BAŞKAN (P R O F . Dr. RA UF NASUHOĞLU) — D e ğ erli ko n u k larım ız, p anelim ize hoşgeldiniz. P an elim izin k o n u su : «Tem el E ğ itim P ro g ra m ı Nasıl D ah a işlevsel D u ru m a g e tirileb ilir?
«Tem el E ğitim » terim i, 1739 sayılı Tem el E ğ itim Y a sam ızda b e lirtild iğ i gibi 7 ilâ 14 y a şla r a ra s ın d a k a la n o ldu k ça geniş b ir b irim in e ğ itim in i a n la tıy o r. Bu biyo lo jik ve p siko lo jik g elişm en in en hızlı olduğu çocukluk ta n y etişk in liğe k a d a r geçiş d ö n em id ir, in s a n y av ru su n u n , a k lın ın en h ızlı geliştiği, çocuğun, in sa n ın b elirg in özeliği o lan d ü şü n m ey i öğrendiği d önem dir. Bu b a k ım d a n bu 8 y ılın a şa ğ ıd a n y u k a rıy a d oğru giden fa rk lı b a sa m a k ları çok değişik eğitsel d u ru m la r g ö sterir. B aşka b ir deyim le söz k o n u su çağ ın eğ itim i çok titizlik le, y ü rü tü lm e s i gerek en in ce b ir s a n a t n ite liğ i taşır. Bu eğ itim için bu çağdaki ç o c u k la rın b iy o lo jik y a p ıla rın ın neleri ve n a sıl a n la y a b ild ik le rin i, n a sıl ö ğ ren eb ild ik lerin i iyi bilm ek z o ru n lu ğ u a ç ık tır. K o n u n u n b u rasın d a , son 25 yıl içinde d ü n y a ö lçü sü n d e b ir ilim ve e tk in lik k a z an a n i s viçreli G e n e tik E pistem olog J a n P ia g e t’n in , ço c u k la rın ın ru h sa l gelişim i ü z erin d ek i deneysel a ra ş tırm a la rın ın so n u ç la rın ı göz a rd ı edem eyiz. Ben, b ir fizikçi o lara k J a n P ia g et’n in a d ın ı fizik ü ğ retim i ile ilgili a ra ş tırm a ve y a y ın la rd a n ö ğ ren d im , o ra d a n ta n ıd ım . A slında biyoloji öğrenim i görm üş, s o n ra psikolojiye m era k sa rd ırm ış o lan
P iag et, çocu kta a k lın g e lişim in in n a sıl olduğu so ru su n a y a n ıt bulm ay a ç a lışm ıştır. Ç ocukta, uzay, za m a n , sayı, a h la k gibi k a v ra m la rın n a sıl o lu ştu ğ u n u a ra ş tırm ış , ve çocuğun y etişk in lere b a k ın c a tü m değişik biçim de d ü ş ü n dü ğ ü n ü , değişik b ir evren g ö rü şü n ü ve değişik b ir felsefesi o ld u ğ u n u o rta y a k o y m u ştu r, in s a n o rg an iz m a sın ın ö ğrenm eyi n a sıl sağ lad ığ ı so ru su n a P ia g e t’n in y a n ıtı, bu sü re c in d a h a çok doğal yapı içinde b u lu n a n b irta k ım işle rg e lerin (m ek an izm a la rın ) çevrim e g irm esiyle o lduğu ve eğ itim dediğim iz d ışta n e tk ile n m e n in çok b üyük b ir ro l o y n am ad ığ ı bi çim indedir. P ia g e t’n in g ö rü şü n e göre ço cu k ta m a n tık sal d ü şün m e süreci, b e lirli y a şla rd a işlem eye başlayan d oğal işlerg elerin a rd ı s ıra b elirli a ş a m a la rd a devreye girm esiyle olu şu r. Am a, bu gelişim a ş a m a la rı çevre ile sü rek li etk ileşim so n u cu işlerliğ e b aşlar, ö ğ re n m e , ço cuğa d ışta n bilgi a k ta rım ı yoluyla işleyemez. B u çocuğun kendi çabası, ken di etk in liğ iy le y a ra ttığ ı b ir sü