BÖLÜM 2: EL-CÂMİU’S-SAHÎH‟DE YER ALAN MEGÂZÎ İLE İLGİLİ
2.21. Tebük
2.21. Tebük
Sahîh‟de Tebük Seferi ile ilgili elli rivayet bulunmaktadır. Bu rivayetlerin dokuzu seferden önce yaĢananlar, otuz yedisi yolculuk ve dördü ise sefere katılmayan sahâbîler hakkındadır. Nakledilen rivayetlerde seferin seyri hakkında bilgi bulunmamaktadır. Ayrıca “Seferden Önce YaĢananlar” baĢlığı altında zikredilen üç rivayetin içinde aynı zamanda sefere katılmayan sahâbîler ile ilgili de bilgi bulunmaktadır. Dolayısıyla bu üç rivayet “Sefere Katılmayan Sahâbîler” baĢlığı altında da zikredilmiĢtir. Bu sebeple Tebük Seferi ile ilgili rivayetler esasında kırk yedi iken içerdiği bilgiler sebebiyle biz elli olarak kabul etmekteyiz.
a) Seferden Önce Yaşananlar
Müslim‟de yer alan dokuz rivayet Tebük Seferi öncesinde yaĢananlar ile ilgilidir. Bu rivayetlerin yedisi savaĢ için yapılan hazırlık, son ikisi de Hz. Peygamber‟in yerine vekil bırakması hakkındadır.
Tebük Gazvesi öncesi yapılan hazırlıklar hakkında Müslim bazı bilgiler aktarmıĢtır. Sefere çıkacakları zaman iklim Ģartlarının oldukça sıcak, gidilecek yerin de uzak olması sebebiyle Allah Resûlü‟nün ashâbına savaĢın detayı hakkında bilgi verdiği ve hazırlıkların iyi yapılmasını istediği aktarılan bilgiler arasındadır. Belirtildiğine göre sefere katılacakların sayısı oldukça fazlaydı. Kâ„b b. Mâlik de onlardan birisiydi.
361 Müslim, Zekât, 136.
Ashâbın savaĢ için hazırlık yaptıkları her gün Kâ„b da onların yanında bulundu ancak hazırlıklarını erteledi. Müslümanlar yola çıkınca Kâ„b Medine‟de kalıp savaĢa gitmedi. Ancak sonradan piĢman oldu. Onun savaĢtan sonra yaĢadıkları biraz sonra ele alınacaktır.363
Bilindiği üzere bu sefer için hazırlanan orduya zorluk ordusu (ceyĢü‟l-usre) denilmiĢtir. Bunun sebebi gidilecek yerin uzak, havanın sıcak ve maddî imkânların sınırlı olmasıydı. Yapılan hazırlıklar esnasında Hz. Peygamber elde edebildiği kadarıyla gelen talepleri karĢılamaya çalıĢırdı. Ebû Musa el-EĢ„arî‟nin (Abdullah b. Kays) arkadaĢları ve kendisi için Allah Resûlü‟nden deve istediği, Hz. Peygamber‟in önce onlara deve bulamayacağını bildirdiği daha sonra eline geçen bir takım develeri onlara verdiğine dair bilgiler rivayetlere yansımıĢtır.364
Bu konu hakkında dört rivayet bulunmakla birlikte aralarında bazı farklılıklar mevcuttur. Buna göre bir rivayette Hz. Peygamber‟in vermiĢ olduğu develeri Sa„d‟dan satın aldığı ve bu develerin altı adet olduğu bildirilmiĢtir.365
Diğer rivayetlerde bir takım develerin -ne Ģekilde olduğu bildirilmeden- ele geçirildiği ve bunların Ebû Musa ve arkadaĢlarına verildiği aktarılmıĢtır. Bu rivayetlerin ikisinde üç,366
birinde beĢ deve verildiği bildirilmiĢtir.367 SavaĢ için yola çıkacağı zaman Allah Resûlü yerine Ali b. Ebû Tâlib‟i vekil olarak bırakmıĢtır. Hz. Ali‟nin kadınlar ve çocuklar içinde kalmak istememesi üzerine Hz. Peygamber onun kendisine olan yakınlığını Hârun‟un Musa‟ya olan yakınlığına benzetmiĢ ve onu ikna etmiĢtir.368
b) Yolculuk
Müslim‟in sunduğu rivayetlerin otuz yedisi yolculuk hakkındadır. Bu rivayetlerin üçü Müslümanların yiyeceklerinin tükenmesi, altısı iki sahâbî arasında yaĢananlar, yirmi ikisi Hz. Peygamber‟in kıldığı namazlar ve son altısı yolculuk esnasında geçtikleri yerler ve orada yaĢananlar ile iliĢkilendirilmektedir.
