Bedir

Müslim‟in Sahîh adlı eserinde Bedir SavaĢı hakkında toplam otuz üç rivayet bulunmaktadır. Bu rivayetlerden altısı savaĢ öncesinde ve savaĢ sırasında yaĢananlar, on ikisi savaĢa katılan ve katılmayan sahâbîler, biri esirlerin durumu, on biri öldürülen müĢrikler, üçü de dağıtılan ganimetlerle ilgilidir. Ayrıca “SavaĢ Öncesinde ve SavaĢ Sırasında YaĢananlar” baĢlığı altında zikredilen rivayetlerin birisinin içinde aynı zamanda esirlerin durumu hakkında da bilgi bulunmaktadır. Dolayısıyla aynı rivayetin devamı “Esirlerin Durumu” baĢlığı altında da zikredilmiĢtir. Aynı durum “Dağıtılan Ganimetler” baĢlığı altındaki rivayet için de geçerlidir. Bu rivayet de “SavaĢa Katılan ve Katılmayan Sahâbîler” baĢlığı altındaki bir rivayetle ortaktır. Bu sebeple Bedir ile ilgili müstakil otuz bir rivayet söz konusu iken içerdiği bilgiler sebebiyle otuz üç rivayet olarak kabul edilmiĢtir.

a) Savaş Öncesinde ve Savaş Sırasında Yaşananlar

Sahîh‟de Bedir SavaĢı öncesinde ve savaĢ sırasında yaĢanan olaylar hakkında altı rivayet bulunmaktadır. Birinci rivayette, Hz. Peygamber‟in KureyĢ kervanı hakkında bilgi edinmesi için, Cüheyne kabilesine mensup olan Büseyse isimli sahâbîyi görevlendirdiği bildirilmiĢtir. Onun tarafından getirilen bilgilerin ardından Hz. Peygamber ve ashâbının yola çıkıp Bedir‟e ulaĢtıkları daha sonra müĢriklerle çarpıĢtıkları aktarılmıĢtır.89

Müslim‟in zikrettiği ikinci rivayette, Hz. Peygamber‟in, Ebû Süfyân‟ın Medine tarafından geçmekte olduğu hakkında bilgi aldığı zikredilmiĢtir. Bu bilginin yukarıda zikredilen Büseyse‟nin kervan hakkında getirdiği bilgi olma ihtimali yüksektir. Bunun yanında Hz. Peygamber‟in savaĢa katılma konusunda ashâbı ile istiĢarede bulunduğu, olumlu görüĢler üzerine Bedir‟e doğru yola çıktıkları bildirilmiĢtir. Bedir‟e

87

Müslim, Zühd, 74.

88 Müslim, Zühd, 74.

vardıklarında ashâb Bedir kuyularında Benû Haccâc kabilesinden siyahî bir köleyi yakalamıĢ ve Ebû Süfyân hakkında bilgi almak istemiĢtir. Rivayetin sonunda Hz. Peygamber‟in müĢriklerin öldürüleceği yerleri söylediğine dair bilgiler de yer almaktadır.90

SavaĢ öncesinde ve savaĢ sırasında yaĢanan olaylar hakkında nakledilen üçüncü ve dördüncü rivayet aynı husus hakkında bilgi vermektedir. Bu rivayetlerde, Ramazan ayında çok sıcak bir günde sefere çıkıldığı ve yolculuk sırasında, Resûlullah ve Abdullah b. Revâha‟dan baĢka kimsenin oruç tutmadığı bildirilmiĢtir.91

Burada bahsi geçen savaĢ Bedir SavaĢı‟dır. Bilindiği üzere Ramazan ayında yapılan iki sefer vardır. Bunlar; Bedir SavaĢı ve Mekke‟nin Fethi‟dir.92

Rivayette ismi zikredilen Abdullah b. Revâha‟nın Mûte SavaĢı‟nda Ģehit düĢtüğü bilinmektedir. Kronolojik olarak bakıldığında Mûte SavaĢı, Mekke‟nin Fethi‟nden öncedir. Buna göre de Abdullah b. Revâha‟nın katıldığı bu savaĢ Bedir SavaĢı olmalıdır.93

