Hudeybiye

Sahîh‟de Hudeybiye Seferi ile ilgili kırk dokuz rivayet yer almaktadır. Bu rivayetlerin on sekizi Hudeybiye yolculuğu, yirmi ikisi Hz. Peygamber‟e bey„at edilmesi ve sonrasında yaĢananlar, altısı Hudeybiye AntlaĢması ve antlaĢma Ģartları ve son olarak da üçü Hudeybiye dönüĢü hakkındadır.

a) Hudeybiye Yolculuğu

Sahîh‟de Hudeybiye yolculuğu ile ilgili on sekiz rivayet tespit edilmiĢtir. Bu rivayetler incelendiğinde yolculuk sırasında yaĢanan üç olaya dair bilgi elde edilmektedir. Bunlar Ebû Katâde (on rivayet) ve Kâ„b b. Ucre‟nin yaĢadıkları (yedi rivayet) ile ashâbın Hudeybiye‟de konaklamasıyla (bir rivayet) ilgilidir.

Müslim‟in sunduğu nakillerde Ebû Katâde‟nin Hudeybiye yolculuğu sırasında yaĢadığı bir olaydan kesitler yer almaktadır. Buna göre Müslümanlar Hac214

veya Umre²¹⁵ için yola çıkmıĢ, Ebû Katâde dıĢında herkes ihrama girmiĢtir.216

Yolculuk sırasında Hz. Peygamber‟e Kâha denilen bir yerde müĢriklerin bulunduğu ve Müslümanlara karĢı bir araya toplandıkları haber verilmiĢtir. Hz. Peygamber de ashâbdan bir grup ile birlikte oraya doğru yola çıkmıĢtır.217

Ġçinde Ebû Katâde‟nin de bulunduğu baĢka bir grubun da sahil yolunu takip etmelerini istemiĢtir.218

O yolculuk sırasında Ebû Katâde ve arkadaĢları Kâha219

denilen bölgeye geldiklerinde, Ebû Katâde bir yaban eĢeği görmüĢ ve onu avlamıĢtır. Daha sonra onu piĢirip yemiĢlerdir. Ancak Ebû Katâde‟nin

212 Müslim, Birr ve‟s-Sıla, 62, 63, 64.

213 Davudoğlu, X, 536. 214 Müslim, Hacc, 60, 61. 215 Müslim, Hacc, 62. 216 Müslim, Hacc, 64. 217 Müslim, Hacc, 59. 218 Müslim, Hacc, 60, 61. 219 Müslim, Hacc, 56.

arkadaĢları ihramlıyken av eti yedikleri için endiĢe etmiĢlerdir. Hz. Peygamber ile buluĢtuklarında bu durumu kendisine anlatmıĢlar o da yemelerinde bir sakınca olmadığını ifade etmiĢtir.220

Sahîh‟de Ebû Katâde‟den nakledilen ancak sefer ismi zikredilmeyen bir rivayet daha bulunmaktadır.221

Bu rivayette, Müslümanların su bulunmayan bir bölgede yolculuk yaptıkları bildirilmiĢ ve Hz. Peygamber‟in ertesi gün su bulunan bir yere varacaklarını söylediği aktarılmıĢtır. Belirtildiğine göre Allah Resûlü gece yolculuğu sırasında devesinin üzerinde uyuyakalmıĢ ve Ebû Katâde yolculuk sürecince kendisine eĢlik etmiĢtir. Daha sonra bir yerde mola vermiĢler ancak sabah namazına uyanamamıĢlardır. Uyandıklarında oradan hareket edip baĢka bir yerde namazlarını kaza etmiĢlerdir. Yolculuk sırasında ashâbın dağınık bir Ģekilde hareket ettikleri ve Hz. Peygamber‟in nerede olduğunu merak ettikleri de rivayetteki baĢka bir ayrıntıdır. Hz. Peygamber, ashâbıyla buluĢtuğunda orada bulunan herkesin susadığını görmüĢtür. Bunun üzerine içinde bir miktar su bulunan kabını istemiĢ ve dökmeye baĢlamıĢtır. Dökülen suyun orada bulunan herkese yettiği rivayete yansıyan diğer bir ayrıntıdır.