Müslim‟in sunduğu üç rivayet, yolculuk esnasında Müslümanların yiyeceklerinin tükenmesi ve sonrasında yaĢananlar hakkındadır. Buna göre yiyecekleri tükenen ashâb su taĢıyan develerini kesmeyi düĢünmüĢ Hz. Peygamber de bu fikre sıcak bakmıĢtır. Ancak develeri kestiklerinde hayvan sıkıntısı çekecekleri düĢüncesiyle Ömer b. 363 Müslim, Tevbe, 53, 54, 55. 364 Müslim, Eymân, 7, 8, 9, 10. 365 Müslim, Eymân, 8. 366 Müslim, Eymân, 7, 10. 367 Müslim, Eymân, 9. 368 Müslim, Fedâilü‟s-Sahâbe, 31, 32.
Hattâb‟ın teklifiyle herkesin yanında bulunan yiyecekler toplanmıĢ, Hz. Peygamber bu yiyeceklere bereket duası yapmıĢtır. Daha sonra onlardan yiyen herkesin doyduğu ve yiyeceklerin arttığı belirtilmiĢtir.369
Bu konu hakkındaki rivayetlerin birinde muhteva olarak aynı olmasına rağmen savaĢ ismi zikredilmemiĢtir.370
Diğer iki rivayetten farklı olarak orada bulunanların yüz on dört kiĢi olduğu, daha sonra sekiz kiĢinin daha geldiği belirtilmiĢtir.371
Sefer sırasında iki sahâbînin arasında geçen bir olayın Hz. Peygamber‟e intikâl etmesi hakkında birtakım rivayetler vardır. Buna göre Ya„lâ b. Münye‟nin (veya Ümeyye) iĢçisi bir adamla kavga etmiĢ ve o Ya„lâ b. Münye‟nin iĢçisinin kolunu ısırmıĢtır. Isırma esnasında kolunu çekince adamın ön diĢleri düĢmüĢtür. Daha sonra bu durum Hz. Peygamber‟e anlatılmıĢtır.372
Sahîh‟de Tebük yolculuğu sırasında Hz. Peygamber‟in kıldığı namazlar hakkında bilgiler de bulunmaktadır. Buna göre Allah Resûlü‟nün yolculuk sırasında, öğle ile ikindiyi, akĢam ile de yatsıyı cem ederek kıldığı bildirilmiĢtir.373
Ayrıca Hz. Peygamber yatsı namazını kıldıktan sonra, Tebük‟e vardıklarında orada bir su kaynağı ile karĢılaĢacaklarını haber vermiĢ ve kendisi gelmeden ona kimsenin dokunmaması konusunda uyarıda bulunmuĢtur. Kaynağa ulaĢtıklarında iki kiĢinin kendilerinden önce oraya ulaĢıp kaynaktan su içtikleri bildirilmiĢtir. Kaynaktan akan suyun çok az miktarda olduğu, Hz. Peygamber‟in suyu bereketlendirdiği ve suyun arttığı aktarılan bilgiler arasındadır.374
Hz. Peygamber‟in Tebük Seferi‟nde sabah namazı için abdest aldığı,375 geldiklerinde Abdurrahman b. Avf‟ın imamlığında ashâbın namaz kıldığı, Hz. Peygamber‟in son rekâta yetiĢtiği Ģeklindeki bilgiler rivayetlerde yer alan kesitler arasındadır.376
Tebük Seferi‟nde Hz. Peygamber‟e namaz kılan kiĢinin sütresinin nasıl olması gerektiğine dair soru sorulduğu bilgisi de bir rivayette yer almaktadır.377
Tebük Seferi‟nde Hz. Peygamber‟in namaz kılarken bir sütre dikilmesini istediği ve bunun
369 Müslim, Ġmân, 44, 45.
370 Müslim, Lukata, 19.
371
Sefere katılanların sayısının net olarak kaç olduğu bildirilmemiĢtir. Ancak Apaydın, Tebük Seferi sırasında Hâlid b. Velîd‟in dört yüz yirmi kiĢiyle Dûmetü‟l-Cendel‟e seriyyeye gittiğini bildirmiĢtir. Hadiste zikri geçen yüz on dört kiĢinin seriyyeye gitmeyen kiĢiler olma ihtimali vardır. Bk. Apaydın, s. 655.