SavaĢ esnasında yaĢanan hadiseler hakkında bilgi sunulan baĢka bir rivayetin son kısmında savaĢ sonucunda meydana gelen olaylar nakledilmiĢtir. Biz burada savaĢ esnasında yaĢananlarla ilgili kısmını zikredeceğiz. Bahsi geçen rivayette, MüĢriklerin sayısının bin, Müslümanların sayısının ise üç yüz on dokuz olduğu bildirilmiĢtir. Bu durumu gören Hz. Peygamber‟in dua etmeye baĢladığı ve duasını defalarca tekrarladığı, bunun üzerine Enfâl Sûresi‟ndeki “Hani Rabbinizden yardım istiyordunuz! O da: „Hiç Ģüpheniz olmasın, ben size birbiri ardınca gelen bin melekle yardımcıyım.‟ diye duanızı kabul buyurmuĢtu.” âyetinin94

nâzil olduğu aktarılmıĢtır. Rivayetin devamında, savaĢ baĢladığında ensârdan birinin, müĢriklerden bir adamın peĢinden koĢarken bir kırbaç sesi duyduğu, sonra önündeki müĢrikin yüzünde kırbaç izi olduğu halde yere düĢtüğü aktarılmıĢtır. Bu olaya Ģahit olan sahâbînin Hz. Peygamber‟e gördüklerini anlattığı, Allah Resûlü‟nün de bunun semadan gelen bir yardım olduğunu söylediği bildirilmiĢtir.95

90

Müslim, Cihâd ve‟s-Siyer, 83.

91 Müslim, Sıyâm, 108-109.

92 Apaydın, s. 639.

93

Ahmed Davudoğlu, Sahîh-i Müslim Tercüme ve Şerhi, Ġstanbul: Sönmez, 1979, VI, 130.

94 Enfâl 8/9.

Son rivayette Enfâl Sûresi‟nin Bedir Gazvesi hakkında nâzil olduğuna dair bilgiler bulunmaktadır.96

b) Savaşa Katılan ve Katılmayan Müslümanlar

Sahîh‟de savaĢa katılan sahâbîlerle ilgili bilgi bulabileceğimiz on, katılmayan sahâbîlerle ilgili ise iki rivayet söz konusudur. Biz öncelikle savaĢa katılan sahâbîlerle ilgili rivayetleri zikredeceğiz. Buna göre Hz. Hamza, Hz. Ali ve Ubeyde b. Hâris‟in⁹⁷ savaĢta mübarezeye katıldıkları bildirilmiĢtir. Ayrıca Hâtıb isimli sahâbînin de Bedir ve Hudeybiye‟ye katıldığı bilgisi rivayetlerde yer almaktadır.98

SavaĢ yolculuğu sırasında henüz Müslüman olmamıĢ birisinin Allah Resûlü‟nün yanına gelip onunla birlikte savaĢmak istediğini bildirdiği ancak Hz. Peygamber‟in Müslüman oluncaya kadar onun savaĢa katılmasına izin vermediği daha sonra o zâtın Müslüman olduğu ve savaĢa katıldığı aktarılan bilgiler arasındadır.99

Müslim tarafından nakledilen diğer rivayetler Sa„d b. Mâlik,100

Sa„d b. Havle,¹⁰¹ Mikdâd b. Amr b. el-Esvedî,102

Ġtbân b. Mâlik,¹⁰³ Râfi„ b. Hadîc‟in iki amcası¹⁰⁴ ve Ebû Huzeyfe‟nin azatlısı Sâlim‟in de Bedir‟e katıldığı bilgisini sunmaktadır.105

