R eh b erlik ve psik olo jik d a n ışm a h izm e tle rin i d ü zen lerk en h e r ö ğ retim kadem esi için geçerli o la n bazı tem el
k av ram ve a n la y ışla rı esas a lm a k g erekir. Bu tem el k a v ra m ve a n la y ış la rın y e te rin c e a n la şılm a m ış olm ası r e h berlik ve psiko lo jik d a n ışm a h iz m e tle rin in d ü z e n le n m esinde önem li h a ta la r ın y a p ılm a sın a n e d en o labilir.
R e h b e rlik ve p siko lo jik d a n ışm a h izm etleri ile ilgili tem el k av ram ve a n la y ış la rın geniş biçim de b u ra d a ele a lın m a sın a h e r h a ld e o la n a k y o k tu r. B u n la rd a n tem el eğitim k u r u m la n için de ay n ı ölçüde geçerli ve önem li olan bazıları aşağ ıda b e lirtilm e y e çalışılm ıştır.
G eleneksel o la ra k re h b e rlik diye b ilin e n bu h izm et a la n ın ın z a m a n la re h b e rlik ve p sik o lo jik d a n ışm a diye a d la n d ırılm a sı ve g ü nüm ü zde re h b e rlik sö zü n d en ta m a m en vazgeçm e e ğ ilim in in b elirm esi a n la m lı b ir gelişm e dir. Adı n e o lu rsa o lsu n ö ğ ren cilere d ö n ük h iz m e tle rd e n «psikolojik» o lm a y a n h iz m e tle rin re h b e rlik ve psikolo jik d a n ışm a h iz m e tle rin d e n sayılam ıy acağ ı a r tık iyice a n la şılm ıştır. B u n a göre, re h b e rlik ve p sik o lo jik d a n ış m a h iz m e tle rin in m u tla k a «psikolojik y a rd ım süreci» için d e ele a lın ıp su n u lm a sın a ; psiko lo jik o lm a y a n y a r dım sü re ç le rin in re h b e rlik ve p sik o lo jik d a n ışm a h izm e t le rin in dışınd a tu tu lm a s ın a gerek v a rd ır.
R e h b e rlik ve p sik olo jik d a n ışm a h iz m e tle rin i m es lekî, eğitsel ve kişisel - sosyal re h b e rlik h iz m e tle ri gibi ay rı ay rı g ru p la m ak ve b u n la rı b irb irin d e n fa rk lı h iz m e tle r o lara k gösterm ek b u g ü n iç in oldukça geleneksel eski b ir a n la y ıştır. Ç ağdaş in sa n c ıl (h ü m a n istik ) psiko lo ji ç a lışm a la rı b ire y in h e rh a n g i b ir y ö n ü n d e n incele n e re k an la şıla m ıy a c ağ ın ı; b ire y in b ir b ü tü n o la ra k işlev y a p tığ ın ı; o rg an iz m a d a ise bu b ü tü n lü ğ ü sa ğ la m a yolun d a sürekli b ir çaba b u lu n d u ğ u n u , v.b. o rta y a ko y m u ştu r. B u n a göre, ö rn eğ in , eğitsel ve kişisel b o y u tla rı b u lu n m a y an b ir m eslekî so ru n y a d a m eslekî ve eğitsel b o y u tla rı
o lm a y a n b ir kişisel - sosyal öğren ci so ru n u h e r h ald e düşünülem ez, işte, M illî E ğ itim Tem el K a n u n u n d a r e h b e rlik h iz m e tle rin in yö n eltm e çerçevesi içind e ele a lın m ış olm ası bu b ü tü n lü k a n la y ış ın a kesin lik le te rs d ü ş m ek te d ir. B ü tü n lü k a n la y ışın ı zedelem eden y e rin e göre, ö rn e ğ in ö ğ retim kadem eleri ya d a okul tü rle rin e göre, re h b e rlik ve psiko lo jik d a n ışm a h izm e tle rin i m eslekî ve eğitsel s o ru n la ra a ğ ırlık lı ya d a kişisel - sosyal s o ru n la ra a ğ ırlık lı b ir biçim de su n m a o lan a ğ ı h e r z a m a n vard ır. A ncak, h a n g i k adem e için o lu rsa olsun, re h b e rlik ve p si ko lo jik d a n ışm a h iz m e tle rin i düzenlem ede b ü tü n lü ğ ü n esas a lın m a sı ve tü m h iz m e tle rin psik o lo jik y a rd ım sü reci a n lay ışı için de su n u lm a sı h izm e tin n ite liğ in in ge re k tird iğ i b ir z o ru n lu lu k tu r.
