B u a la n ö ğ ren c in in h em için d e yaşadığı tek n ik çev rede d a h a u y u m lu yaşayabilm esi h em de ö ğ ren c in in b ir
m esleğe yönelm esi y ö n ü n d e n ö n em ta şım a k ta d ır. Ç ocu ğ u n b ir m esleğin ö n h a z ırlık la rın ı yapm ası, y e tişk in in ise b ir m eslek için ilk b e c erile rin i edin m esi ya da m es leğe uyum sağ lam ası bu eğ itim a la n ın d a k azan acağ ı b il gi, beceri ve tu tu m la o lan a k lıd ır.
E ğ itim s ü re c in in in sa n y aşam ın d ak i d iğ er adı y a ş a n tıd ır. B aşka b ir deyişle, ö ğ renci eğ itim sü reci içinde a n c ak y a ş a n tıla r yoluyla a m a c ın ı g erçek leştireb ilir. E ği tim sü re c in in a n la m ı öğrenciye a m a ç la rı g erçek leştirm ek için y a ş a n tıla r k a z a n d ırm a k tır. E ğ itim sü re c in in bu n i teliğe u laşab ilm esi için şu ilk e le rin g özönünde tu tu lm a sı gerekir.
1. E ğ itim süreci b o yu n ca e ğ itile n le rin k işilik lerin in ve y e te n e k le rin in ta n ın m a s ı asild ir. E ğ itile n le rin gelişim düzeylerine ve eğitim dü zey lerin e göre g eliştirilecek o lan zekâ, yetenek, b a şa rı ve b enzeri s ın a ç la rla (testlerle) ve önceden p la n la n m ış ö ğ retm en gözlem leriyle, belli a r a lık la rla ö ğ ren ciler için ta n ım a v erileri to p la n m a lı ve b u n la r d eğ erlen d irilerek d o sy a la rın a işlen m elid ir. Bu ta n ım a n ın am acı h em öğrenciye u y g u n eğitim yapm ak h em de öğrenciyi y e te rlik le ri d o ğ ru ltu s u n d a b ir m esleğe y ö n len d irm e k tir. Böyle b ir ta n ım a tem el eğ itim sü re sin ce belli a ra lık la rla y a p ıld ığ ın d a öğren ci için yapılacak k e stirim le rin geçerliliği o ld ukça yüksek o lm a k ta d ır.
2. Tem el eğ itim süreci ö ğ re n c in in kend i k en d in i ta n ım a s ın a o la n a k verm elidir, ö ğ r e n c in in k e n d in i t a n ı m ası o n a değişik a la n la rd a k e n d in i d enem e o lan ağ ı ve rilerek g erçek leştirilebilir, ö ğ r e n c in in ken d i y e te rlik le r in in ve y e te rsiz lik lerin in b ilin c in e u laşm a sı b ir m esleğe y önelm esini de k o la y la ştırır. B u n ed en le ö ğrenciyi üst ö ğ renim e ya da y aşam a h a z ırla rk e n o n u n belli b ir a la n da d e rin leşm esin in b a ş la tılm a s ın d a n önce değişik eğitim
a la n la rın d a yeteri k a d a r y a şa n tı k a z an m a sın ın sa ğ la n m ası gereklidir.
3. Y eterlikçe ya da v a rlık ça yoksulluğu n edeniyle ü s t ö ğ ren im e gidem eyen öğrenciye b ir m eslek k a z a n d ır m ak için tem el eğitim o la n a k la r h a z ırla m a lıd ır. B u t ü r b ir eğ itim de tem el e ğ itim in işlevi o lm alıd ır. Tem el eği tim k ısa sü reli eğitim isteyen kim i m eslekler için k u rsla r açab ilm eli ve g ü c ü n ü n yetm eyeceği m eslekler için de, öğrenci ile b u n u açabilecek d iğer o k u lla r a ra s ın d a a ra c ı lık y ap m alıd ır. E n a z ın d a n bu işlev z o ru n lu ö ğ ren im ç a ğ ın ın so n u n a k a d a r tem el eğitim ce sü rd ü rü lm e lid ir.
