Araştırmanın bu kısmında araştırmadan elde edilen bulguların birbiriyle ilişkisi literatürdeki araştırmalarla benzerlik ve farklılıkları ortaya konulmuş, önemli ve dikkat çeken sonuçlar tartışılmıştır.
Öğretmenlere göre sosyal bilgiler dersinde coğrafya konularıyla verilen mekân bilgisi öğrencileri yaşadıkları çevreye karşı farkındalık sahibi olma, tarihi konuları kavramada yardımcı olması gibi nedenlerle önemli ve gerekli görmüşlerdir. Ayrıca öğretmenler mekân bilgisinin öğrencide aidiyet duygusunu desteklediği ve onları etkin vatandaş olmaya destek olduğu konusunda görüşler bildirmişlerdir. Atasoy ve Koç (2015), öğretim üyeleriyle yapmış oldukları çalışmalarında coğrafya ile vatandaşlık arasında doğrudan bir ilişki bulunduğu, coğrafyanın insanlarda yaşadıkları çevreye aidiyet duygusunu geliştirdiği, coğrafya eğitimiyle vatandaşların çevresine daha duyarlı hale geleceklerini ve coğrafya eğitiminin sorumluluk sahibi bir vatandaş olmanın yolunu açtığını belirtmişlerdir. Karası Avcı ve İbret (2016), değerler eğitimi bağlamında yapmış oldukları çalışmada sosyal bilgiler öğretmenlerinin coğrafyanın vatanseverlik değeri ile ilgili genel anlamda olumlu ve yapıcı bir görüşe sahip olduğunu vurgulamışlardır. Kolnik, (2011) yapmış olduğu çalışmayla Coğrafya eğitimi ile sürdürülebilir bir kalkınma için demokratik, katılımcı ve aktif vatandaşların yetişmesi sağlanabilir sonucuna varmıştır. Özünal (2016), yaptığı çalışmada sosyal bilgiler dersinde öğrencilerin coğrafya konularıyla yurdumuzun ve dünyamızın coğrafi özellikleri hakkında gerekli bilgiyi edindiğini, sosyal bilgiler dersinin coğrafya konuları vasıtasıyla öğrencilerin vatandaşlıkla ilişkili olan vatan, millet ve insanlık sevgilerinin güçlendiğini belirtmiştir. Massey (2014), araştırmasının sonucunda öğrencilerin diğer toplumlar ve yerlerle ilgili bilgileri coğrafya konuları vasıtasıyla öğrendiğini bu da öğrencilerin küresel vatandaşlık eğitimine katkı sağladığını vurgulamıştır. Sarno (2011), çalışmasında dünyayı yorumlamada ve çoklu aidiyet duygusu geliştirmede coğrafyanın önemli olduğunu, bu yolla vatandaşlık eğitimine katkı sağladığını belirtmiştir. Gryl, Jekel ve Donert, (2010), yapmış oldukları çalışmada öğrencilerin mekânı anlama ve yorumlama gibi coğrafya kazanımları ve coğrafi bilgi sistemleri gibi coğrafya araçlarıyla vatandaşlığın daha iyi kavranabileceğini vurgulamışlardır. Jekel, Gryl ve
Schulze, (2015), mekânsal bilincin geliştirilmesi ve bunla ilgili çalışmaların insanların vatandaşlık bilincini etkilediği ve iyi yönde geliştirdiğini savunmuştur. Shin ve Bernardz (2018), yapmış oldukları çalışmada mekânsal vatandaşlığı, kapsamını, amacını ve gelişimini işledikleri eserlerinde mekânsal vatandaşlığın önemini ve durumunu tartışmışlar, coğrafyanın mekânsal vatandaşlık boyutuyla öğrencilerin yaşadıkları yere aidiyet duyguları geliştirdiklerini, coğrafyanın vatandaşlık üzerinde etkili bir disiplin olduğunu belirtmişlerdir. Atasoy ve Koç (2015), yapmış oldukları çalışmada Coğrafya öğretiminin öğrencilerde mekânsal bilinç oluşturmada, sorumluluk ve aidiyet duygusu kazandırmada, yaşadıkları dünyayı anlamada farklı kültürleri tanıyarak onları hoş görebilme ile aktif vatandaşlık eğitimini destekleyecek içeriğe sahip olduğu sonucuna varmışlardır. Sözü edilen çalışmalar sonuçları ve çıktılarıyla öğretmenlerle yapılan bu çalışmanın sonuçlarını desteklemektedirler.
