Mimarî Eserler Bakımından Eser Sahibinin ve Yapı Sahibinin Hakları 1) Mimarî Eser Sahibinin Hakları

Eseri kamuya sunma hakkının ihlâli FSEK m. 67, 1’de düzenlenmiştir (FSEK m. 14).Bu hüküm henüz alenileşmemiş mimarî eserler açısından uygulama alanı bulabilir. Dolayısıyla hakkı ihlâl edilen mimarî eser sahibi tecavüzün ref’i davası açabilecektir.

Mimarî eser sahibinin manevi hakları özellikle eserde adının belirtilmesini isteme (FSEK m. 15) ve eserde değişiklik yapılmasını men etmeden (FSEK m. 16) ibarettir98

.

Adın belirtilmesi hakkının (FSEK m. 15) ihlâlinde FSEK m. 67, 2 uygulama bulacaktır. Buna göre; “Eser üzerinde sahibinin adı hiç konulmamış veya yanlış konulmuş

yahut konulan ad iltibasa meydan verecek mahiyette olupta eser sahibi 15 inci maddede zikredilen tesbit davasından başka tecavüzün ref'ini talep etmişse, tecavüz eden gerek aslına, gerek tedavülde bulunan çoğaltılmış nüshalar üzerine eser sahibinin adını derç etmeye mecburdur. Masrafı tecavüz edene ait olmak üzere, hükmün en fazla 3 gazetede ilânı talep edilebilir”.

Mimarî eserlerde eser sahibinin adının yazılı isteği üzerine esere konulması, eserin görülen bir yerine, onun uygun göreceği malzeme ile ve silinmeyecek bir biçimde yazılması istenebilir (FSEK m. 15, 4). FSEK m. 4/3 kapsamında korunan mimarî eserler bakımından bu yetki FSEK m. 15, 4’e dayanmaktadır99.

97

Bozgeyik s. 249

98 _{Erel s. 149; Kılıçoğlu- Mimarî Projeler ve Mimarlık Eserleri s. 24} 99

58

Eser sahibinin rızası dışında mimarî eserde değişiklik yapılmışsa (FSEK m. 16), FSEK uyarınca eser sahibi tecavüzün ref’i davası açabilir (FSEK m. 67) ve FSEK m. 67, 4/2’de sayılan güzel sanat eserleri için tanınmış olan hakları talep edebilecektir. Buna göre eğer eserde haksız bir değişiklik sözkonusu ise; “Güzel sanat eserlerinde eser sahibi asıldaki

değişikliğin kendisi tarafından yapılmadığını veya eserdeki adının kaldırılmasını yahut değiştirilmesini talep edebilir. Eski halin iadesi mümkün ise değişikliğin izalesi ammenin veya malîkin menfaatlerini esaslı surette haleldar etmiyorsa eser sahibi eseri eski hale getirebilir”.

2.bentte sayılan bu talepler mimarî projeler açısından geçerli değildir; ancak güzel sanat eseri sayıldığı için (FSEK m. 4/3) mimarî eserler açısından geçerli olacak ve mimarî eser sahibi tarafından talep edilebilecektir.

Aynı zamanda bir mimarî eser projesinin değiştirilerek uygulanması hâlinde ise, eser sahibi hem plân ve proje hem de buna göre şekillenen mimarî eserler bakımından haklara sahip olacaktır100

.

Malîkin keyfi, haklı nedeni olmayan değişiklik taleplerine, mimarîn rıza gösterme mükellefiyeti olmadığı gibi, malîkin TMK m. 2’deki dürüstlük kuralları çerçevesinde olmayan taleplerini de mimar kabul etmek zorunda değildir101

.

Eser sahibinin malî haklarının ihlâli sözkonusu olduğunda; FSEK m. 68, 2’e göre; hak sahibinin, çoğaltılmış kopyalar ile çoğaltmaya yarayan araçların imhasını veya bunların kendisine verilmesini isteyebileceğini öngörmektedir. Hak sahibi inşaatta kullanılan beton karıştırıcı ve ahşap doğrayıcı gibi standart yapı araçları ile çimento, kum gibi yapı malzemelerinin kendisine verilmesini isteyemeyeceği gibi bunların imhasını da talep edemez. Hak sahibi, ihlâl niteliği taşıyan mimarî eserin kendisine verilmesini de isteyemez. Mimarî eserler bu açıdan diğer eserlere göre farklı bir yerde durmaktadırlar102

.