4. Tem el eğitim çevresi ile b ü tü n leşeb ilm elid ir. T e m el eğitim p ro g ra m ı öğ retm en e k ılavuzluk yapabilecek n ite lik te b ir çerçeve p ro g ram olm alı, bu çerçevenin içe riğ i ö ğ retm en lerce çevreden a lın a c a k k o n u la rla d o ld u ru lm a lıd ır. Tem el e ğ itim in iste n e n n ite lik te y a p ılm a sı n ı sağ lam ak için ö ğ retm en le re kılavuz k ita p la r h a z ırla n - m alıd ır. A yrıca tem el eğitim ok u lu çevresinin k ü ltü re l, to p lu m sal ve tek n ik m erkezi olacak n ite lik te d ü ze n le n m elidir.
5. Z o ru n lu ö ğ ren im ç a ğ ın ın d ışın a çıkm ış fa k a t tem el eğitim görm em iş y e tişk in le rin tem el eğitim i, ge lişim d ü zey lerine u y g un b ir p ro g ra m la tem el eğ itim o k u lu n d a yap ılm alıd ır.
6. T em el eğitim oku lu özel eğ itim i g erek sin en öğ re n c ile rin in eğ itim in i y apabilecek o la n a k la ra sah ip ol m alıd ır. Bu öğ ren ciler için özel p ro g ram ve özel eğitim a la n ın d a yetişm iş ö ğ retm en le r sağ lan m alıd ır.
7. T em el eğitim ok u lu k o ru n m a y ı g erek sinen öğ re n c ile rin i ken d i için de eğiteb ilm eli ve b a rın d ıra b ilm e- lidir.
8. Tem el eğ itim okulu, özellikle geri k alm ış y ö re lerd e ve ç a lışan a n a la rın y o ğun o lduğu bölgelerde o k u l öncesi eğitim y ap ab ilm elid ir.
9. Tem el eğitim o k u lu n d a re h b e r ö ğ retm en ler b u lu n m a lı ve ilçe düzeyinde re h b e rlik işlerin i yürü tecek ö rg ü t k u ru lm a lıd ır.
10. Tem el eğ itim o k u lu n d a ö ğ ren c ile rin sağlığ ını k o ru y acak ve sağlık e ğ itim in e destek olacak o la n a k la r b u lu n m a lıd ır.
Modelin Süre Boyutu
T em el eğitim m o d elin in ü ç ü n c ü b o y u tu n u e ğ itim in süresi o lu ştu rm a k ta d ır. M odel (sistem ) a ç ısın d an s ü re n in a n la m ı b ir b irim ü r ü n ü n iste n ile n n iteliğ e u la ş ın c a ya k a d a r işlenm esine ya d a sü re ç te n g eçirilm esine h a r c a n a n z am an d ır. Bu z a m a n iş sa ati, iş gü nü ya da iş y ı lı o la ra k b irim le n d irilir.
E ğ itim s ü re c in in sü resin i sa p ta m ad a , genel o larak , üç b elirle y ic in in olduğu g özlen m ek ted ir : 1) devletin o la n a k la rın ın elverişliliği; 2) e ğ itile n le rin u laşm ası iste n i len eğitim düzeyi; ve 3) e ğ itile n le rin gelişim düzeyi.
T em el e ğ itim in s ü re sin in b e lirlen m esin d e devletin eğitim e ay ırabileceği o la n a k la r ö lçü t o lara k a lın d ığ ın d a tem el eğitim e a y rıla n sü re çoğu kez yetersiz k a lm a k ta dır. ö z e llik le geri k alm ış y a d a k a lk ın m a k ta o lan ü lk e lerd e eğitim k a lk ın m a n ın e tk in b ir a racı o la ra k g ö rü l m ediğinden, kim i kez de k a lk ın m a y ı engelleyen b ir n e d en o la ra k g ö rü ld ü ğ ü n d e n y a tır ım la r eğitim dışınd aki a la n la ra k a y d ırılm ak ta , eğ itim a rk a s ıra la rd a k a lm a k ta d ır. B u n a ü lk en in genel ek ono m ik d u ru m u n u n d ü şü k lü ğü; d in ö ğ re tim in in yaygınlığı; h a lk ın eğitim e in a n m a
m ası; ve g eleneklerin b a sk ısın ın ağ ırlığ ı da ek lenince bu ü lk elerd e tem el e ğ itim in süresi y etersiz düzeylere d ü ş m ek ted ir.
