R e h b e rlik ve p siko lojik d a n ışm a h iz m e tle rin in d a y an d ığ ı tem el ilk eleri tem el eğ itim , o rta ö ğ re tim ve
yük-Seköğretim gibi ö ğ retim k ad e m e le rin e göre ay rı ay rı d ü şü n m e k a slın d a d o ğ ru o lm ay ab ilir. H a tta , re h b e rlik ve p sikolo jik d a n ış m a n ın tem el ilk e le rin i eğ itim k u ru m l a n ile öteki sosyal ve e n d ü striy e l k u ru m la rd a verilecek re h b e rlik ve psiko lo jik d a n ışm a h izm e tle ri için a y rı ay rı d ü şü n m e k de y an lış o labilir. Ç ünkü, genel o la ra k r e h b e rlik ve psikolojik d a n ışm a a n la y ış ın ın te m e lin i oluş tu r a n ilk e le r d e m o k ra tik ve in sa n c ıl o rta m la r iç in b ü tü n lü k ve ev rensellik g ö sterir. B u n a göre, a y rılık la r t e m el ilk elerd en d a h a çok, h iz m e tle rin s u n u lu şu n a ilişk in yak laşım biçim lerind e, p ro g ra m la m a ve ö rg ü tlem ed e gö rü le b ilir. A ncak, b u ra d a s ıra la n a n ilk elerin , özellikle h iz m e tle rin d ü zen lenm esin e de ışık tu tm a s ı b e k len d iğ in den, a y rın tılı b ir biçim de ele a lın a ra k tem el eğitim d eki re h b e rlik ve psiko lojik d a n ışm a ilk eleri gibi g ö sterilm e sinde ö n em li b ir sak ın ca g ö rü lm e m iştir.
A slında, re h b e rlik ve p sik o lo jik d a n ışm a h izm e tle r in in d ay a n d ığ ı tem el ilk e le r b ü tü n ü ile çağdaş re h b e r lik ve p sik o lo jik d a n ışm a a n la y ışın ı o lu ştu ru r. R eh b erlik ve p sik o lo jik d a n ışm a u y g u la m a la rın ın b a şa rısın d a ise o ku ldak i yönetici, ö ğ retm en ve u z m a n p erso n elin o rta k ve yeterli düzeyde bu a n la y ışa sa h ip b u lu n m a la rı gereği h e r z a m a n ö n em sen m iştir. R e h b e rlik ve psikolojik d a n ış m a ç a lış m a la rın ın b ir « takım çalışm ası» o la ra k o ku ldaki tü m eğ itim ilg ilile rin in o rta k la ş a y ü rü ttü k le ri b ir h iz m etle r g ru b u gibi an la şılm ası, p e rso n e lin o rta k ve y e te r li b ir re h b e rlik ve psikolojik d a n ışm a a n la y ışın a sahip o lm a la rın ın ö n em in i d a h a d a a rtırm a k ta d ır. O k u llard a re h b e rlik ve psikolojik d a n ışm a h iz m e tle rin i düzenlem e yolu n da bazı g irişim le r y a p ılırk e n özellikle ülkem izde yönetici ve ö ğ re tm e n le rin re h b e rlik ve psikolojik d a n ış m a k o n u su n d a hiç y etişm ed ik leri; o k u lla rd ak i u z m a n la r ın g ö rd ü k le ri e ğ itim in ise h e n ü z pek y e te rli sayılam ıya- cağı önem le h a tır d a tu tu lm a lıd ır. N itekim , ülkem izde
a la n d a y ap ılan b ir çalışm a o r ta dereceli o k u lla rd ak i y ö n etici, ö ğ retm en ve u z m a n la rın sa h ip b u lu n d u k la rı r e h b erlik ve psik olo jik d a n ışm a a n la y ışın ın y eterli sayıla- m ıyacağ ın ı ve b u p ersonel a ra s ın d a önem li a n la y ış f a r k la r ın ın b u lu n d u ğ u n u o rta y a k o y m u ştu r (K epçeoğlu,
1975).