SavaĢa katılmayan sahâbîlerle ilgili tespit ettiğimiz iki rivayetin birincisi, Huzeyfe b. Yemân‟dan106

aktarılmıĢtır. Buna göre kendisi, babası Huseyl ile birlikte Bedir SavaĢı‟na katılmak üzere yola çıkmıĢ, ancak yolculuk esnasında KureyĢliler onları yakalamıĢtır. Onlar da savaĢa katılmayacaklarını sadece Medine‟ye gitmek için yola çıktıklarını söylemiĢler ve savaĢa katılmayacakları hususunda yemin etmiĢlerdir. Bunun üzerine serbest kalarak Hz. Peygamber‟in yanına gelmiĢler ve yaĢadıklarını ona anlatmıĢlardır. Allah Resûlü de onların verdikleri sözde durup Medine‟ye gitmelerini istemiĢtir.107

Diğer rivayette ise Ka„b b. Mâlik, Tebük Gazvesi‟ne katılamayıĢını

96

Müslim, Tefsîr, 31.

97 Müslim, Tefsîr, 34.

98 Müslim, Fedâilü‟s-Sahâbe, 161-162.

99 Müslim, Cihâd ve‟s-Siyer,150.

100

Müslim, Mukaddime, bab:5.

101 Müslim, Talâk, 56.

102 Müslim, Ġmân, 157.

103

Müslim, Mesâcid ve Mevâdıi‟s-Salât, 263.

104

Müslim, Büyû„, 112.

105 Müslim, Radâ„, 26.

106 Asıl adı Ebû Abdillâh Huzeyfe b. Huseyl (Hisl) b. Câbir el-Abs‟tır. Ancak babası Yemenli bir kabileyle anlaĢma yaptığı için bu isimle anılmıĢtır. Detaylı bilgi için bk. Selman BaĢaran, “Huzeyfe b. Yemân”, DİA, XVIII, 434-435.

anlatırken Bedir Gazvesi‟nde de bulunmadığını ve savaĢa katılmayan kimsenin ayıplanmadığını belirtmiĢtir.108

c) Esirlerin Durumu

Sahîh‟de Bedir esirleriyle ilgili yalnızca bir rivayet bulunmaktadır. Bu rivayet “SavaĢ Öncesinde ve SavaĢ Sırasında YaĢananlar” baĢlığı altında zikrettiğimiz bir rivayetle ortak bilgiler ihtiva etmektedir. Buna göre savaĢ sonunda Müslümanların, müĢriklerden yetmiĢ kiĢiyi öldürdükleri, yetmiĢ kiĢiyi de esir aldıkları bildirilmiĢtir. Hz. Peygamber, Hz. Ebû Bekir‟in teklifi üzerine esirlerden fidye alınmasına karar vermiĢtir. Bu karar üzerine “Yeryüzünde üstünlüğü sağlamadıkça hiçbir peygambere esir almak yakıĢmaz.” âyet-i kerîmesinden “Artık ganimet olarak aldığınız Ģeylerden temiz ve helal olarak yiyin.”109

âyet-i kerîmesine kadar Olan ayetler nâzil olmuĢtur.¹¹⁰

d) Öldürülen Müşrikler

Müslim‟in sunduğu bilgilere göre, Bedir SavaĢı‟nda öldürülen müĢrikler hakkında on bir rivayet karĢımıza çıkmaktadır. Bu rivayetlerin ikisi Ebû Cehil‟in katli, biri öldürülen bir kiĢi ve son sekizi ise öldürülen müĢriklerin Bedir kuyularına atılması hakkındadır. Ebû Cehil‟in katli hakkında Sahîh‟de iki rivayete yer verilmiĢtir. Bu rivayetlerden birincisinin ilk kısmında Ebû Cehil‟in öldürülmesinden bahsedilirken son kısmında ganimet hakkında bilgi verilmiĢtir. Rivayetin son kısmını “Dağıtılan Ganimetler” baĢlığı altında zikredeceğiz. Söz konusu rivayette, ensârdan iki çocuğun Ebû Cehil‟i öldürmesi hakkında bilgiler bulunmaktadır.111

