Hendek

2.11. Hendek

Müslim, Hendek SavaĢı ile ilgili Sahîh‟de yirmi altı rivayet sunmaktadır. Bu rivayetlerin yedisini hendek kazımı, on altısını savaĢ safhası, üçünü ise savaĢın neticeleriyle iliĢkilendirmek mümkündür.

178

Müslim, Müsâkat, 110, 111, 112, 114, Radâ„, 57, 58. Salâtü‟l-Müsâfirûn ve Kasruhâ, 72, 73.

179

Müslim, Ġmâre, 181.

180 Teyemmümün farz kılınmasından önce yaĢanan olayların Benû Mustalik Gazvesi‟nde yaĢandığına dair de görüĢler bulunmaktadır. bk. Mehmet Boynukalın, “Teyemmüm”, DİA, XLI, 51; Adem Apak,

Anahatlarıyla İslâm Tarihi, I, Ġstanbul: Ensar Yayınları 2011, s. 308. 181 Apaydın, s. 591.

a) Hendek Kazımı

Sahîh‟deki rivayetlerin yedisi savaĢta savunma için açılan hendekler hakkındadır. Söz konusu rivayetlerin altısı hendeklerin kazılması, sonuncusu ise Câbir‟in Hz. Peygamber‟i yemeğe daveti ile ilgilidir.

Müslim‟in, ashâbın hendek kazmasıyla ilgili sunduğu rivayetlerde, sahâbîlerin kazım sırasında çıkan toprağı omuzlarında taĢıdıkları bildirilmiĢtir.183

Hz. Peygamber de onlarla birlikte toprak taĢımıĢ,184

ayrıca onların çalıĢmalarından memnun olmuĢ ve onlar için Allah‟tan mağfiret dilemiĢtir.185

Hendek kazılırken yaĢanan bir olay rivayetlere Ģu Ģekilde yansımıĢtır: Câbir b. Abdullah hendek kazımı esnasında Hz. Peygamber‟in aç olduğunu fark etmiĢ ve birkaç kiĢiye yetecek miktarda yemek hazırlamıĢtır. Ardından Allah Resûlü‟ne birkaç kiĢilik yemek hazırladığını ifade ederek onu davet etmiĢtir. Ancak Hz. Peygamber orada bulunan herkesi yemeğe çağırmıĢ ve Câbir‟e de kendisi gelene kadar yemeği ateĢten indirmemesi konusunda uyarıda bulunmuĢtur. Hz. Peygamber Câbir‟in evine geldiğinde yemek bereketlenmiĢ, getirdiği kiĢiler fazla olmasına karĢın orada bulunan herkes doymuĢtur. Hatta herkes doyduktan sonra yemek olduğu gibi kalmıĢtır.186

b) Savaş Safhası

Sahîh‟de savaĢ esnasında yaĢananlar hakkında on altı rivayet tespit edilmiĢtir. Söz konusu rivayetlerin biri Abdullah b. Ömer‟in savaĢa katılması, altısı savaĢ sırasında Müslümanların namazlarını kılamayıĢları, üçü bazı sahâbîlerin yaralanması, bir diğeri Hendek SavaĢı‟nda düĢmanla mücadele eden ancak evinde ölen bir genç, ikisi Hz. Peygamber‟in sahâbîlerden bazısını görevlendirmesi, son üçü ise Hz. Peygamber‟in duaları hakkındadır.

Abdullah b. Ömer‟in savaĢa katılmasıyla ilgili bilgiler yukarıda Uhud baĢlığı altında zikrettiğimiz rivayetin son kısmında yer almaktadır. Rivayette yaĢı küçük olduğu için Uhud‟a katılamadığı ancak Hendek SavaĢı sırasında on beĢ yaĢına geldiği için Hz. Peygamber‟in onun bu savaĢa katılmasına izin verdiği zikredilmiĢtir.187

183 Müslim, Cihâd ve‟s-Siyer, 126.

184 Müslim, Cihâd ve‟s-Siyer, 125, 127, 128, 129.

185

Müslim, Cihâd ve‟s-Siyer, 130.

186 Müslim, EĢribe, 141.

SavaĢ sırasında çatıĢmanın yoğunluğu sebebiyle Müslümanlar namazlarını kılamamıĢlardır. Bu durum ile ilgili rivayetlerde bazı bilgiler bulunmaktadır. Buna göre ikindi namazını kılamayan Müslümanlar, akĢam vakti girince Buthân Vadisi‟nde namazlarını kaza etmiĢlerdir.188

Ayrıca Hz. Peygamber namazlarından alıkoydukları için müĢriklere beddua etmiĢtir.189

Müslim‟in sunduğu rivayetlerde savaĢta yaralanan bazı sahâbîler hakkında bilgiler yer almaktadır. Bu sahâbîlerden biri Sa„d b. Muâz‟dır. Ġbn Arîka isimli biri onu kolundaki ana toplardamardan yaralamıĢtır. Yaralanma sonucunda durumu ciddi olan Sa„d b. Muâz‟ın bakımı için mescitte bir çadır kurulmuĢ ve Hz. Peygamber onunla yakından ilgilenmiĢtir.190

Ayrıca Allah Resûlü, Sa„d b. Muâz‟ın koluna dağlama yapmıĢtır.¹⁹¹ Hendek SavaĢı‟nda yaralanan sahâbîlerden birinin de Übeyy b. Kâ„b olduğu ve onun da kolundaki ana toplardamardan yaralandığı, Hz. Peygamber‟in onun koluna da dağlama yaptığı bilgisi rivayetlere yansımıĢtır.192