B uray a k a d a r re h b e rlik ve psikolojik d a n ış m a n ın d a yandığı tem el ilk e le rin ve b u n la rın o lu ştu rd u ğ u genel an la y ışın ö n em in i k ısaca v u rg u la d ık ta n son ra, şim di ü l kem izde tem el eğ itim o k u lla rın d a re h b e rlik ve psikolo jik d an ışm a h iz m e tle rin i d ü zen lerk en esas alınabilecek bazı ilkeler şöylece s ıra la n ıp a ç ık la n a b ilir :
1. Rehberlik ve psikolojik danışm anın tem elinde bi reyin hak ve sorum lulukları ile yakından ilgili dem ok ratik ve insancıl bir anlayış vardır.
in s a n gelişim in e ve m u tlu lu ğ u n a en u y g u n o rta m d em o k ratik ve k a rşılık lı ilişk ilerin in san cıl olduğu o r ta m d ır. in sa n c ıl o rta m d a k a rşılık lı a n la y ış ve saygı h e r z am an geçerlidir. Z aten , re h b e rlik ve psikolojik d a n ış m a an lay ışı o to rite r tu tu m ile bağdaşm az. H erkes k e n disi için seçim ler yapm a, k a r a r la r alm a h a k k ın a sah ip o lm alıdır. Sosyal d u ru m u ile p sik o lo jik uy um u n e olu rsa olsun h e r birey d eğ e rlid ir ve say ılm alıd ır. O h alde, eği tim o rta m ı bu d e m o k ra tik ve in sa n c ıl k o şu lları sa ğ la m alıd ır.
2. Rehberlik ve psikolojik danışma anlayışı her tür lü boyutu ile, öğrenciyi merkez alan bir eğitim düzenini öngörür.
R eh b erlik ve psik o lo jik d a n ışm a a n la y ışın d a n hız a la n b ir eğitim de okul p ro g ra m la rın ın ö ğ ren c ile rin ye tenek, ilgi ve ih tiy a ç la rın a en u y g u n biçim de
düzcnlen-m esi gerekir. R eh b erlik ve psikolojik d an ışdüzcnlen-m a h izdüzcnlen-m e tle r in i n eğitim p ro g ram ı ile b ü tü nleşm esi; b irb irin e te rs d ü şe n tu tu m ve a n la y ış la rın ta m a m e n yok edilm esi sağ la n m a lıd ır. H er ö ğ re n c in in re h b e rlik ve psik o lojik d a n ışm a y a rd ım ın a ih tiy ac ı olabileceği kab u l edilm elidir. O k u ld a ö ğ ren c ile rin k e n d ile rin i ilg ile n d ire n k o n u la rd a g ö rü ş b e lirtm e le rin e izin v erilm elidir. G erek tiğ in d e öğ re n c i ile k arşı k arşıy a gelerek u yum suzluk y a ta r a n p ro b le m le rin ele a lın m a s ın ın ilişk ileri ve o to ritey i zedelem i- yeceği herkesçe k ab u l edilm elidir. O kulda ve y a k ın çev red e m evcut tü m o la n a k la rın ö ğ ren c ile rin bilgi ve y a ra r ın a su n u lm ası için h e r tü r lü çab a g österilm elidir.
3. Rehberlik ve psikolojik danışm a uygulam aların da öğrenci ile yakından ilgili olan herkesin anlayış ve işbirliği içinde çalışm ası gerekir.
O k u llard a re h b e rlik ve p sik olojik d a n ışm a h izm e tle r in in b a şarılı olm ası için gereği k a d a r u z m a n personel sa ğ la n m ası tek b a şın a y eterli g ö rü lm em ek ted ir (H um p- h reys, 1967, s. 2 0 -2 2 ). O h alde, re h b e rlik ve psikolojik d a n ışm a u y g u la m a la rın d a o k u lu n tü m yönetici, uzm an ve ö ğ retim p e rso n e lin in yüklen ecek leri görev ve so ru m lu lu k la r b u lu n m a k ta d ır. Bu görev ve so ru m lu lu k la rın b ir düzene k o n u lm ası için iyi b ir lidere ih tiy aç v ard ır, işte, okul m ü d ü rle rin in re h b e rlik ve psik olo jik d a n ışm a çalış m a la rın d a k i önem li y eri bu lid e rlik n o k ta sın d a to p la n m a k ta d ır. işb irliğ i için d e çalışm a b ir «takım » ç alışm a sıdır. Bu çalışm a n ın b a şarısı ise tü m ta k ım ü y elerin in o rta k ve yeterli b ir a n la y ışı p a y la şm a la rın a bağlıdır.
