§ 12 DAVANIN TARAFLAR
A) Davacı Taraf
II- Tecavüzün Ref’i Davasında Davacı
Tecavüzün ref’i davasında davacının belirlenmesi malî ve manevî hakların ihlâli bakımından ayrıma tâbi tutulmaktadır;
1) Manevî Hakların İhlâli Hâlinde Davacı Taraf
Manevî hakların ihlâli hâlinde, tecavüzün ref’i davası açma hakkı öncelikle eser sahibine aittir (FSEK m. 18; m. 66, 1). Eser sahibinin ölümünden sonra bu hak FSEK m. 19, 1 uyarınca, sırasıyla vasiyeti tenfiz memuruna, vasiyeti tenfiz memuru tayin edilmemişse, sağ kalan eş ve çocuklara, atanmış mirasçılara, ana–baba ve son olarak da kardeşlerine tanınmıştır8
.
4 FSEK m. 80/1: A) İcracı sanatçılar aşağıda belirtilen haklara sahiptir:
(1) İcracı sanatçılar, malî haklardan bağımsız olarak ve bu hakları devretmelerinden sonra dahi, tespit edilmiş icraları ile ilgili olarak uygulama şartlarının gerektirdiği durumlar hariç, icralarının sahibi olarak tanıtılmalarını ve icralarının kendi itibarlarını zedeleyebilecek şekilde tahrif edilmesi ve bozulmasının önlenmesini talep etme hakkına sahiptirler.
5Madde 10: İcracı sanatçılar, koro ve orkestralarda şef ve solistler , tiyatro gruplarında şeflik yapan ve
başrol oynayan aktörler işaret, resim ve ses nakline yarayan araçlarda adlarının belirtilmesini isteme hakkına sahiptirler.
6 Gündem, Onur: Fikir ve Sanat Eserleri Kanununda Eser Sahibinin Haklarına Bağlantılı Haklar, Bu
hakların Sınırlandırılması ve Korunması (Yüksek Lisans Tezi), Kırıkkale 2006, s. 44
7
Gündem s. 136
82
Malî hak üçüncü bir kişiye devredilmişse, bu hakla ilgili manevî menfaatin tecavüze uğraması hâlinde, malî hak sahibinin dava hakkı yoktur. Ancak eser sahibi veya onun ölümünden sonra eser sahibine ait manevî hakları kullanmaya yetkili olanlar bu yetkilerini kullanmazlarsa, bu takdirde meşru bir menfaati olduğunu ispat etmek şartıyla, eser üzerindeki malî hakları devralan kimseler de, eser sahibinin manevî haklarına tecavüz eden aleyhine tecavüzün ref’i davasını açabilirler9 (FSEK m. 19, 3). Erel’e göre malî hak sahipleri ilk önce bu şahıslara dava açmaları için ihtarda bulunmalıdır; ancak gecikmesinde zarar umulan hâllerde müşterek bir menfaati korumak için kendi başlarına hareket etmeye de yetkili kılınmalıdırlar10
.
FSEK m. 19, son fıkradaki şartlar oluştuğu takdirde Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın da tecavüzün ref’i davası açma hakkı vardır.
İştirak hâlinde eser sahipliğinde FSEK m. 10, 2 uyarınca, birlik menfaatine tecavüz sözkonusu olduğunda, eser sahiplerinden her biri tek başına tecavüzün ref’i davası açabilir. Müşterek eser sahipliğinde ise, eser sahiplerinden her biri kendi meydana getirdiği kısımla ilgili olarak tecavüzün ref’i davası açabilir. Müşterek eser sahipliğinde eserin bütününün tecavüze uğradığı hâllerde ise, her eser sahibi diğerlerini temsilen tecavüzün ref’i davası açma hakkına sahiptir11
.
Bağlantılı hak sahiplerinden icracı sanatçılar da manevî haklarının ihlâli sonucunda tecavüzün ref’i davası açma hakkına sahiptirler12.
2) Malî Hakların İhlâli Hâlinde Davacı Taraf
Malî hakların ihlâli hâlinde, malî hakkı tecavüze uğrayan eser sahibinin tecavüzün ref’i davası açma hakkı vardır. Eser sahibinin ölümünden sonra ise, bu hak eser sahibinin kanunî ve iradi mirasçıları tarafından kullanılır13.