Hudeybiye Seferi‟nde Ka„b b. Ucre ile Hz. Peygamber arasında geçen bazı konuĢmalar rivayetlere yansımıĢtır. Buna göre yolculuk sırasında konakladıkları sırada, Hz. Peygamber Ka„b‟ın bitlenmiĢ olduğunu gördü. Bu durumun ona eziyet verdiğini farkedince Ka„b‟ın saçını ve sakalını kesebileceğini ancak ihramlı olduğu için fidye gerektiğini belirtti. Bunun için de üç gün oruç tutmasını veya altı fakiri doyurmasını veya bir kurban kesmesini tavsiye etmiĢtir.222

Bunun üzerine “Ġçinizden her kim hastalanır veya baĢından rahatsızlanırsa (tıraĢ olmak zorunda kalırsa) fidye olarak ya oruç tutması ya sadaka vermesi ya da kurban kesmesi gerekir.”223

âyet-i kerîmesi nâzil oldu.²²⁴

220 Müslim, Hacc, 57, 58, 63.

221 Müslim, Mesâcid ve Mevâdıi‟s-Salât, 312. Buhâri söz konusu rivayette yaĢanan olayların Hudeybiye seferi sırasında gerçekleĢtiğini aktarmıĢtır. Dolayısıyla biz de bu rivayetin Hudeybiye‟de yaĢanmıĢ olma ihtimaline dayanarak burada zikrediyoruz. Bk. Ebû Abdullah Muhammed b. Ġsmâil el-Buhâri,

Sahîhu’l-Buhârî el-Câmiu’l-Müsnedi’s-Sahîhi’l-Muhtasar, Kahire: Dârü‟l-Hadîs Yayınları, 2011,

Menâkıb, 3574.

222

Müslim, Hacc, 80, 82, 83, 84, 85, 86.

223 Bakara 2/196.

Müslümanların Hudeybiye Seferi‟nde konakladıkları gece yağmur yağdığı, sabah namazını kıldıklarında Hz. Peygamber‟in yağmurun yağmasıyla ilgili bir takım konuĢmalar yaptığı bilgisi rivayetlerde yer almaktadır.225

b) Hz. Peygamber‟e Bey„at Edilmesi ve Sonrasında Yaşananlar

Hudeybiye‟de Hz. Peygamber‟e bey„at edilmesi ve sonrasında meydana gelen olaylarla ilgili Sahîh‟de yirmi iki rivayet yer almaktadır. Bu rivayetlerde, Hudeybiye‟ye katılan Müslümanların sayısı (yedi rivayet), Hz. Peygamber‟e bey„at edilmesi (on beĢ rivayet, diğer baĢlıklarla ortaklık gösteren dört rivayet), Müslümanların müĢrikleri hicvetmesi (bir rivayet), müĢriklerin saldırısı (üç rivayet) hakkında bilgiler bulunmaktadır.

Müslim‟in sunduğu rivayetlerde Hudeybiye‟de bulunan Müslümanların sayıları hakkında farklı bilgiler karĢımıza çıkmaktadır. Bu bilgilere göre o gün ashâbın sayısı bin üç yüz226

veya bin dört yüz²²⁷ veya bin beĢ yüz²²⁸ kiĢidir.

Hudeybiye‟de bey„at sırasında yaĢanan olayların bazıları rivayetlere yansımıĢtır. Bu rivayetlerden edindiğimiz bilgiler Ģu Ģekilde özetlenebilir: Müslümanlar Hudeybiye‟ye geldiklerinde suyu oldukça az olan bir kuyunun etrafında konakladılar. Hz. Peygamber‟in dua etmesi üzerine kuyunun suyu çoğaldı ve Müslümanlar su ihtiyaçlarını görmüĢ oldular.229

Daha sonra Semüre diye adlandırılan bir çöl ağacının altında ashâb kaçmayacaklarına230

veya ölene dek onunla birlikte olacaklarına²³¹ dair Hz. Peygamber‟e bey„at etmiĢlerdir. Cedd b. Kays hariç orada bulunan herkesin bey„at ettiği bildirilmiĢtir.232

Rivayetlerin bir kısmında bey„at eden sahâbîlerin bazılarının isimleri kayda girmiĢtir. Bu kiĢilerin Seleme b. Ekvâ,233

Âmir b. Ekvâ,²³⁴ Ömer b. Hattâb,235

Ma„kıl b. Yesâr,²³⁶ Câbir b. Abdullah,²³⁷ Sâbit b. Dahhâk,²³⁸ Hâtıb²³⁹ ve Saîd

225 Müslim, Ġmân, 125.

226

Müslim, Ġmâre, 75.