re ç tir, ö r n e ğ in 5 - 6 y a ş la rın a dek ç o c u k la rın b ü yü k ço ğ u n lu ğ u n d a çokluk, eşitlik, özdeşlik k a v ra m la rı gelişem ez, an cak 7 - 8 y a şla rın a d oğru çocuk b irta k ım n e sn e le rin çokluğu n u n , o n la rın düzenlem e b içim in e bağlı o lm ad ığ ın ı a n la m ay a b a şla r ve çocuk bu a n la y ışa k en d isin e d ışta n a k ta rılm a y a ça lışılan bilgi ile değil, a n c ak ve a n c a k e tk in lik ler, eylem ler ve d en ey im lerle v arır. Çocuk kend i aklını k u lla n a ra k düzenlediği e tk in lik le r, d en ey im lerle kendi gerçeklik m od elini ken d i k u r a r ve bu m odeli ken di dene- neyim leriy le d u rm a d a n o n a rır. Bu işlem ler dizisi, belirli ve değişm ez b ir sıra için d e y ü rü r. P iag et, ço cu k lar üze rin d e k i a ra ş tırm a la rıy la zih in sel gelişim in d ö rt aşam a d a o lduğ un u sa p ta m ıştır, ilk iki yaş için d e çocuk, fizik sel n e sn ele ri ta n ım a çabası için d e olur. B u n u n ard ın d a n gelen 4 yıl b oy u nca sim gelerle, dille, d ü şlerle ve fan tazi- lerle u ğ raşır. 6 - 7 ile 12 a ra sı yaş d ilim in d e, say ılarla ve
b u n la r ın a ra sın d a k i b a ğ ın tıla rla ilg ile n ir o lu r ve b u n la r ü z e rin d e u slam lam a işlevine egem en o lm aya ç ab alar. Son o la ra k 12 ile 15 -16 a ra s ın d a a rı m a n tık sa l d ü şü n m e a la n ın a yelken a ç a r ve k e n d in in ve b a şk a la rın ın düşü nm e işlem leri üzerin de d üşünm eğ e çalışır. K e n d in i eğitim ci sa y m a y a n P iaget, ö ğ re n m e n in k a lıtım gibi, doğal içgü d ü le r gibi, doğal işle rg e lerin devreye girm eleriy le sa ğ la n dığı ve son y ılla ra k a d a r gelen in a n ış la rın tersin e , çev r e n in ve eğitim d ü z e n in in sağladığı u y a rım la r gibi e t k e n le rin bu süreç ü zerin d e pek e tk ili olm adığı d ü şü n c e sin d ed ir. Y alnızca çocuğ u n e tk in lik le rin in ve deneyim le rin in , bünyesel gelişim i a n la m a y eten eğ in in gelişim ini sağ lad ığı k a n ısın d a d ır. G erçek eğitim ci k u ru m ve ö ğ re t m en değil, çocuğun ken d isid ir, d e r Piaget.
P ia g e t’n in görüşü, yüzeysel b ir y o ru m la k u ru m o la ra k e ğ itim in tü m ü n ü y atsım ası gibi b ir so n u ca g ö tü rü r gibi görün ü y or, a m a bu yüzeysel b ir g ö rü n ü ştü r. Tem el düşünce, çocuğun k endisi için kendi b asm a a n la m a sın ı ö ğ ren m esin i ve gelişm esini sağ lay an d u ru m la rı y a ra ta cak ak ıllıca d ü zn len m iş e tk in lik le rin i su n ab ilm ek ona ken d i yapısı ve kendi evreni ile tu ta r lı ve u y u m lu y a rd ım d a b u lu n ab ilm e k tir. B aşka b ir deyim le, h e r şeyi ile söze d a y a n a n ve çocuğu k u ru b ilg ile rle d o ld u ru la ca k b ir küp gibi a la n yerleşik eğ itim a n la y ış ın d a n vazgeçm ek gerekir. T em el eğitim p ro g ra m la rı, h e rh a ld e a n c ak bu yoldan iş levsel h a le getirileb ilir.