4. Rehberlik ve psikolojik danışm a yardım ının esa sı, öğrencilerin kendi kişiliklerini daha iyi anlam alarını, problemlerine çözüm yolları bulmada onların kendi ken dilerine yeter bir duruma gelm elerini sağlamaktır.
E ğ itim süreci b ü tü n ü ile ö ğ ren c ile rin kend i k işilik le rin i d a h a iyi a n la m a la rın a y a rd ım etm elid ir. R e h b e rlik ve psikolojik d a n ışm a h iz m e tle ri a ra s ın d a yer a la n t a n ı m a ç a lışm a la rın ın te k a m a c ı d a ö ğ re n c ile rin k e n d ile rin i ta n ım a la rın a y a rd ım etm ek o lm a lıd ır. B irey ler kendile- rin e y a rd ım edildiği ta k d ird e k en d i p ro b le m le rin e çö züm yolu b u lab ilm e ve böylece, z a m a n la kend i k en d in e y e te r b ir d u ru m a gelm e gü cü n e s a h ip tir. R e h b e rlik ve psik olo jik d a n ışm a a n la y ış ın ın tem e lin d e b ire y in bu g ü cü n e o la n güven y a tm a k ta d ır.
5. Rehberlik ve psikolojik danışma hizm etleri bü tün kapasitelerini en uygun düzeyde geliştirm eleri ve böylece kendilerini gerçekleştirm eleri için öğrencilere yardım etmelidir.
R eh b erlik ve psiko lojik d a n ışm a ö ğ ren c ile rin b ed en sel, zihinsel, duyg usal ve sosyal o la n b ü tü n y ö n leri ile gelişm esini esas a lm a lıd ır. E ğ itim o rta m ı bu topyek ün gelişm e fırs a tın ı h e r öğrenciye sa ğ la m alıd ır. B u n u n için re h b e rlik ve p siko lo jik d a n ışm a h izm e tle ri o k u ld ak i b ü t ü n ö ğ rencileri k ap sam a lıd ır. B u n u n için h e r okulda re h b e rlik ve psik o lojik d a n ışm a u y g u la m a la rın a gerek vard ır. R e h b e rlik ve psikolo jik d a n ışm a ç a lışm a la rı, çok sayıda öğrenciye h izm e t g ö tü reb ilm ek için, bireysel o l duğu k a d a r g ru p ç a lışm a la rı b içim in d e de d ü zen len m e lid ir.
6. Rehberlik ve psikolojik danışm a hizm etleri plan lı, programlı, örgütlenm iş bir biçim de ve profesyonel bir düzeyde sunulm alıdır.
R eh b erlik ve psikolo jik d a n ışm a h izm e tle ri u zm an lı u y g u lam a la r b içim in d e d ü zenlen m eli ve h iz m e tle rin ü l ke çap ın d a y a y g ın la ştırılm a sı b e lirli b ir p la n a b a ğ la n m alıd ır. Bu p la n b ir y a n d a n b ir b ü tü n o la ra k o k u lla rın
re h b e rlik ve psik o lojik d a n ışm a h iz m e tle rin i y ü rü tm ey e g ö n ü llü ve h a z ır o lu şla rı ile, ö te y a n d a n u zm a n personel sa ğ la m a o la n a k la rı ile b ir tu ta r lılık ta şım a lıd ır. Tem el e ğ itim o k u lla rın d a n ilk o k u lla r ile o rta o k u lla r a ra s ın d a ö ğ re n c i/u z m a n o ra n la rı b irb irin d e n fa rk lı tu tu la b ilir; ö rn e ğ in , ilk o k u lla rd a h e r 750 öğrenciye, o rta o k u lla rd a ise h e r 500 öğrenciye b ir u z m a n gibi. A ncak, gerek bu o r a n la r b a k ım ın d a n gerekse o k u lla ra göre düzenlenecek tem el h iz m e tle r b a k ım ın d a n ü lke çap ın d a genel bazı öl çü lere u y m ak gerekir.