372
Müslim, Kasâme, 18, 19, 20, 21, 22, 23.
373 Müslim, Salâtu‟l-Müsâfirûn ve Kasruha, 51, 52, 53.
374 Müslim, Fedâil, 10, Sıfâtü‟l-Münâfıkûn ve Ahkâmuhum, 11
375
Müslim, Tahâre, 75, 76, 77, 78, 79, 80, 81, 82, 83.
376 Müslim, Salât, 105,
nasıl olması gerektiğine dair ashâbın soru sorduğu bilgisi de rivayetlerde yer almaktadır.378
Yolculuk sırasında Müslümanların geçtikleri yerler ve oralarda yaĢanan bazı olaylar rivayetlere yansımıĢtır. Buna göre Müslümanlar Vâd‟il-Kurâ‟dan geçip Tebük‟e gelmiĢlerdir. Hz. Peygamber o akĢam Ģiddetli bir rüzgâr çıkacağını haber vermiĢ ve rüzgâr çıkınca orduda bulunan bir kiĢi Tayyî‟379
dağlarına kadar sürüklenmiĢtir.380 Tebük‟te bulundukları sırada Eyle hükümdarı Ġbnü‟l-Almaî‟nin elçisinin Hz. Peygamber‟e bir mektup getirdiği ve beyaz bir katır hediye ettiği, Allah Resûlü‟nün de kendisine cevap yazdığı bildirilmiĢtir.381
Ayrıca yolculuk güzergâhında Hıcr‟ın da bulunduğu ve buradan geçerken ashâbın oradaki kuyuların suyu ile hamur yoğurduğu aktarılmıĢtır. Allah Resûlü o bölgede bir kavmin helak olmasından dolayı çekilen suyun dökülmesini, yoğrulan hamurun da develere yem yapılmasını istediği bildirilmiĢtir.382 Yolculuk bitip dönüĢ yoluna geçtiklerinde Hz. Peygamber‟in Medine‟ye gitmek için acele ettiği zikredilmiĢtir.383
c) Sefere Katılmayan Sahâbîler
Sahîh‟de sefere katılamayan sahabîler hakkında dört rivayet bulunmaktadır. Bu rivayetlerin biri Hz. Peygamber‟in sefere katılmayanlar hakkındaki sözleri, üçü Tebük Seferi‟ne katılmayan ve sonrasında Allah‟ın tövbelerini kabul ettiği kiĢiler hakkındadır. Son üç rivayet “Seferden Önce YaĢananlar” baĢlığı altındaki rivayetlerle ortak bilgi ihtiva etmektedir.
Hz. Peygamber‟in sefere katılamayanlar hakkında, onların hastalıktan dolayı Medine‟de bulunduklarını ancak adeta kendilerinin yanındaymıĢ gibi ecir aldıklarını bildirmiĢtir.384 Tebük Seferi‟ne seksen küsur kiĢinin katılmadığı rivayetlerde yer almaktadır. Aktarıldığına göre bu kiĢiler Hz. Peygamber‟e gelerek özürlerini beyân etmiĢler, Hz. Peygamber de onları affetmiĢtir. Sefere katılmayanlar içerisinde Mürâre b. Rebîa el-Âmirî, Hilâl b. Ümeyye el-Vâkıfî ve Kâ„b b. Mâlik de bulunuyordu. Bu üç sahâbî
378 Müslim, Salât, 243, 244, 245, 246.
379
Çevresinde Tayy Kabilesinin oturduğu dağlar olan Tayyî dağları için bk. ġihâbüddîn Ebû Abdullah Yâkût b. Abdullah el-Hamevî, Mu‘cemü’l-Büldân, Beyrût: Dâru Sâdir 1977, I, 94.