Şim di izin v erirseniz, ta r tış m a la ra geçm eden önce, sizlere panelde görev a la n a rk a d a ş la rım ı ta k d im edeyim . S ayın Prof. H ıfzı D oğan, A n k a ra E ğ itim F a k ü lte si P ro fesörü. Sayın E m in Ö zdem ir, S iyasal B ilgiler F ak ü ltesi B asın Y ayın O kulu ö ğ r e tim görevlisi ve Doç. Dr. Ura! Sözen, A n k ara İk tisad i T ic a ri İlim le r A kadem isi ö ğ retim üyelerinden. S ayın N e rim a n S am u rçay pan eld e b u lu n a m adı.
Şim di tem el eğ itim d e p ro g ra m la r söz k o n u su o ld u ğ u n a göre, dil eğ itim i h e rh a ld e en b a şta geliyor, bu b a k ım d a n ilk sözü a n a dil eğ itim i ü zerin d ek i d ü şü n c e le rin d e n y a ra rla n a c a ğ ım ız S ayın E m in ö z d e m ir’e verm ek istiyorum . S ayın Ö zdem ir, a n a dil eğ itim i tem el eğ itim aşam a sın d a y a n i 7 y a şın d a n b a şla y a ra k 14, 15 y a şın a k a d a r o lan öğ ren im a şam a sın d a k i gençlerde, e tk in b ir b i çim de ne şekilde o lm a lıd ır? Ç ü n k ü b ir çoğum uzda ö rn e ğin bende, yüksek öğ ren im e geldik leri z am an bile, T ü rk - çem izi gerektiği gibi k u lla n a m a d ık la rı, g erek tiğ i gibi o k u y am ad ık ları, y azam ad ık ları, d ü şü n c ele rin i açıkça d i le g etirem ed ikleri k a n ısı v ard ır. B u n d a n önce y ine T ü rk E ğ itim D ern eğ i’n in b ir to p la n tıs ın d a , ü n iv ersite le r, öğ ren c ile rd en n e b ekler k o n u su n d a b ir p an el düzenlem iş ve o rad a bize de bu görev v e rilm işti. Ben fizikçi o lara k fizik ten şu n u ya d a b u n u ö ğ re n m e le rin i beklem ediğim i, m a te m a tik te n n e le r beklem em g erek tiğ in i söyledim , öğ ren cilerim iz yalnızca iyi T ü rk çe ö ğ ren sin le r, gelsinler dedim .
KONUŞM ACI (EM İN Ö ZD EM İR) — T eşek k ü r ede rim S ayın B aşkan.
G erçek ten de bu so ru y u çok d o ğ ru ve y e te rli b ir bi çim de y an ıtlam ışsın ız. Ç ünk ü , çocu ğ un k işiliğ in i oluş tu r a n a n a dilidir. A nadili, kişiliği o lu ştu ra n b ir etk e n ol duğu gibi, ay n ı z a m a n d a b ir ö ğ ren m e ve ö ğ retm e a ra c ı d ır da. ö y ley se bizi dış d ü n y ay a b a ğ la y a n an ad ilim izd ir. Bu y önden tem el eğitim , öğleden önceki s u n u ş ta da vu r g ulan d ığ ı gibi b ire y in to p lu m için d e edin m esi gerekli te m el davranış, bilgi ve becerileri k a z a n d ıra n etk in lik ler b ü tü n ü d ü r, iş te bu e tk in lik le rin beslendiği işlendiği te m el to p ra k a n a d ilin to p ra ğ ıd ır. E ğ er birey, sağlıklı b ir a n a d ili eğ itim in d en geçm em işse k işilik k u m aşı gevşek d o k u n m u ştu r. Şöyle diyelim , to p lu m için d e k en d in i k a
bul ettirem ez, b ireylerle ve to p lu m la gerekli iletişim i k u ra m a z . B u b a k ım d a n S ayın İb ra h im E th em B a ş a ra n ’ın s u n u ş u n d a , tem el e ğ itim in a m a ç la rın d a n b iri a n lam a, a n la tm a terim sel söyleyişle iletişim k u rm a g ü cü n ü ço cu ğ a k a z an d ırm a diye b e lirtm iş tir. Bu y erin d e ve doğru b ir sa p ta m ad ır.
