerin de kısa vadelerde yoğunlaştığı gözlenmektedir. Piyasalardaki belirsizlik, artan riskler kısa vadelerin tercihinde önemli rol oynamıştır.