380 Müslim, Fedâil, 11. 381 Müslim, Fedâil, 11, 12. 382 Müslim, Zühd, 38, 39, 40. 383 Müslim, Hacc, 503. 384 Müslim, Ġmâre, 159.
savaĢa katılmamak için hiçbir özürlerinin olmadığını Hz. Peygamber‟e itiraf etmiĢler ve Allah‟tan bağıĢlanma istemiĢlerdir. Bunun üzerine elli gün boyunca hiç kimsenin bu üç kiĢiyle konuĢmadığı, bir süre sonra tevbeleri kabul edilinceye kadar onlardan eĢlerinin de ayrılmalarının istendiği ve ellinci günün sonunda Allah‟ın tevbelerini kabul ettiği bildirilmiĢtir.385
385 Müslim, Tevbe, 53, 54, 55.
BÖLÜM 3: el-CÂMİU’S-SAHÎH’DE YER ALAN MEGÂZÎ
RİVAYETLERİNİN BAZI SİYER VE MEGÂZÎ KAYNAKLARIYLA
KARŞILAŞTIRMASI
ÇalıĢmanın ikinci bölümünde Sahîh-i Müslim‟deki megâzî rivayetleri tespit edilmiĢtir. Yapılan taramalar sonucunda Sahîh’de yirmi bir gazve hakkında bilgi elde edilmiĢtir. Bu bölümde ise tespit edilen rivayetler bazı siyer ve megâzî kaynaklarındaki bilgilerle karĢılaĢtırılıp değerlendirilmesi yapılacaktır. Bu karĢılaĢtırmada ilk dönem müelliflerinden Ġbn ġihâb ez-Zührî‟nin (ö. 124/742) el-Megâzi’n-Nebeviyye, Musa b. Ukbe‟nin (ö. 141/758) el-Megâzî, Vâkıdî‟nin (ö. 207/823) Kitâbü’l-Megâzî ve Ġbn HiĢâm‟ın (ö. 218/833) es-Sîretü’n-Nebeviyye adlı eserleri esas alınmıĢtır.
Bu bölümde karĢılaĢtırmaların daha anlaĢılır olması için iki tablo hazırlanmıĢtır. Birinci tabloda elde edilen bilgilerin karĢılaĢtırılan eserlerde mevcut olup olmadığı gösterilmiĢtir. Sahîh-i Müslim‟deki rivayetler diğer kaynaklarda bulunuyor ise (+), bulunmuyor ise (-), farklı bir bilgi var ise (*) iĢareti konulmuĢtur. Ġkinci tabloda ise rivayetlerin içeriği ayrıntılı bir Ģekilde gösterilmiĢtir. Daha sonra karĢılaĢtırmadan elde edilen bilgilerin değerlendirmesi yapılmıĢtır.
3.1. Zü‟l-Uşeyre
Tablo 1:
Zü‟l-Uşeyre ile İlgili Rivayetlere Dâir Genel Karşılaştırma
Z Ü‟ L -UŞE YR E MÜSLİM İBN ŞİHÂB EZ-ZÜHRÎ MUSA B. UKBE VÂKIDÎ HİŞÂM İBN Hz. Peygamber‟in
gerçekleĢtirdiği ilk sefer Zü‟l-UĢeyre - * * *
Tablo 2:
Zü‟l-Uşeyre ile İlgili Rivayetlere Dâir Detaylı Karşılaştırma
Z Ü‟ L -UŞE YR E MÜSLİM İBN ŞİHÂB EZ-ZÜHRÎ MUSA B. UKBE VÂKIDÎ HİŞÂM İBN Hz. Peygamber‟in
gerçekleĢtirdiği ilk sefer Zü‟l-UĢeyre - Ebvâ Ebvâ
Veddân/ Ebvâ
Değerlendirme
Önceki bölümde Hz. Peygamber‟in bizzat katıldığı ilk askerî birliğin Zü‟l-UĢeyre386 olduğu zikredilmiĢti.387
KarĢılaĢtırma yaptığımız müelliflerden Ġbn ġihâb ez-Zührî dıĢındaki müelliflerin tamamı Hz. Peygamber‟in gerçekleĢtirdiği ilk askerî birliğin Ebvâ388
olduğunu bildirmiĢlerdir.389 Zü‟l-UĢeyre Gazvesi hakkında Musa b. Ukbe bilgi vermezken Vâkıdî ve Ġbn HiĢâm, Buvât gazvesinden sonra gerçekleĢtiğini bildirmiĢlerdir.390
3.2. Batnu Buvât
Tablo 3:
Batnu Buvât ile İlgili Rivayetlere Dâir Genel Karşılaştırma
B
AT
-U
B
UVÂ
T MÜSLİM İBN ŞİHÂB EZ-ZÜHRÎ MUSA B. UKBE VÂKIDÎ HİŞÂM İBN
Seferin amacı Mecdî b. Amr el-Cühenî ile anlaĢma yapmak için - - * *
Kuyu açılması Abdullah ile Cebbâr b. Sarh Yolculuk sırasında Câbir b.