227 Müslim, Cihâd ve‟s-Siyer, 132, Ġmâre, 69, 74, 76.

228 Müslim, Ġmâre, 72, 73.

229 Müslim, Ġmâre, 70, Cihâd ve‟s-Siyer, 132.

230

Müslim, Ġmâre, 67, 68, 76.

231 Müslim, Ġmâre, 80, 81.

232 Müslim, Ġmâre, 69.

233

Müslim, Cihâd ve‟s-Siyer, 132.

234

Müslim, Cihâd ve‟s-Siyer, 132.

235 Müslim, Ġmâre, 69. 236 Müslim, Ġmâre, 76. 237 Müslim, Ġmâre, 67, 68. 238 Müslim, Ġmân, 176. 239 Müslim, Fedâilü‟s-Sahâbe, 162.

b. Müseyyeb‟in babası Müseyyeb b. Hazn240

oldukları görülmektedir. Bey„at bittikten sonra Hz. Peygamber ashâbına övgülerde bulunmuĢtur.²⁴¹ Ayrıca bey„at eden Ģecere ashâbından kimsenin Allah‟ın izniyle cehenneme girmeyeceğini belirtmiĢtir.242

Hudeybiye‟de gerçekleĢen bir olaya göre Hz. Peygamber ashâbından KureyĢ‟i hicvetmelerini istemiĢ ve bunun onlar üzerinde çok etkili olacağını ifade etmiĢtir. Bunun üzerine Ġbn Revâha, Ka„b b. Mâlik ve Hassan b. Sabit hicivde bulunmuĢtur.243 Rivayette yapılan bu hicivlerin ne zaman söylendiğine dair bilgi bulunmamaktadır. Ancak Müslim‟in Ģârihlerinden Übbî‟nin görüĢü bunun Hudeybiye‟de müĢriklerin, Müslümanların umre yapmasına engel olduğu zaman söylendiği yönündedir.244

Bu sebeple biz de bu rivayeti burada zikretmeyi uygun gördük.

MüĢriklerle Müslümanlar arasında sulh gerçekleĢip antlaĢma yapıldıktan sonra MüĢriklerin bir saldırıda bulunduğu bilgisi rivayetlere yansımıĢtır. Buna göre saldırıda bulunan müĢriklerin yetmiĢ245

veya seksen kiĢi kadar oldukları, saldırı neticesinde yaĢanan arbedede Müslümanların galip geldiği ve onları yakalayıp Hz. Peygamber‟e getirdikleri belirtilmiĢtir.²⁴⁶ Hz. Peygamber önce onları esir almıĢ²⁴⁷ daha sonra serbest bırakmıĢtır.248

YaĢanan bu olayla ilgili Bilâl, Suheyb ve Selmân, Ebû Süfyân ve beraberinde bulunanların henüz hak ettikleri cezayı bulmadıklarına dair konuĢmalarda bulunmuĢlardır. Bu sözleri iĢiten Hz. Ebû Bekir‟in KureyĢ‟in baĢkanı için bu sözleri söylediklerinden dolayı onları kınamıĢtır. Allah Resûlü kendisine bu olay haber verilince, bir müĢrik için Müslümanların kalbini kıran Hz. Ebû Bekir‟den arkadaĢlarının gönlünü almalarını istemiĢtir.249

c) Hudeybiye Antlaşması ve Şartları

Sahîh‟de Hudeybiye AntlaĢması ve Ģartlarıyla ilgili toplamda altı rivayet bulunmaktadır. Bu rivayetlerde Müslümanların müĢriklerle yaptığı antlaĢma, antlaĢmanın Ģartları ve bu 240 Müslim, Ġmâre, 77, 78, 79. 241 Müslim, Ġmâre, 71. 242 Müslim, Fedâilü‟s-Sahâbe, 163. 243 Müslim, Fedâilü‟s-Sahâbe, 157.

244 Ebû Abdullah Muhammed b. Hilfe b. Ömer el-VeĢtâti el-Übbî (ö. 828/ 1425), İkmâlü

İkmâli’l-Mu‘lim, (nĢr Muhammed Salih HaĢim), Beyrut: Dâru‟l Kütübü‟l- Ġlmiyye 1994, VI, 325. 245

Müslim, Cihâd ve‟s-Siyer, 132.