Eser üzerindeki malî hakların üçüncü kişilere devri sözkonusu olduğunda, hakkı devralan bu kimseler tecavüzün ref’i davası açabileceklerdir14
.
9 Arslanlı s. 208; Erel s. 333; Öztrak s.82; Öztan s. 623 10 Erel s. 333 11 Erel s. 333; Öztrak s. 82-83 12 Arkan-Bağlantılı Haklar s. 280 13 Öztrak s. 85
83
Eser üzerindeki hakkın değil de kullanma yetkisinin ruhsat yoluyla devrinde ise ruhsat sahibinin tecavüzün ref’i davası açıp açamayacağı konusu tartışmalıdır. Ayiter‘e göre; eser üzerindeki malî hakkı kullanma yetkisini devralan ruhsat sahibi, hakka tecavüz üçüncü kişiden geliyorsa üçüncü kişiye karşı tecavüzün ref’i davası açamayacak; ancak sözleşme çerçevesinde ruhsat verene başvurabilecektir. Zira ruhsat verenin ruhsat alana karşı sözleşme mükellefiyeti sözkonusu olduğundan, ruhsat verenin tecavüzün ref’i davasını açmaması sözleşmeye aykırılık teşkil edecektir15
. Tekinalp’e göre ise; ruhsat sahibine bu hakkı vermek eser sahibinin veya malî hakkı devralan kişinin gelecekteki haklarını ihlâl edebileceğinden, ruhsat sahibinin zararının karşılanması sadece maddî tazminat davası16 yoluyla olacaktır17
. Erel18 ve Arslanlı’ya19 göre ise; ruhsat verme işlemi ayni tesirleri olan bir tasarruf işlemidir. Ruhsat sahibi hakkını savunmak için bizzat dava açabileceği gibi, dava açmadığı takdirde doğacak zarardan malî hak sahibine veya eser sahibine karşı sorumlu olacaktır. Erel’e göre20 FSEK m.68, 4’te 5728 sayılı Kanunla yapılan değişiklikler bu konudaki tereddütleri gidermiştir. Bu hüküm uyarınca; “İkinci ve üçüncü fıkraların eser sahibinden başka hak
sahiplerince uygulanabilmesi için eser sahibinin bu Kanunun 52 nci maddesine uygun yazılı çoğaltma izni aranır”. Buna göre eser sahibi dışındaki diğer hak sahipleri de, eser sahibinden
52. maddeye uygun yazılı çoğaltma izni alarak tecavüzün ref’i davası açabileceklerdir.
Malî haklara yapılan ihlâllerde malî hakkı ihlâl edilen bağlantılı hak sahibi tecavüzün ref’i davası açabilecektir. Bağlantılı hak sahibi, koruma süresi dolmadan ölmüşse, dava açma
15
Ayiter s. 254
16 Yargıtay 11. HD’nin Kararı; “...talep hakkı eser sahibine veya eser sahibinden malî hakkı devralan
kişiye aittir. Ruhsat verilmesi yoluyla malî hakları kullanma yetkisine sahip olan kişi ise zararının karşılanmasını açacağı maddî tazminat davasında isteyebilir” (20.11.2007, 6776 /14566: KBİBB) .
Yargıtay 11. HD’nin Kararı; “...somut uyuşmazlıkta davacı ile dava dışı yabancı uyruklu şirket arasındaki 21.11.1997 tarihli lisans sözleşmesi içerik itibariyle dava konusu eser de dâhil olmak üzere bir kısım eserlerin çoğaltma hakkının Türkiye’de inhisarı kullanım yetkisinin devrine ilişkin olup malî hakların devri söz konusu olmadığından, davacı bu lisans sözleşmesine dayalı olarak FSEK’in 68,1. maddesine dayalı olarak telif tazminatı isteyemez” (20.1.2006, 166/330: KBİBB) . 17 Tekinalp s. 323 18 Erel s. 334 19 Arslanlı s. 209 20 Erel s. 334
84
hakkı mirasçılarına geçecektir. Eğer malî hak devredilmişse, dava da devralan tarafından açılacaktır21
.
Müşterek ve iştirak hâlinde eser sahipliğinde manevî hakların ihlâlinde davacı sıfatı konusunda yukarıda yapılan açıklamalar, malî hakların ihlâli hâlinde de geçerlidir.