bir kuyu açmıĢtır. - - - -
Tablo 4:
Batnu Buvât ile İlgili Rivayetlere Dâir Detaylı Karşılaştırma
B AT -U B UVÂ T MÜSLİM İBN ŞİHÂB EZ-ZÜHRÎ MUSA B. UKBE VÂKIDÎ İBN HİŞÂM Seferin amacı
Mecdî b. Amr el-Cühenî ile anlaĢma
yapmak için - - KureyĢ kervanını ele geçirmek KureyĢ‟in üzerine gitmek amacıyla Kuyu açılması Yolculuk sırasında Câbir b. Abdullah ile Cebbâr b. Sarh bir kuyu
açmıĢtır.
- - - -
Değerlendirme
Hz. Peygamber‟in Mecdî b. Amr el-Cühenî ile anlaĢma yapmak için yola çıktığı önceki bölümde zikredilmiĢti.391
Yapılan mukayese sonucunda Batnu Buvât Gazvesi392
386 Mekke ile Medine arasında bulunan Yenbu‟un bir bögesi olan “UĢeyre” için bk. Yâkût el-Hamevî, IV, 127.
387
Müslim, Cihâd ve‟s-Siyer, 143.
388
Mekke ile Medine yolu üzerinde bulunan ve Medine‟ye yaklaĢık otuz üç km uzaklıkta olan “Ebvâ” bölgesi için bk. Yâkût el-Hamevî, I, 79-80.
389 Musa b. Ukbe, s. 150; Vâkıdî, s.12; Ġbn HiĢâm, (ö. 218/833), Sîretü’n-Nebeviyye, (nĢr. Mustafa Sakkâ ve dğr.), I-II, 591.
390 Vâkıdî, I, 13; Ġbn HiĢâm, I, 598.
hakkındaki bilgilerin yalnızca Ġbn HiĢâm ve Vâkıdî‟nin eserlerinde bulunduğu görülmektedir. Ancak verilen bilgiler oldukça kısıtlıdır. Vâkıdî, seferin amacının KureyĢ kervanını ele geçirmek olduğunu bildirirken, Ġbn HiĢâm, KureyĢ‟in üzerine gitmek olduğunu ifade etmiĢtir.393
Sefer sırasında Hz. Peygamber‟in isteği üzerine Câbir b. Abdullah ile Cebbâr b. Sarh‟ın bir kuyu açtıkları ikinci bölümde zikredilmiĢti.394
Mukayese edilen kaynakların hiç birinde bu konu hakkında bilgi bulunmamaktadır.
3.3. Bedir
Tablo 5:
Bedir ile İlgili Rivayetlere Dâir Genel Karşılaştırma
B E D İR MÜSLİM İBN ŞİHÂB EZ-ZÜHRÎ MUSA B. UKBE VÂKIDÎ HİŞÂM İBN Hz. Peygamberin Kervan hakkında bilgi
aldırması için görevlendirdiği kiĢiler
Büseyse
* * * *
Bedir kuyularında
yakalanan köle/köleler KureyĢli bazı köleler * * * *
SavaĢın tarihi Ramazan ayı * + * *
Müslümanların Sayısı Müslümanlar 319 * * * *
MüĢriklerin sayısı MüĢrikler 1000 * * * *
Nâzil olan âyetler Enfâl 8/9, 67-69 - + + +
SavaĢa katılan Müslümanlar
Hamza b.