R e h b e rlik ve p siko lo jik d a n ışm a h izm e tle ri için ö r g ü tlen m e, kesinlikle, genel eğ itim ö rg ü tle n m e sin e p a ra lel o lm alıd ır. O kul - içi ö rg ü tle n m e y etk ili u zm a n y a rd ı m ı ile re h b e rlik ve p sik olo jik d a n ışm a n ın işlevlerin i ye rin e getirebilecek b ir biçim de o lm alı ve ö rg ü t - içi iliş k ile r açık lığ a k a v u ştu ru lm a lıd ır. M illî e ğ itim in öteki bo y u tla rı için olduğu gibi, re h b e rlik ve psikolojik d a n ışm a h iz m e tle rin in il düzeyindeki ö rg ü tü ve m erkez ö rg ü tü için deki y eri açık seçik b e lirtilm e lid ir.
R e h b e rlik ve psikolojik d a n ışm a h iz m e tle rin in p ro fesyonel b ir düzeyde su n u lm ası, kuşkusuz, profesyonel b ir düzeyde yetişm iş u z m a n proso n el ile o lan a k lıd ır. H a len o k u lla rd a ç a lışan u z m a n la rın yetişm e ve görev ile ilgili tü r lü p ro b lem leri olduğu b ilin m e k te d ir (K epçeoğlu, 1976 ve 1978). ü lk e m iz için re h b e rlik ve p sik olo jik d a n ışm a u z m a n ın ın n a sıl y etiştirileceğ i ve k im le rin p ro fes yonel b ir düzeyde y etişm iş u z m a n sayılacağı açık lığa k a v u ştu ru lm a lıd ır.
7. E tk ili re h b e rlik ve p sik olojik d a n ışm a u y g u la m a la rı bu iş iç in okulda yer ve z am an ay ırm ay ı, a ra ç ve gereç k u lla n m a y ı g e re k tirir.
R e h b e rlik ve psikolojik d a n ışm a h izm e tle ri tü m eği tim h iz m e tle rin in önem li b ir b o y u tu n u o lu ştu ru r. E ği
tim in öteki b o y u tla rın d a olduğu gibi bu b o y u tta d a bü t- çelem eye y an i p a ra h a rc a m a y a gerek v ard ır. R e h b e rlik ve psokolojik d a n ışm a h izm e tle ri için, gerek personel, gerek a ra ç ve gereç ve gerekse verilecek h iz m e tle r için okulda u ygun yer sa ğ la n m alıd ır. E ğ itim p r o g ra m la rın da bu h izm etler için y eteri k a d a r z am an a y rılm a lıd ır. R eh b erlik ve psiko lo jik d a n ışm a hizm etleri, psiko lojik ölçm e a ra ç la rın d a n öğrenci to p lu - d o sy a la rın a k ad ar, değişik a raç ve gereç k u lla n m a y ı g e re k tire n h iz m e tle r dir.
8. Temel eğitim de rehberlik ve psikolojik danışma hizm etlerini düzenleme ile ilg ili daha ayrıntılı çalışm a larda yetkili uzman kanısı ve yardımı sağlanmalıdır.
R eh b erlik ve psiko lojik d a n ışm a a la n ı b ir u z m a n lık a la n ıd ır. Bu a la n la ilg ili h iz m e tle rin düzenlenm esinde yetkili u z m a n la rd a n y a ra rla n m a k a d a r o lağ an b ir yol düşünülem ez. A ncak, ülkem izdeki ç a lışm a la rd a bu ilke n in yeteri k a d a r ben im sen m ediğ i d u ru m la r gözlenm ek tedir. ö rn e ğ in , M illî E ğ itim Tem el K a n u n u n d a re h b e r lik ve psikolojik d a n ışm a h izm e tle ri ile ilgili çağdaş o l m ay an, h a tta re h b e rlik ve psiko lo jik d a n ışm a a n la y ış ı n a te rs düşen bazı deyim ve k a v ra m la rın yer alm ası, ge rek tiğ in d e yetkili U zm andan y a ra rla n m a m a n ın b ir so n u cu g ö rü n ü m ü n d e d ir. Bu kez, tem el eğitim de re h b e rlik ve psikolojik d a n ışm a u y g u la m a la rın ı düzenlem e çalış m a la rı sıra sın d a ülkem izde g ö n ü llü o lara k h e r tü rlü k atkıyı yapm aya h a z ır y etkili u z m a n la rın b u lu n d u ğ u n u söylem ek h e r h a ld e zo r değildir.
TEMEL EĞİTİMDE REHBERLİK VE PSİKOLOJİK