2) Yapı Sahibinin Hakları

Mimarî eserler estetik değere sahip olan yapılardır. Birçok hâlde de mimar, mimarî eseri olan yapının sahibi değildir103

. Yapı üzerinde bir yandan eser sahibi haklarını kullanmak 100 Bozgeyik s. 250 101 Erdil s. 178 102 Bozgeyik s. 296

59

isterken, diğer taraftan yapı maliki mülkü üzerinde tasarrufta bulunmak istemektedir104 . Bu bakımdan yapı sahibinin malîk olarak sahip olduğu hakları da incelememiz gereklidir.

Eser sahibinin hakları FSEK’e dayanmaktadır. Yapı sahibinin hakları ise mülkiyet hakkına yani TMK m. 683’e dayanmaktadır. Buna göre “Bir şeye malîk olan kimse, hukuk

düzeninin sınırları içinde, o şey üzerinde dilediği gibi kullanma, yararlanma ve tasarrufta bulunma yetkisine sahiptir”. Ancak FSEK, yapı sahibinin sahip olduğu bu mülkiyet hakkına,

eser sahibinin sahip olduğu bazı yetkileri sebebiyle bazı sınırlamalar getirmiştir105 :

FSEK m. 16’e göre, eserde değişiklik yapma yetkisi münhasıran eser sahibine aittir ve eser sahibi eserde üçüncü kişilerin değişiklik yapmasını yasaklama yetkisine sahiptir106.

FSEK m. 16, 2’de zorunlu görülen değişikliklerin eser sahibinin izni olmadan dahi yapılabileceği öngörülmüştür. Böylece zaman içinde ortaya çıkan kullanım ihtiyacı sonucu mimarî eserde değişiklik zorunlu olabilir. Bu durumda malîk, mimarîn iznine ihtiyaç duymadan eserde zorunlu değişiklikleri yapabilir107_{. Ancak herhangi bir zorunluluk olmadığı} hâlde yapı malîkinin kendi zevk ve anlayışına göre yaptığı değişiklikler eser sahibinin manevî haklarını ihlâl edecektir ve böylece eser sahibi tecavüzün ref’i davası açabilecektir108

.

Eser sahibi eserde değişiklik yapılmasına izin vermiş olabilir; ancak bu değişikliğin sınırını, şeref veya itibarını zedeleyen ve eserin içerik ve özelliğini bozan her türlü değişim oluşturmaktadır109

(FSEK m. 16, 3).

Mâlik, eserde değişiklik yapma hakkını, ancak TMK m. 2 çerçevesinde kullanabilir. Mâlikin eserde değişiklik yapma hakkının varlığı halinde dahi, mâlik, mümkün olduğu ölçüde eserin bütünlüğünü korumak yükümü altındadır. Böylece mimarın meslek, şeref ve itibarının da gözetilmesi sağlanmış olur. Ancak eserin bütünlüğünün korunması, mümkün olan ölçüde aslında sadık kalınması, mâlik bakımından ağır malî külfete yol açmamalıdır110

.

Aynı zamanda FSEK m. 17, 2’ye göre; “Aslın malîki, eser sahibi ile yapmış olduğu

sözleşme şartlarına göre eser üzerinde tasarruf edebilir. Ancak eseri bozamaz ve yok edemez

104

Arkan s. 168; Suluk s. 48

105 _{Arkan s. 168; Kılıçoğlu-Mimarî Projeler ve Mimarlık Eserleri s. 26; Suluk s. 45} 106 _{Kılıçoğlu-Mimarî Projeler ve Mimarlık Eserleri s. 26; Suluk s. 49}

107 _{Kılıçoğlu-Mimarî Projeler ve Mimarlık Eserleri s. 26; Suluk s. 50} 108 _{Kılıçoğlu-Mimarî Projeler ve Mimarlık Eserleri s. 27}

109 _{Arkan s. 168; Erel s. 150-151; Kılıçoğlu-Mimarî Projeler ve Mimarlık Eserleri s. 27-28; Suluk s. 50} 110

60

ve eser sahibinin haklarına zarar veremez”. Bu hükümle ise aslın malîkine eseri bozma ve

yok etme yasağı getirilmiştir111 .

61