Abdülmuttalib + + + +
Ali b. Ebû Tâlib + + + +
Ubeyde b. Hâris + + + +
Hâtıb b. Ebû Belte„a - + + +
Sa„d b. Mâlik - - + -
Sa„d b. Havle - + + +
Mikdâd b. Amr el-
Esvedî - + + +
Ġtbân b. Mâlik - + - +
Râfi„ b. Hadîc‟in iki
amcası - - - -
Ebû Huzeyfe‟nin
azatlısı Sâlim - + + +
SavaĢa katılmayanlar
Huzeyfe b. Yemân ile
babası Huseyl - - - -
Ka„b b. Mâlik + + - +
Esirlerin durumu Esirlerden fidye alınmıĢtır + + + +
Esirler hakkında inen
âyet Enfâl8/67, 68, 69 - + + +
392 Hz. Peygamber‟in ilk gazvelerinden biri olan Batnu Buvât Gazvesi hakkında detaylı bilgi için bk.
Apaydın, s. 463.
393 Vâkıdî, I, 12; Ġbn HiĢâm, I-II, 598.
Tablo 5’in Devamı B E D İR MÜSLİM İBN ŞİHÂB EZ-ZÜHRÎ MUSA B. UKBE VÂKIDÎ HİŞÂM İBN
Ebû Cehil‟in katli
Muâz b. Amr b.
el-Cemûh - - + + Muâz b. Afrâ - - * * Ġbn Mes„ûd ölüm haberini getirmiĢtir. - * * * MüĢriklerin kuyuya atılması Ümeyye b. Halef dıĢında öldürülen müĢrikler üst üste kuyuya atılmıĢtır. * + + +
Kuyuya atılan müĢriklerin isimleri
Ebû Cehil b. HiĢâm + - + +
Utbe b. Rebîa - - + +
ġeybe b. Rebîa - - + +
Ukbe b. Ebû Muayt - - - -
Ganimet
Ali b. Ebû Talib‟e bir deve ve humustan bir deve daha verilmiĢtir.
- - - -
Seleb
Muâz b. Amr el-Cemûh Ebû Cehil‟in mallarını
almıĢtır.
Tablo 6:
Bedir ile İlgili Rivayetlere Dâir Detaylı Karşılaştırma
B
E
D
İR
MÜSLİM İBN ŞİHÂB EZ-ZÜHRÎ MUSA B. UKBE VÂKIDÎ İBN HİŞÂM
Hz. Peygamberin Kervan hakkında bilgi edinmesi için görevlendirdiği
kiĢi/kiĢiler
Büseyse Ġki kiĢi Adiy b. Ebü‟z-Zağbâ‟ Besbes(Ġbn Amr) Adiy b. Ebü‟z-Zağbâ‟
Besbes b. Amr Adiy b. Ebi‟z-Zağbâ‟ Besbes b. Amr Bedir kuyularında yakalanan köle/köleler
Benû Haccâc kabilesinden siyahî bir köle
KureyĢli bazı köleler
Benû Haccâc‟dan siyâhî bir köle „Âs ailesinin Eslem isimli kölesi
Ubeyd b. Sa„îd b. El-„Âs‟ın kölesi Yesar Münebbih b. El-Haccâc‟ın
kölesi Eslem Ümeyye b. Halef‟in kölesi
Ebû Râfi„
Benû Haccâc‟dan Eslem „Âs b. Sa„îd‟in kölesi
SavaĢın tarihi Ramazan ayı 16 veya 17
Ramazan Ramazan ayı 17 Ramazan 17 ramazan
Müslümanların
sayısı 319 310 küsür 316 (Ġbn Füleyh rivayetinde 313) 313 314
MüĢriklerin sayısı 1000 900-1000 900 veya 1000 900 veya 1000 900-1000
Meleklerin yardımına dâir nâzil
olan âyet/âyetler
Enfâl 8/9 - Enfâl 8/ 9, 10, 11, 12 Enfâl 8/ 9,10,11, 12 Enfâl 8/ 9, 10, 11, 12
SavaĢa katılan bazı Müslümanların
isimleri
Hamza b. Abdülmuttalib Ali b. Ebû Tâlib Ubeyde b. Hâris Hâtıb b. Ebû Belte„a