A caba ta s a rla n a n ve ta r tış ıla n tem el eğ itim d e bizim e ğ itim cilerim iz a n a d ilin y e rin i h a n g i açıd an g ö rm üşler ve n a s ıl b ir y ak laşım la k o n u y a eğilm işler? B en b u ra d a n , bu so ru d a n k alkm ak istiy o ru m . Şu a n d a kesinleşm iş, y a y ın la n m ış tem el eğ itim içersin d e T ürkçe izlencesi yok. A ncak T a lim ve T erbiy e D airesin ce d ü zen lenen b ir to p la n tıd a ta sla k v a r elim de. Bu tasla ğ ı okudum ben, g ör d ü m ki, tem el eğitim düzeni içerisin d e T ü rk çe ö ğ re tim i ne, değişik b ir söyleyişle, a n a d ili ö ğ retim in e önem li b ir yer ay rılm ış, ö n e m li b ir y er a y rılm ış d iyorum şu n u n için : Ç ünkü, ay rı a y rı k o m p a rtım a n la rd a n da oluşsa, öğ- ren se l b ir b ü tü n lü k te n yoksun d a olsa, k ılçıklı ve k arışık b ir dil yap ısın a da sah ip olsa, bu izlencede T ü rk ç en in önem i vu rg u lan ıy o r, çocuğun y aşam ın d ak i yeri g ö ste rili yor, d ersle rin ö ğrenim inde, ö ğ retim in d e a n a d ilin ö n e m i n e özel b ir y er ayrılıyor, ö y ley se bu yak laşım ı o lu m lu b ir y ak laşım o lara k k a rş ılıy o r u z : Y a n i tem el eğ itim iç e ri sinde a n a d ilin önem li b ir yeri olduğu gerçeği b en im sen m iştir.
Y ine sevinilecek b ir n o k ta, a n a d ilin b ü tü n lü ğ ü iç in de kav ran m ası, b ü tü n lü ğ ü için d e öğretilm esi ilkesi de b en im se n m iştir. N edir a n a d ilin b ü tü n lü ğ ü ? A n ad ilin b ü tü n lü ğ ü n d e n biz şu n u an lıyoruz: 4 a y rı k a n a ld a n çocuğun eğitilm esi : O kum a, dinlem e, konuşm a, yazm a. B ildiği niz gibi, dış d ü n y ay a b ağ la y a n bu 4 a n a k a n a ld ır. B ü tü n edindiğim iz bilgileri, öğren d ik lerim izi gerek ilk, gerek o rta ve gerekse yüksek öğretim d e ya okum a, ya dinlem ek
k a n a lıy la k azanırız, ya da dış d ü n y a ile o la n dilsel e tk in liklerim izi de k o n u şm a ve yazm a b içim in d e gerçekleşti- reb iliriz. E lim izdeki ta s la k ta gö rüy o ru z ki, a n a d ili b ü tü n lü ğ ü içind e ö ğ retilm elid ir, ilkesi de bu a n la y ış içinde b en im sen m iştir.