R e h b e rlik ve p siko lojik d a n ış m a n ın am acı, erişilm ek iste n e n b ir sonuç o la ra k a lın d ığ ın d a , e ğ itim in a m a ç la rı ile b ir b ü tü n lü k için d ed ir. Bu b ü tü n lü ğ ü h e r z am an göz ö n ü n d e b u lu n d u rm a k gerekir. A m aç b ü tü n lü ğ ü n d e n do layı re h b e rlik ve psikolojik d a n ışm a h izm e tle ri h e r k a dem edeki eğitim p ro g ra m ın ın a y rılm a z ve tam a m la y ıc ı y a n ın ı o lu ştu rm a k ta d ır. îşte , re h b e rlik ve psikolojik d a n ışm a h izm e tle ri ile eğ itim p ro g ra m ı a ra sın d a k i bu b ü tü n lü ğ ü n sağ lan m ası önem li b ir n o k ta d ır. T ü rlü b o y u t la rı ile çağdaş re h b e rlik ve p siko lo jik d a n ışm a a n la y ışı n a u y g u n o lm ay an b ir eğitim u y g u lam a sın d a eğitim p ro g ra m ı ile re h b e rlik ve psik olo jik d a n ışm a h izm e tle ri a r a sın daki b ü tü n lü ğ ü n sa ğ la n m ası ve b u h izm e tle rd e n eği tim in a m a ç la rın ın g erçek leştirilm esi y o lun d a etk ili so n u ç la r a lın m a sı beklenem ez.
E rişilm ek iste n e n b ir sonuç o la ra k a lın d ığ ın d a , en kısa a n la tım ı ile, e ğ itim in ve re h b e rlik ve psik olojik d a n ışm a h iz m e tle rin in am acı b ire y in d a v ra n ış la rın d a ge rekli değişiklikleri y a p a ra k o n u n b ir b ü tü n o la ra k b e
densel, zihinsel, duygusal ve sosyal o la n b ü tü n k a p a site le rin i en u ygun düzeyde g e liştirm e sin e y ard ım cı olm ak, biçim ind e özetlen ebilir. B irey in b ir b ü tü n o la ra k top- yekün (to tal) gelişim i için re h b e rlik ve psiko lojik d a n ış m a a la n ın d a «bireyin k e n d in i gerçekleştirm esi» deyim i k u lla n ılır. B u n a göre, a la n a özgü a n la tım ı ile re h b e rlik ve psikolojik d a n ışm a h iz m e tle rin in am acı b ire y in k e n d in i gerçekleştirm esin e y a rd ım etm ek tir.
R ehb erlik ve psik olo jik d a n ışm a h iz m e tle rin i d ü zenlem ede «kendini gerçekleştirm e» k a v ra m ın ın iyi a n laşılm a sın d a önem li y a ra r la r v a rd ır. K en d in i g erçekleş tirm e (selfactualizing M aslow -1954) ya da ay n ı a n la m a gelen «tam verim lilik» (fu lly - fu n ctio n in g , R ogers -1961) k av ram ı b ir b ü tü n o la ra k n o rm a l b irey in g elişim ini i n celeyen in san cıl psikoloji ç a lışm a la rın ın g eliştird iğ i b ir k av ram d ır. K en d in i gerçekleştirm e, kuşkusuz, y aşam bo yu devam eden b ir sü re ç tir. H er b irey in b e lirli b ir dö nem de b elirli b ir gerçekleşim düzeyi v ard ır. îşte , r e h b erlik ve psikolojik d a n ışm a h iz m e tle rin in am acı da b i re y le rin bu gerçekleşim düzey lerini sürekli o lara k geliş tirm e k tir.
K end in i gerçek leştirm ek te o la n b irey lerd e b u lu n m a sı iste n e n özellikler, aslın d a, psikolojik sağlığı y erin d e o la n çağdaş ve iyi in sa n d a b u lu n m a sı gereken ö zellik ler dir. Bu özelliklerle T ü rk M illî E ğ itim in in b irey lere k a z a n d ırılm a sın ı istediği özellikler a ra sın d a büyük b e n z er lik ler görü leb ilir, ö rn e ğ in , k e n d in i gerçek leştirm ek te o lan birey d ah a y eterli b ir kişiliğe s a h ip tir; d a h a verim lidir. K im olduğunu ve kim olabileceğini d ah a gerçekçi b ir gözle alg ılar. H em kendisi h em de b a şk ala rı h a k k ın d a iyi düşü ncelere sa h ip tir, in s a n d e ğ erlerin e saygı du yar, o n la rı ben im ser ve g e liştirir. Z a m a n ın ı iyi k u lla n ır. K e n d ine saygı d u y a r ve k e n d in i olduğu gibi k a b u l eder. K e n
d in i g erçek leştirm ek te o la n birey değişm eye ve yeni y a ş a n tıla r a aç ık tır, v.b. A çıkça g ö rü lü y o r ki b ü tü n bu özel lik le r T ü rk b irey in de de g eliştirilm esi iste n e n özellik le rd ir. işte, b u ray a k a d a r b e lirtile n n o k ta la rd a n dolayı eğ itim ile reh b e rlik ve psik olo jik d a n ışm a a ra sın d ak i a m a ç b ü tü n lü ğ ü n ü n iyi k u ru lm a sı ve özellikle bu b ü tü n lü ğ ü n iyi alg ılan m ası önem ta şım a k ta d ır.