246 Müslim, Cihâd ve‟s-Siyer, 132.

247 Müslim, Cihâd ve‟s-Siyer, 133.

248

Müslim, Cihâd ve‟s-Siyer, 132.

249 Müslim, Fedâilü‟s-Sahâbe, 170. Bu rivayette savaĢ ismi zikredilmemiĢtir. Ancak Davudoğlu bu olayın Hudeybiye‟de olduğunu beyan etmiĢtir. Bk. Davudoğlu, X, 419.

antlaĢmanın maddelerinin yazımı esnasında yaĢananlar hakkında bilgilere yer verilmiĢtir.

Hudeybiye AntlaĢması‟nın yazımı ve Ģartlarıyla ilgili sunulan rivayetlere göre Müslümanlar ve MüĢrikler arasında yapılan bu antlaĢmayı Ali b. Ebû Tâlib yazıya geçirmiĢtir. Hz. Peygamber antlaĢmanın besmeleyle baĢlamasını istemiĢ ancak Süheyl b. Amr itiraz etmiĢtir. Bunun üzerine “Senin adınla Allah‟ım.” Ģeklinde yazılmıĢtır. Daha sonra Hz. Peygamber: “Allah‟ın Resûlü Muhammed” yazılmasını istemiĢ yine onların itirazı sebebiyle “Abdullah oğlu Muhammed” yazılmıĢtır. Bunun yanında antlaĢmada Müslümanlardan müĢriklere giden olursa geri gönderilmemesi ancak müĢriklerden Müslümanlara giden olursa geri verilmesi yönünde bir madde yer almıĢtır.250

Ayrıca Müslümanların Mekke‟ye savaĢ teçhizatı olmadan yalnızca kılıçları ve kılıçlarının kınıyla girip orada üç gün kalmaları Ģeklinde bir madde daha yazılmıĢtır.251

AnlaĢmanın yapıldığı gün Ebû Cendel isimli sahâbînin müĢriklerin elinden kaçarak Hz. Peygamber‟in yanına geldiği, antlaĢmaya sadık kalınıp Süheyl b. Amr‟ın oğlu Ebû Cendel‟in müĢriklere geri gönderildiği bilinen bir husustur. Bu olayla ilgili Sahîh‟deki iki rivayette, sahâbî ravisinin o gün yaĢananları “Ebû Cendel günü” Ģeklinde ifade ettiği görülmektedir.252

d) Hudeybiye Dönüşü

Sahîh‟deki rivayetlerden üçü Hudeybiye dönüĢünde yaĢananlar hakkındadır. Bu rivayetlerde; Hz. Ömer‟in Hudeybiye AntlaĢması‟nın maddelerini kabullenemeyiĢi, Hudeybiye AntlaĢması sonrası nâzil olan âyetler ve kesilen kurbanlar hakkındadır. Hudeybiye AnlaĢması‟nın Ģartlarının Müslümanların aleyhine olduğunu düĢünen ve bu Ģartları kabullenemeyen Hz. Ömer‟in önce Allah Resûlü‟nün sonra Hz. Ebû Bekir‟in yanına gidip antlaĢmanın maddelerini niçin kabul ettiklerini sorgulamıĢtır. Ġkisi de Allah‟ın Müslümanları yüz üstü bırakmayacağını ifade etmiĢtir. Daha sonra fethi müjdeleyen âyetler nâzil olmuĢ ve Hz. Peygamber Hz. Ömer‟e bu âyetleri okutmuĢtur. Nâzil olan âyetlerin fetih müjdesi olduğu öğrenen Hz. Ömer‟in içi ferahlamıĢtır.253

Hudeybiye AnlaĢması‟ndan sonra Fetih Sûresi‟nin ilk beĢ âyetinin nâzil olduğu, bu âyetler ile birlikte fethin müjdelendiği, daha sonra Hz. Peygamber‟in kurbanını kestiği

250 Müslim, Cihâd ve‟s-Siyer, 93.

251

Müslim, Cihâd ve‟s-Siyer, 90, 91, 92.

252 Müslim, Cihâd ve‟s- Siyer, 95, 96.

bilgisi bir rivayette yer almaktadır.²⁵⁴ O gün kesilen kurbanlar hakkında da bilgiler bulunmaktadır. Buna göre o gün yedi kiĢi bir deve veya bir sığır kurban kesmiĢlerdir.255