B u n u n y a n ı s ıra a n a d ili ö ğ retim in d e göz ö n ü n d e b u lu n d u ru la c a k ilkeler de d o ğ ru b ir biçim de alg ılan m ış, ö rn e ğ in , b ü tü n se llik ilkesi, ö rn eğ in a n a dili d e rsle rin i b ir bilgi dersi değil, a lışk a n lık dersi olduğu ilk esidir. Y i ne örn eğin , h e r d e rsin b ira z T ü rk çe dersi o ld u ğu ilkesi. B u n la r k u ram sa l düzeyde de olsa sevinilecek n o k ta la r.
A ncak bizim asıl ü zerin d e d u racağ ım ız, ta rtış a c a ğ ı m ız n o k ta, b u n la r değil. K u ra m sa l düzeyde k a la n ilk eler değil, a m a ç la r d a değil. G erçek te b u g ü n k ü u y g u lam a d a ya da uyg u lam ayı ta sa rla d ığ ım ız tem el eğ itim düzeni içerisinde bu a m a ç la rı g erç e k le ştiriy o r m uyuz? T ü rk çe d e rsin in ö ğ retim in d e, a n a d ili d e rs in in ö ğ retim in d e, bu ilkeleri yaşam a geçirebiliyo r m uyuz? Y eri g elm işken h e m en şu n u söyleyeyim ki, ilkeler olsun, a m a ç la r o lsu n ye n i değildir. B u n d a n önceki p ro g ra m la rd a d a yeni t e r i m iyle izlencelerde, b u n la r y in e le n m iştir... A ncak k â ğ ıt üzerind e k a lm ıştır. N için biz b u n la rı y aşam a geçirem iyo ruz? öncelikle b u ra d a n b aşlam ak , tem el eğ itim izlencesi n i d a h a işlevsel k ılm ak için « an ad ili ö ğ retim i y ö n ü n d e n n e le r y apılm alıd ır?» so ru su n a g e tirm e k istiy o ru m s ö z ü :
B iliyoruz ki, en eksiksiz, en ileri, en seçkin izlenceleri g oliştirsek bile, bu izlencelere yaşam k az an d ıra c a k , ço cu ğ u n y a şam ın d a önem li b ir y ere getirecek o lan ö ğ re t m en d ir. ö y le ise s a p ta n a n a m a ç la r, çocuğun y a şam ın a geçm iyorsa, başk a b ir deyişle a n a d ili eğ itim i sağlıklı b ir biçim de gelişm iyorsa, a n a d ili ö ğ retim in d e, y e te rin c e öğ retm en lerim izi eğ item ediğim iz eksik liğ ine b a ş ta d e ğ in e
ceğiz. H em en som u t b ir ö rn e k vereyim : Elim deki ta s la k t a geçen, kon u y a n i tem a, a n a düşünce, y a n düşünce, y a ra tıc ı okum a, e leştirisel okum a, dil, biçim , öz, içerik gibi te rim le ri, değişik ilkok u l ö ğ retm en le rin d e n ta n ım la m a la rın ı istedim ; ü zü lerek gördüm ki, bü y ük k e n tte k en d isin i y e tiştirm e o la n a ğ ın a sa h ip o lm a la rın a k a rşın ta n ım la y a m a d ıla r. ö y le ise biz, ö ğ retm enle sağladığım ız izlence a ra s ın d a b ir u y u m k u ram ıy o ru z, böyle b ir ko pu klu k var, b u n u n h em e n b a şla n g ıçta a ltım çizeyim .