Ebû Cehil‟in öldürülmesi hakkında nakledilen diğer rivayette Afrâ‟nın oğullarının Ebû Cehil‟i yaraladığı Allah Resûlü‟nün de savaĢ sonrasında Ebû Cehil‟in durumunu öğrenmek için Ġbn Mes„ûd‟u görevlendirdiği bildirilmiĢtir. Ġbn Mes„ûd gidince Ebû Cehil‟in öldürülmüĢ olduğunu görmüĢtür.112

Bedir‟de öldürülenler hakkındaki son rivayette Necm Sûresi nâzil olduğu zaman yaĢlı bir adam dıĢında herkesin secde ettiği bildirilmiĢtir. Rivayetin devamında, o adamın kâfir olarak öldürüldüğü belirtilmiĢtir.113

Davudoğlu‟nun Müslim‟in Sahîh‟ini tercüme

108

Müslim, Tevbe, 53.

109 Enfâl 8/67-69.

110 Müslim, Cihâd ve‟s-Siyer, 58.

111

Müslim, Cihâd ve‟s-Siyer, 42.

112 Müslim, Cihâd ve‟s-Siyer, 118.

ve Ģerh ettiği eserinde o kiĢinin kimliği hakkında çeĢitli yorumlar yapılmıĢ ve Bedir savaĢında öldürüldüğü aktarılmıĢtır.114

Sahîh‟de Bedir SavaĢı‟nda öldürülen müĢriklerin kuyulara atılması hakkında altı rivayete yer verilmiĢtir. Bu rivayetlerde Hz. Peygamber‟in savaĢtan önce müĢriklerin öldürüleceği yerleri gösterdiği bildirilmiĢ, savaĢ günü Hz. Peygamber nereyi gösterdiyse o kiĢinin orada öldürüldüğü ve öldürülenlerin üst üste bir kuyuya atıldığı aktarılmıĢtır.115 Bedir kuyularına atılanların KureyĢ‟in ileri gelenlerinden yirmi küsur kadar kiĢi olduğu116

belirtilmekle birlikte bu kiĢilerden bazılarının isimleri rivayetlere yansımıĢtır. Bu kiĢiler Ebû Cehil b. HiĢâm, Utbe b. Rebîa, Ukbe b. Ebû Muayt, ġeybe b. Rebîa, Ümeyye b. Halef veya Übey b. Halef‟tir. Bunların öldürülüp bir kuyuya atıldığı yalnız Ümeyye yahut Übeyy‟in uzuvlarının kesildiği ancak kuyuya atılmadığı bildirilmiĢtir.117

Ayrıca o gün çok sıcak bir gün olduğu ve cesetlerin güneĢin tesiriyle bozulmaya baĢladığı da rivayetlerde yer alan önemli bilgiler arasındadır.118

e) Dağıtılan Ganimetler

Sahîh‟de Bedir ganimetleriyle ilgili üç rivayet yer almaktadır. Bu rivayetlerden ikisi Hz. Ali‟den gelmektedir. Rivayette kendisine ganimet hissesinden bir deve verildiği bilgisi yer almaktadır. Daha sonra ise Hz. Peygamber‟in ona ganimetin beĢte birinden yaĢlı bir deve daha verdiği de zikredilmiĢtir.119

Diğer rivayet ise yukarıda “Öldürülen MüĢrikler” baĢlığı altında zikredilen rivayetin son kısmıdır. Buna göre Ebû Cehil‟i öldüren iki genç Hz. Peygamber‟e giderek durumu haber vermiĢlerdir. Allah Resûlü onu kimin öldürdüğünü sormuĢ ardından kılıçlarındaki kanı görünce ikisinin de öldürmüĢ olduğuna hükmetmiĢtir. Ancak selebin Muâz b. Amr b. Memûh‟a verilmesini söylemiĢtir. Ayrıca bu gençlerin Muâz b. Amr b. Memûh ile Muâz b. Afrâ olduğu da nakledilmiĢtir.120