Sa„d b. Mâlik Sa„d b. Havle Mikdâd b. Amr el- Esvedî
Ġtbân b. Mâlik Râfi„ b. Hadîc‟in iki amcası
Ebû Huzeyfe‟nin azatlısı Sâlim
Hamza b. Abdülmuttalib Ali b. Ebû Tâlib Ubeyde b. Hâris
Hamza b. Abdülmuttalib Ali b. Ebû Tâlib Ubeyde b. Hâris Hâtıb b. Ebû Belte„a Sa„d b. Zeyd b. Mâlik
Sa„d b. Havle Mikdâd b. Amr el- Esvedî
Ġtbân b. Mâlik (Râfi„ b. Hadîc‟in amcası)
Zahîr b. Râfi„ Ebû Huzeyfe‟nin azatlısı Sâlim
Hamza b. Abdülmuttalib Ali b. Ebû Tâlib Ubeyde b. Hâris Hâtıb b. Ebû Belte„a
Sa„d b. Mâlik Sa„d b. Havle Mikdâd b. Amr el- Esvedî
- -
Ebû Huzeyfe‟nin azatlısı Sâlim
Hamza b. Abdülmuttalib Ali b. Ebû Tâlib Ubeyde b. Hâris Hâtıb b. Ebû Belte„a
Sa„d b. Havle Mikdâd b. Amr el-Esvedî
Ġtbân b. Mâlik Ebû Huzeyfe‟nin azatlısı Sâlim
Tablo 6’nın Devamı
B
E
D
İR
MÜSLİM İBN ŞİHÂB EZ-ZÜHRÎ MUSA B. UKBE VÂKIDÎ İBN HİŞÂM
SavaĢa katılmayanlar
Huzeyfe b. Yemân ile babası Huseyl Ka„b b. Mâlik
-
Ka„b b. Mâlik Ka„b b. Mâlik - - -
- Ka„b b. Mâlik
Esirlerin durumu Esirlerden fidye alınmıĢtır
Esirler fidye karĢılığında
serbest bırakılmıĢtır.
Esirlerden fidye alınmıĢtır. Esirlerden fidye alınmıĢtır. Esirler fidye karĢılığında serbest bırakılmıĢtır.
Esirler hakkında
inen âyet Enfâl8/67, 68, 69 - Enfâl8/67, 68, 69 Enfâl8/67, 68, 69 Enfâl8/67, 68, 69
Ebû Cehil‟in katli
Muâz b. Amr b. el-Cemûh ile Muâz b. Afrâ Ebû Cehil‟i öldürmüĢtür. Ġbn
Mes„ûd ölüm haberini getirmiĢtir.
Ebû Cehil
öldürülmüĢtür. Abdullah b. Mes„ûd Ebû Cehil‟in boynunu vurmuĢtur.
Muâz b. Amr ve Afrâ‟nın iki çocuğu Ebû Cehil‟i yaralamıĢ, Abdullah b.
Mes„ûd boynunu vurmuĢtur.
Ġbn Ġshak rivayeti Muâz b. Amr b. Cemûh Ebû Cehilin ayağını kesmiĢ,
Mu„avviz b. Afrâ onu yaralamıĢ Abdullah b. Mes„ûd ise boynunu
vurmuĢtur. MüĢriklerin kuyuya
atılması
Ümeyye b. Halef dıĢında öldürülen müĢrikler üst üste
kuyuya atılmıĢtır.
Öldürülen müĢrikler kuyuya
atılmıĢtır.
Ümeyye b. Halef dıĢında öldürülen müĢrikler kuyuya
atılmıĢtır.
Ümeyye b. Halef dıĢında öldürülen müĢrikler kuyuya
atılmıĢtır.
Ümeyye b. Halef dıĢında öldürülen müĢrikler kuyuya atılmıĢtır. Kuyuya atılan
müĢriklerin isimleri
Ebû Cehil b. HiĢâm Utbe b. Rebîa ġeybe b. Rebîa Ukbe b. Ebû Muayt
Utbe b. Rebîa -
Utbe b. Rebîa ġeybe b. Rebîa Ebû Cehil b. HiĢam
Utbe b. Rebîa ġeybe b. Rebîa Ebû Cehil b. HiĢam
Ganimet
Ali b. Ebû Talib‟e bir deve ve humustan bir deve daha
verilmiĢtir.
- - - -
Seleb
Muâz b. Amr el-Cemûh Ebû Cehil‟in mallarını
almıĢtır.