SavaĢ esnasında yaralanan sahâbîler hakkındaki rivayetleri zikrettikten sonra Ģimdi savaĢ sırasında meydana gelen bir olay hakkındaki rivayeti ele alacağız. Buna göre, bu savaĢa katılan sahâbîler arasında yeni evlenmiĢ bir gencin bulunduğu ve onun belirli zamanlarda izin alarak evine gittiği aktarılmıĢtır. Bu gencin yine izin alarak eve gideceği bir sırada, Hz. Peygamber, Kurayzalıların zarar vermesinden endiĢe ettiğini belirtmiĢ ve onun silahını alarak evine gitmesini istemiĢtir. Daha sonra genç evine gittiğinde orada bulunan bir yılanın sokması neticesinde hayatını kaybetmiĢtir.193

Müslim‟in sunduğu rivayetlerde Hendek SavaĢı‟nda Hz. Peygamber‟in bazı sahâbîlere görev vermesiyle ilgili bilgiler yer almaktadır. Buna göre savaĢ devam ederken bir ara Hz. Peygamber, ne yapılmasını istediğini zikretmeden birini görevlendirmek için gönüllü aradığını ifade etmiĢ ve üst üste bu isteğini yinelemiĢtir. Zübeyr b. Avvâm da gönüllü olarak öne atılmıĢtır. Bunun üzerine Hz. Peygamber, her peygamberin havarisinin olduğunu Zübeyr‟in de kendi havarisi olduğunu ifade etmiĢtir.194

Hz. Peygamber‟in sahâbîlerden birini görevlendirmesi ile ilgili nakledilen baĢka bir rivayete göre, savaĢ sırasında bir gece Ģiddetli bir rüzgâr çıkmıĢ ve hava epeyce soğumuĢtur. O

188

Müslim, Mesâcid ve Mevâdıi‟s-Salât, 209.

189

Müslim, Mesâcid ve Mevâdıi‟s-Salât, 202, 203, 204, 205, 206.

190 Müslim, Cihâd ve‟s-Siyer, 65.

191 Müslim, Selâm, 75.

192

Müslim, Selâm, 74.

193 Müslim, Selâm, 139.

gece Hz. Peygamber, Huzeyfe‟yi düĢman hakkında bilgi toplamak üzere düĢman saflarına göndermiĢtir. Gidip onlar hakkında bilgi edinmesini ancak dikkatlerini çekmeden geri gelmesini istemiĢtir. Huzeyfe düĢmanın olduğu yere gittiğinde Ebû Süfyân‟ı görmüĢ ve ona bir ok atmak istemiĢ ancak Hz. Peygamber‟in uyarısını hatırlayarak vazgeçmiĢtir. Sonra geri dönüp edindiği bilgileri Hz. Peygamber‟e haber vermiĢtir.195

Sahîh‟deki iki rivayette Hz. Peygamber‟in Hendek SavaĢı‟nda ahzâb diye adlandırılan düĢmanın bozguna uğratılması için ettiği dualara yer verilmiĢtir.196

BaĢka bir rivayette ise Allah‟ın yardımıyla ahzâbın bozguna uğradığı haber verilmiĢ ve Allah Resûlü‟nün Ģükür içeren sözleri nakledilmiĢtir.197

c) Savaşın Neticeleri

Sahîh‟de savaĢ neticesinde meydana gelen olaylar hakkında üç rivayet yer almaktadır. Bu rivayetlerin ikisi Müslümanların Benû Kurayza‟ya doğru hareket etmesi, sonuncusu Hendek SavaĢı hakkında nâzil olan âyet hakkındadır.

SavaĢ sonucunda yaĢananlar hakkındaki ilk rivayetin birinci kısmında yer alan bilgiye göre savaĢın bittiği gün Allah Resûlü ashâbına Benû Kurayza‟ya doğru hareket edeceklerini bildirmiĢtir.198

Rivayetin ikinci kısmında Kurayza‟ya gidiĢ hakkında bilgiler mevcuttur. Bu ikinci kısım “Benû Kurayza” baĢlığı altında zikredilecektir. Ġkinci rivayet, Hendek SavaĢı‟nda küçük bir çocuk olan Abdullah b. Zübeyr‟den gelmektedir. Onun aktardığına göre, savaĢ sırasında kendisi kadınların bulunduğu yerdeydi. Kendisi dıĢarıda olanları izlediğini o sırada babasının Benû Kurayza‟ya doğru gittiğini görmüĢ ve savaĢtan sonra gördüklerini babasına anlatmıĢtır. Babası da oğluna, o gün Resûlullah‟ın kendisi için annesiyle babasının ismini zikrederek övgüde bulunduğunu anlatmıĢtır.199

195 Müslim, Cihâd ve‟s-Siyer, 99.

196 Müslim, Cihâd ve‟s-Siyer, 21, 22.

197

Müslim, Zikr ve‟d-Duâ, 77

198 Müslim, Cihâd ve‟s-Siyer, 69.

Müslim, “Hani onlar önünüzden ve sizin ardınızdan üzerinize gelmiĢlerdi; iĢte o an gözlerin yuvalarından fırladığı, yüreklerin ağızlara geldiği bir andı...”200

âyet-i kerîmesinin Hendek SavaĢı hakkında nâzil olduğuna dair bir rivayet sunmuĢtur.201