B u n a k arşın, tem el e ğ itim in ülke k a lk ın m asın d a; y u r tta ş ın siyasaya k a tılm a sın d a ; y u rtta ş ın öd evlerini ge reğ in c e yap m asın da; s o ru m lu lu k la rın ı yü klenm esinde ve h a k la rın ı k u lla n m a sın d a e tk ili o ld u ğ u n a in a n ıla n ü l k elerde tem el e ğ itim in h e m süresi h em de n ite liğ i y ü k sek tu tu lm a k ta d ır, ö z e llik le gelişm iş A vrupa ü lk ele rin in k a p ita lis t o la n la rın d a dokuz, sosyalist o la n la rın d a o n yıl lık b ir tem el eğitim süresi k a b u l e d ilm iştir. Bu ülkelerde tem el eğ itim in sü re sin in b e lirlen m esin d e d a h a çok ik in ci ölçü t ön p la n a a lın m a k ta d ır. E ğ itile n le rin ulaşm ası ö n g ö rü le n tem el n ite lik le r ele a lın a ra k bu düzeye göre tem el e ğ itim in süresi s a p ta n m a k ta d ır.
E ğ itile n le rin gelişim düzey lerin e göre tem el eğitim s ü re sin in belirlenm esi tem el eğ itim görm em iş y e tişk in le r ile tem el eğitim çağ m a gelm iş ço cu k lar a y ırd ım ın a göre s a p ta n m a k ta d ır. Y e tişk in le r için d üzen len en tem el eği tim p ro g ra m ı genellikle çağ ç o c u k la rın a göre d a h a kısa sü re li ve g ü n ü n akşam s a a tle rin i için e a lm a k ta d ır. Çağ ço cukları için tem el eğ itim p ro g ra m ı y ap ılırk en d a h a çok gelişim p sik o lo jisin in b u lg u la rı gözönünde b u lu n d u ru lm a k ta d ır. B u n a göre çocuğun so m u t d ü şü n m e b a sa m a ğ ın d a n soyut d ü şü n m e b a sa m a ğ ın a geçtiği; kendine ilerisi için p lâ n la r y apm ay a başladığı; e rin lik çağının b u n a lım la rın d a n k u rtu ld u ğ u ; b ir m esleğin ön h a z ırlık la rın ı yapabilecek gelişim düzeyine u laştığ ı; ken di y e te r lik le rin i old u kça ta n ıy a ra k b ir m esleği b ilin çli o la ra k se çebildiği; ve k a ra k te r y ö n ü n d e n oldukça geliştiği bir çağa k a d a r tem el eğitim süreci için d e tu tu lm a s ı gerekli g ö rü lm ek ted ir. Bu çağ da yaş o la ra k 14-15’e k a d a r v a r m a k ta d ır. Ç ocuğun 15 y a şın a k a d a r eğitim d ö n em leri ise
şöyle a y rm tıla n m a k ta d ır : 1 - 2 y aşlar, bebeklik çağı y u va eğitim i; 3 - 5 y a şla r b irin c i çocukluk çağı, a n a o k u lu eğitim i; 6 - 8 y a şla r ikinci çocukluk çağı, tem el eğitim b i rin c i devre; 9 -1 1 y a şla r e rin liğ e h a z ırlık çağı, tem el eği tim ikin ci devre : ve 12 -14 y a şla r e rin lik çağı, tem el eği tim üçün cü devre. T em el e ğ itim in böylesine devrelere ay rılm a sı ç o cu k ların ta n ın m a s ın ın d a h a iyi y ap ılm ası ve eğitim p ro g ra m ın ın b u n a göre h a z ırla n m a sı için d ir. Y oksa tem el e ğ itim in devrelere ay rılm a sı b ü tü n lü ğ ü n e z a ra r g etirm em ek ted ir.