ik in c i eksik ş u : A m a ç la rın ilk e le rin çok iyi a lg ıla n m ış o lm a sın a k arşın , b u n la r ken d i o lan a k larım ız a, k e n di yapım ıza u y g u n a ra ş tır m a la r ın ü r ü n ü değil. B ir tem el eksiklik de b u ra d a n k a y n a k la n ıy o r. Sözgelim i, izlencede d en iliy o r ki; «çocuğun d ilin d e n yola çıkılacak tır» . A caba bizde, çocu k larım ızın d ilin i sa p ta y a n , özellik lerini gelişi m in i gösteren, g erçek ten ken d i o la n a k la rım ız la y a p tığ ı mız, kendim ize özgü a ra ş tır m a la r v a r m ı? Söz gelim i, 7 y aşın d ak i b ir okul ço cu ğ u n u n dilsel özellikleri n elerd ir? Y a da ilkokul çocuğu ile o rta o k u l çağında, y an i tem el eğ itim in b irin c i aşam ası ile ik in ci a şam a sın d a k i çocuğun dilsel özellikleri ü zerinde de elim izde sağlıklı b ir a r a ş tır m a y o ktu r. Böyle b ir a ra ş tır m a o lm ay acağ ın a göre bes belli ki bu k av ram bize B a tıd a n a k ta rılm ış, eğitim d ili m izde çevrim e girm iş, sü rek li o la ra k k u llan ılıy o r. Ama yaşam a dönüşm üyor, y aşam a geçm iyor. N itekim , çocuk d ili ü zerin de a y rın tılı, bilim sel olm adığı iç in d ir ki, bizde, çocuğa g örelikle çocuksuluk b irb irin e k a rıştırılıy o r. B u n u n en ca n lı ö rn eğ in i de, a n a d ili b ilin cin i u y an d ıra ca k , a n a d ili b ilin cin i ço cu k lard a çiçeklendirecek T ü rk çe öğ re tim i a ra ç la rın d a görüyoruz, d ers k ita p la rın d a görüyo ruz. Bizim ders k ita p la rım ız, belki çok y ırtıc ı b ir b en zet m e olacak am a, «m ızraklı ilm ü h al» k ita p la rı gibidir. Asık s u ra tlıd ır, sevim sizdir, d a h a açıkça söyleyeyim , çocuksu d ur. B u rad ak i çocuksuluğu, a rılık , açıklık, y a lın lık a n la
m ın d a k u lla n m ıy o ru m , ilkellik a n la m ın d a k u lla n m ıy o ru m . B ak ın şim di, tip ik b ir ö rn ek ; sözgelim i tem el b ir il ke v a r d ı r : D en iliy o r ki tem el e ğ itim in b irin c i a ş a m a s ın da özellikle T ü rk ç e ö ğ re tim in d e çıkış n o k tası, h a re k e t no k tası h a y a t bilgisi o la c a k tır,d e rsle rin işlen m esin d e b u n a a ğ ırlık v erilecektir. B ir k ü çü k örnek; Ç ocuğa tu tu m lu lu ğ u öğreteceğiz. Ü n ite d e rg ile rin in b irin d e , ki d a h a önce de ders k ita p la rın d a d a ra s tla m ış tım b u n a , şöyle ş iir var, a d ı : K u m b a ra
«H er gün en az yüz p a ra Y u tu y o r bu k u m b a ra B u gün y a rın dolacak G ene b enim olacak.»
Şim di bu dizelerle çocuğun ilgi a la n ı, y a şan tısı a ra sın d a n asıl b ir bağ k u ra b ilir? K u ru lam a z.