- Abdullah b. Mes„ûd Ebû Cehil‟in selebini almıĢtır.
Abdullah b. Mes„ûd veya Muâz b. Amr el-Cemûh
Ebû Cehil‟in mallarını almıĢtır.
Değerlendirme
Ġkinci bölümde Bedir Gazvesi ile ilgili tespit edilen rivayetlerde; Hz. Peygamber‟in Büseyse adlı sahâbîyi Ebû Süfyân‟ın kervanı hakkında bilgi edinmek üzere görevlendirdiği bilgisi yer almaktaydı.395
Yapılan karĢılaĢtırmada Ġbn ġihâb ez-Zührî kervan hakkında bilgi almak için iki kiĢinin görevlendirildiğini belirtmiĢ ancak bu kiĢilerin isimlerini zikretmemiĢtir.396
Musa b. Ukbe, Vâkıdî ve Ġbn HiĢâm ise Hz. Peygamber‟in görevlendirdiği kiĢilerin Adiy b. Ebü‟z-Zağbâ‟ ve Besbes b. Amr olduğunu aktarmıĢlardır.397
Ashâbın Bedir kuyularında398
Benû Haccâc kabilesinden siyahî bir köleyi yakalayıp Ebû Süfyân hakkında bilgi edinmek istediği bir önceki bölümde zikredilmiĢti. Ġbn ġihâb ez-Zührî yakalanan kölelerin isimlerini vermemiĢ, yalnızca birden çok olduğunu belirtmiĢtir.399
Musa b. Ukbe, bu kölelerin Haccâc oğullarının siyâhî bir kölesi ile „Âs ailesinin Eslem isimli kölesi olduğunu ifade etmiĢtir.400
Ġbn HiĢâm ise Haccâc oğullarının kölesi olduğunu zikretmekle birlikte isminin Eslem olduğu belirtmiĢtir. Diğer kölenin ise „Âs b. Sa„îd‟in kölesi olduğunu aktarmıĢtır.401
Kölelerin kimliği hakkındaki en detaylı bilgiyi Vâkıdî vermiĢ ve sayılarının üç olduğunu ifade etmiĢtir. Buna göre onların Ubeyd b. Sa„îd b. el-„Âs‟ın kölesi Yesâr, Münebbih b. Haccâc‟ın kölesi Eslem, Ümeyye b. Halef‟in kölesi Ebû Râfi„ oldukları zikredilmiĢtir.402
Bakıldığı zaman Vâkıdî ve Ġbn HiĢâm‟ın Haccâc oğullarının kölesinin ismini Eslem olarak verdiği Musa b. Ukbe‟nin ise „Âs ailesinin kölesinin adını Eslem olarak zikrettiği görülmektedir.
Ġkinci bölümde savaĢın Ramazan ayında sıcak bir günde gerçekleĢtiği ifade edilmiĢti.403 Müslim‟de yapılan taramalarda savaĢın tam olarak hangi gün yapıldığına dair bilgi elde edilememiĢtir. Musa b. Ukbe de tam bir tarih vermemiĢ yalnızca Ramazan ayında yapıldığını zikretmiĢtir.404
Vâkıdî ve Ġbn HiĢâm savaĢın Ramazan‟ın on yedisinde
395 Müslim, Ġmâre, 145.
396 Ġbn ġihâb ez-Zührî, s. 62.
397
Musa b. Ukbe, s. 156; Vâkıdî, I, 22; Ġbn HiĢâm I-II, 617.
398 Mekke ile Medine arasında bulunan bir su kaynağı olan Bedir kuyusu için bk. Zübeyde Özben,
Hadiselerde Geçen Yer İsimleri (Buhârî Özelinde), YayınlanmamıĢ Yüksek Lisâns Tezi, Ġstanbul:
2011, s. 90 399 Ġbn ġihâb ez-Zührî, s. 63. 400 Musa b. Ukbe, s. 165. 401 Ġbn HiĢâm, I-II, 616. 402 Vâkıdî, I, 52. 403 Müslim, Sıyâm, 108-109. 404 Musa b. Ukbe, s. 161.
olduğunu belirtmiĢlerdir.405
Ġbn ġihâb ez-Zührî ise on altı veya on yedi Ramazan‟da yapıldığını ifade etmiĢtir.406