R e h b e rlik ve psik olo jik d a n ışm a bireye d ö n ü k b ir p sik o lo jik yardım sü recid ir. R e h b e rlik ve psikolojik d a n ışm a h iz m e tle rin in tek tek birey lere dönük olduğu ve b u n la r ın tü m ü n ü n psiko lo jik y ard ım süreci içinde su n u lm a s ı g erektiği iyi a n la şılm a lıd ır. Bu h iz m e tle rin m e r k ezinde birey y an i öğrenci vard ır. H er ö ğ ren c in in geliş tirile b ile ce k b ir k ap asitesi vard ır. B u n a göre, tü m ü ile işe y ara m ay a c a k b ir birey düşünülem ez. R e h b e rlik ve psik o lo jik d an ışm a y a rd ım ın d a b irey in değerli ve güçlü o lduğu k ab u l edilir. Y ard ım edildiği tak d ird e birey k en di p ro b le m le rin i çözm ede ken di k en d in e y eter h a le ge lebilir. R eh b erlik ve psikolojik d a n ışm a a n la y ışın d a p ro b lem li olsa da h e r birey «norm al» k a b u l edilir. B ireyi üzen ve k a y g ıla n d ıra n h e r tü r lü p ro blem reh b e rlik ve psiko lo jik d a n ışm a n ın ilgi a la n ın a girer, işte, o k u lla rd a r e h b e rlik ve psikolojik d a n ışm a h iz m e tle rin i d ü zenlerken bu h izm e tle rle y a k ın d a n ilgilenecek yönetici, ö ğ retm en ve u z m a n la rın bu tem el k a v ra m la rd a o rta k ve yeterli b ir a n la y ış düzeyinde b u lu n m a la rı çok önem lidir.
R e h b e rlik ve Dsikolojik d a n ışm a y ard ım ı psikolojik b ir y a rd ım d ır. O n u n psik olo jik b ir y ard ım olm a özelliği onu b a şk a y ard ım h iz m e tle rin d e n b elirg in b ir biçim de a y ırır. P sik olo jik y ard ım a n c a k psikolojik ilişk iler içinde g erçek leştirileb ilir. P sik olojik ilişk ilerin k u ru lm a sı ise, kuşkusuz, belirli o rta m la rd a b elirli k o şu lla rın sa ğ la n m asın a bağlıdır. R e h b e rlik ve psiko lo jik d a n ışm a u y g u
la m a la rı o k u lla rd a bu gerekli o rta m ve k o şu lla rın sağ lan m a sı ile a n c a k etk ili ve b a şa rılı o labilir.
R eh b erlik ve psik o lo jik d a n ışm a y ard ım ı, kesinlikle, b ir yol gösterm e, n a s ih a t etm e, a k ıl ve bilgi v erm e y a r dım ı değildir. R e h b e rlik ve p sik o lo jik d a n ışm a d a y a rd ım etm e sü re c in in iki b o y u tlu olduğu iyi a n la şılm a lıd ır. Bu sü reçte hem y a rd ım eden h em de y ard ım ı a la n kişi ya d a k işiler önem lidir. B u n la r a ra s ın d a k i ilişk iler a sla tek yö nlü değildir. H e r iki ta r a f ın istek liliğ i ve g ö n ü llü lü ğ ü esastır. R e h b e rlik ve p sik o lo jik d a n ışm a ilişk isin in e tk i liliği, k arşılık lı o lu m lu saygı, k a rşılık lı k a b u l ve güven ve n ih a y e t k a rşılık lı saygı, k a b u l ve g üvenin m evcut o l d u ğ u n u n a lg ıla n m a sın a b ağ lıd ır.
R eh b erlik ve p sik o lo jik d a n ışm a y ard ım ı b ilim sel ve profesyonel b ir y a rd ım d ır. B u ra y a k a d a r y a p ıla n a ç ık la m a la rd a n bu y a rd ım ın bilim sel ve profesyonel b ir y a r dım olduğu k olayca a n la şıla b ilir. R e h b e rlik ve psikolo jik d a n ışm a y a rd ım ın ın d ay an d ığ ı b ilim sel ilk e le r ve y ö n tem le r v ard ır. B u n u n için, re h b e rlik ve psikolojik d a n ışm a h izm e tle ri bu ilk elere ve y ö n tem le re u y g u n o la r a k b elirli b ir p la n ve p ro g ra m için de, b u a la n d a yetiş- m is uzm an kişilerce profesyonel b ir düzeyde s u n u lm a lı dır. R e h b e rlik ve p sik o lo jik d a n ışm a y ard ım ı, h iç b ir za m an , belirli beceri ve te k n ik le rin a rk a a rk a y a u y g u la n m ası b içim ind e sü rd ü rü le n b ir tek n isy e n lik h izm eti o la r a k d ü şü n ü lm em elid ir.
TEMEL EĞİTİMDE REHBERLİK VE PSİKOLOJİK