Ç ünk ü önce y ü z p a ra ta r ih e k a rışm ıştır. B u n u n la k u m b ara k a v ra m ın ı d a verem ezsiniz, tu tu m lu lu k k a v ra m ın ı da. B u n u n la b ir şey y ap arsın ız, ço cu k ta ş iir k a v ra m ın ı ö ld ü rü rsü n ü z, güzel şeylerden ta d a lm a sın ı ö ld ü rü rsü n ü z . Oysa çocuğun dili k en d i için d e şiirsel b ir d il d ir; gelgelelim ki biz b u n u n e izlencem izde, n e de u y g u lam ad a y an sıtam ıy o ru z. Y a n sıta m ad ığ ım ız iç in de ço c u k la rın eline yavan, ta d a lm a d ık la rı ü rk tü k le ri, b ir k e n a r a f ır la ttık la r ı d e rs k ita p la rı veriyoruz. N itekim , ta m o lara k b ilm iyo rum a m a y ery ü z ü n ü n h iç b ir okulunda, k ita p yakm a tö re n i diye b ir şey y o k tu r, bizim o k u lla rı m ızda ve eğitim d üzenim izde ö ğ ren ciler k ita p la rın ı y a k a rla r. Bu b ir g erçek tir. D a h a sın ı söyleyeyim : Ç ocukla r ın elindeki k ita p la rın a b ak ın , ya re sim le r boyanm ıştır, ya sa y fa la r ç izilm iştir, çocuğun kişisel y a p ısın ın bozuk lu ğ u n d a n değil, ço c u k la rın b ilin ç a ltın d a o lu şa n T ürkçe k ita p la rın a k a rşı d u y d u k ları b ir h ın c ın , b ir ö fk en in dışa
v u rm a sıd ır. Bu çizm eler, k a ra la m a la r n ered en k a y n a k la n ıy o r? Çocuk y azınım ız ü zerin de de y eterli a ra ş tırm a la r y a p ılm a m ıştır; gelişm iş, d iri, ca n lı b ir çocuk yazınım ız v a rd ır, gelgelelim h em izlencem iz, h em de d ers k ita p la rım ız , bu gelişen d iri can lı, ken dim izi y a n s ıta n çocuk y a z ın ın a kap alıd ır. K a p a lı olduğu iç in d ir ki, ço cuklarda o k u m a beğenisini geliştirem iy o ru z. O kum a beğenisini g eliştirem ed iğ im iz için bu kez çocuklarım ız, işte h e p i n iz in bildiği gibi resim li ro m a n la ra d ad an ıy o r, T om m iks K a ra o ğ la n , K inova okuyor ve o rad a d on u p k alıy o rlar, b e ğ e n ilerin i g e liştire m iy o rlar. E ğer b u g ü n çocuklar d ü şü n d ü k le rin i, d u y d u k ların ı tam . açık, eksiksiz b ir biçim de a n la ta m ıy o rla rs a , eğer b u g ü n ço cuk lar o k u m u y o rla r sa, b u n u n a n a ned eni, ilk o k u lu n y a h u t tem el e ğ itim in ilk b a sam a ğ ın d a çocuğun kazanabileceği, k en d i d ü n y a sın a uygun, o n u k u ş a ta n iyi ö rn ek lerle, o n la rı k arşı k a r şıya g etirm eyişim izdir. Asıl ü zerin d e d u ru lm ası, v u rg u la n m a sı gerek en tem e l n o k ta b a n a k a lırsa b u d u r. Ç ocuk larım ızı iyi k ita p la rla yüzyüze getirem em ek...