Tem el eğ itim için s u n u la n bu m o delin sü re b o y u tu n u n y u k a rıd a a n ıla n üç b elirley icid en de etk ilen m esi ö n e rileb ilir. B irin ci b elirleyici o la ra k a n ıla n d ev letin o la n a k la rı, kuşkusuz tem el e ğ itim in sü resin i etkileyecek n i telik te d ir. P la n lı k a lk ın m a d ö n e m in in başladığı ilk iki yılda yasal o la ra k ilk ö ğ retim e a y rılm a sı gerek en m illi g elirin yüzde üçü a n c ak ta m o la ra k ay rılab ilm iş, a m a o n d a n so n rak i y ılla rd a h ep yasal o ra n ın a ltın d a k a lın m ıştır. Bu da g ö steriyor ki 1960’ta n bu y an a h ü k ü m e tle r tem el eğitim e d a h a az p a ra a y ırm a y a e ğ ilim lid irler. A n cak y u rt k a lk ın m a sın d a tem el e ğ itim in ö n e m in in a n la şılm ası giderek a rtm a k ta d ır. B u in a n ç la siyasal eğ ilim lerd e n çok k a lk ın m a n ın g erek leri gözönünde tu tu la r a k tem el eğitim sü re sin in A vrupa ü lk ele rin d e n g eride k a l m a m a sın a özen gösterilm esi salık v erilebilir.
ik in c i o larak , tem el eğ itim d e eğitileceklerde o lu ştu ru la c a k y e te rlik le rin d üzey in in önced en s a p ta n a ra k bu düzeye göre tem el e ğ itim in s ü re s in in belirlenm esi göz ö n ü n d e tu tu la b ilir. Am a bu belirleyiciye göre tem el eği tim in sü re sin in sa p ta n m a sı için deneylere ve a r a ş tır m a ' la r a gerek v ard ır. T ü rk iy e n in k a lk ın m a sın d a tem el s a yılacak ve h e r y u r tta ş ta b u lu n m a sı a ra n a c a k yeterlik dü zeyinin sa p ta n m ası çok z a m a n alacağı gibi bu düzey
yıld an yıla da değişecektir. Bu n ed en le bu b elirley icin in genel b ir yaklaşım la ele a lın m a sı salık verilebilir.
Bu m odelde tem el e ğ itim in sü re sin in sa p ta n m ası için e ğ itile n le rin gelişim d ü z e y le rin in ve ç a ğ la rın ın asıl belirleyici o lara k a lın m a sı ön g ö rü lm ek ted ir. G elişim p sik o lo jisin in b u lg u la rı b u savı o ld uk ça g ü çlend irm ek te- dir. Bu ko n u d ak i p sik o lo jin in b u lg u la rı d iğ er b elirleyici ler için b ilin en le rd e n d a h a y ay g ın ve d a h a k a n d ırıcıd ır. Bu neden le tem el eğitim s ü re sin in ü çer y ıllık üç devre den oluşm ası, böylece dokuz yıl o lm ası salık v erilm ek ted ir. Sosyalist ü lk elerin d ışın d a tem el eğ itim o k u lla rı n ın k u ru ld u ğ u diğer A vrupa ü lk elerin d e bu sü re dokuz yıl o la ra k b elirlen m ek ted ir. A yrıca bu m odelde h e r öğ re tim y ılın ın kendi içinde ü çer ay lık üç dönem e a y rılm a sı da ö n erilecek tir. Bu d ö n e m le rin h e r b irin in so n u n d a öğ ren cilerin zekâ, yetenek, b a şa rı ve benzeri sm a ç la rd a n geçirilerek p ro fil g ra fik le rin in sa p ta n m a sı böylece üçer aylık d ö n em lerin öğrenciyi ta n ım a y ö n ü n d en y a ra rlı o la cağı ön erilm ek ted ir.
Bu dokuz yıllık tem el eğ itim sü re sin in g ü n lü k eğitim saati, h a fta lık eğitim g ü n ü ve y ıllık d ağılım ı eğ itile n le r in yaşm a, çevre özelliklerin e göre p ro g ram h a z ırla n ır ken düzenlenebilir.