B ir başka eksiğim iz, çocukla, çocuğun çevresiyle a n a d ili ö ğ retim i a ra sın d a b ü tü n lü k k u ram ay ışım ızd ır. B en kendi çocukluk y ılla rım d a n b iliyo ru m , bizim o k u m a k ita p la rın d a gördü ğü m ü z resim lerd ek i çocukları k en dim le öz deşlem eye k a lk a rd ım , yap am azd ım b u n u . S a n ırd ım ki bu k ita p la rd a k i ço cu k lar b aşk a b ir ü lk en in , başka b ir d i y a rın b aşk a b ir y e rin ço cu kları. Y a n i kendi y a şa n tım la b ü tü n leştirem ezd im . B u n u n la şu n u b e lirtm ek istiy o ru m : Ç ocuğun çevresiyle, yaşam ıyla, diliyle b ütün leşecek b ir yönelim için de olm ak gerek ir. B u n u n d ışınd a, az önce k o n u şm am ın b a şın d a d a söylem iştim , ilk eler güzel, am aç iyi sa p ta n m ış, (ki b u n la rın çoğu a k ta rm a yoluyla bize gelm iş,) a m a ken di k o şu lla rım ız a u y d u ru lm am ış, öy leyse ö ğ retim d e de T ü rk ç e ö ğ retim in d e de, y ö n tem b a k ım ın d an bu a m a ç la ra y ö nelik ç a lışm a la r y ap m ak
zo-ru n lu ğ u k en d isin i gösteriyor. G enellikle b izle r okum a deyince, seslendirm eyi a n la rız . Y a n i m e tin se sle n d irilir, ö ğ retm en de çocuğa d ü şü n d ü rm e , çocuğa a n la m a ve a n la tm a g ü cü n ü g e liştirm ed en uzak s o ru la r y ö n e ltir. D er sin k alıbı b u d u r : az önce ders k ita p la rın ı « m ızraklı il- m ü hal» k ita b ın a b e n z etirk e n b u n u söylem ek istedim , ö ğ re tm e n le r ders k ita p la rın ın a ltın d a k i s o ru la rla g enel likle y e tin irler. O ysa bu s o ru la r d a çocuğu y o ru m la m a y a , d üşündürm eye, eleştirm ey e yön elik so ru la r d eğ ild ir. Ben b u rad a , terim sel liğe b ü rü n m e d e n şu k a d a rın ı söyleyece ğim ki, öğ ren m e ve ele ştirm e çocu ğ u n e tk in o ld u ğ u d u ru m la rd a gerçekleşir. E ğ er ö ğ ren ci h a n g i y a ş ta o lu rsa o lsu n edilginse, başk a b ir deyişle sın ıf içerisin d ek i d ü şü n sel etk in lik lere k atılm ıy o rsa , ö ğ ren m e g erçek leşm i yor, dem ek tir. D ediğim gibi d erslerd e m e tin se sle n d irilir, m e tn in a ltın d a da, m e tn i eleştirm eye değil, a n la m ay a , k a v ra m ay a değil, sadece özetlem eye y ö n elik s o ru la r so ru lu r. Böylece a n a d ili d e rsle rin d en b ek lediğim iz sözda- ğ arcığ ın ı zengin leştirm e, güzeli sevme, beğenm e, doğ ru y u ayırm a, d oğ ru y a rg ılam a , o la y la r a ra s ın d a b a ğ la n tı k u rm a , o lay la rı b ir biçim de a lg ıla m a ve y o ru m la m a gibi becerileri de doğal o la ra k ço cu k lar kazan m az.
B ü tü n bu eleştirisel sergilem eden so n ra a c a b a tem el e ğ itim izlencesi işlevsel d u ru m a n asıl g e tire b ilir? Soruyu özetle şöyle y a n ıtla y a c a ğ ım :
ö n c e ö ğ retm en ler, a n a d ili a ç ısın d a n sağ lık lı b ir eği tim d e n geçirilir, a la n ve y ö n tem bilgisi ek sik leri gid eri lirse,
D ers k ita p la rın d a , gelişen çocuk yazınım ız, b ü tü n c an lı ö rn ek leriy le y a n sıtılırsa ;
Ç ocuğun dili, ken di özel a ra ş tırm a la rım ız d a n g eçiri lerek bu dile u y g u n m e tin le r, k ita p la r g eliştirilirse,
E ğitim izlencem iz, çocuksu değil, çocuğa göre ö ğ re tim çocuğu hem fiziksel, h em ru h b ilim sel v e rilerin ışığı a ltın d a b ü tü n b o y u tla rıy la k a v ra rsa, b a n a öyle geliyor ki, an a d ili eğ itim in dek i ölü n o k ta a şılır; tem el eğitim de b üy ük ölçüde işlevine k avuşur.
B en bu ilk a şa m a d a k a im çizgileriyle b u n la rın a ltın ı çizeceğim . Eğer, ik in ci kez söz h a k k ım olursa, başka söy