Sosyal bilgiler öğretmenleri dersin doğasında var olan vatandaşlık eğitiminden hareketle sosyal bilgiler ve mekânsal vatandaşlığın arasında bir ilişki olduğunu saptamışlardır. Sosyal bilgiler öğretmenlerine göre sosyal bilgiler ve mekânsal vatandaşlık arasındaki ilişki araştırmaya katılan çoğu öğretmen tarafından bu konunun sosyal bilgiler dersi kapsamına girdiği şeklinde olmuştur. Ayrıca bazı sosyal bilgiler öğretmenleri tarafından mekânsal vatandaşlık ve sosyal bilgilerin arasında doğrusal bir ilişki olduğu belirtilmiştir. Özen, Güleryüz ve Bulut Özen (2012), yaptıkları çalışmada sosyal bilgiler dersinin öğrencilerin vatanseverlik değerini kazanması için uygun bir ders olduğu sonucuna varmıştır. Gömleksiz ve Cüro (2011), çalışmasında sosyal bilgiler dersi öğretim programında yer alan vatanseverlik değerine yönelik öğrencilerin olumlu tutum geliştirdiği belirlenmiştir. Taşlı (2016), günlük hayatımızda sosyal faaliyetlerimizin şekillenmesinde sosyal bilgilerin disiplinlerinden biri olan coğrafyanın önemli olduğunu vurgulamıştır. Üçışık ve Demirci (2002), yapmış oldukları çalışmanın sonucunda yaşantımızın tüm alanlarından sosyal yaşantımızda karşılaştığımız problemlerin çözümüne kadar pek çok konuda coğrafi bilgiye ihtiyaç duyulduğunu, coğrafi bilgiyi kullanmanın, sosyo- ekonomik ve siyasal açıdan kalkınmada gerekli bir bilgi olduğunu vurgulamışlardır. Bu çalışmalardan çıkan sonuçlar araştırma bulgularıyla paralellik taşımaktadır.
Sosyal bilgiler öğretmenleri programdaki öğrenme alanlarından insanlar, yerler ve çevreler öğrenme alanını mekânsal vatandaşlık ile ilişkilendirmişlerdir. Daha sonra birey ve toplum ve etkin vatandaşlık öğrenme alanlarının mekânsal vatandaşlıkla ilişkili olduğunu ifade etmişlerdir. Küresel bağlantılar, üretim, dağıtım ve tüketim öğrenme alanı ile bilim teknoloji ve toplum öğrenme alanını da etkin vatandaşlıkla ilişkilendiren öğretmenler vardır. Çalışma kapsamında yapılan sosyal bilgilerde mekânsal vatandaşlığın yerinin incelenmesinde de mekânsal vatandaşlığın içerdiği beceri, değer ve kazanımlarla İnsanlar, yerler ve çevreler öğrenme alanı ile doğrudan ilişkili olduğu bulunmuştur. Bilim, teknoloji ve toplum öğrenme alanında geçen teknoloji ve kullanımı ile mekânsal vatandaşlığın araçlarından olan coğrafi bilgi sistemlerinin kullanımının öğretilebileceği bir öğrenme alanı olarak mekânsal vatandaşlıkla ilişkilendirilebilir bulunmuştur. Etkin vatandaşlık öğrenme alanının da bireyi vatandaşlık konularında eğitmesi ve bu konudaki bilgilerini arttırması bakımından mekânsal vatandaşlığın vatandaşlık bilgisi boyutu ile ilişkilendirilebilir bulunmuştur. Öğretmenlerin coğrafya disiplininden yola çıkarak doğrudan ilişkili olarak gördükleri insanlar, yerler ve çevreler öğrenme alanının mekânsal analiz, konumsal çıkarım, yaşadığı çevreyi doğal ve beşeri unsurlarıyla birlikte fark etme gibi vatandaşlık uygulamalarına katılımı arttıracak bilgiler, beceriler ve kazanımlar sunması araştırmaya katılan öğretmenlerin de dikkatini çekmiş olduğu açıkça görülmektedir. Özünal ve Özel (2016), sosyal bilgiler dersinde coğrafya konularının vatandaşlık bilinci kazandırmadaki rolüne ilişkin öğretmen görüşlerini alarak yapmış oldukları çalışmada öğretmenlerin sosyal bilgilerde var olan coğrafya konularının öğrencilerin vatandaşlık bilinci duygularını geliştirerek hem bireysel hem de toplumsal olarak birleştirici bir yapıda olduğu sonucunu aktarmışlardır. Avcı (2015), yapmış olduğu çalışmanın sonunda öğretmenlerin insanlar, yerler ve çevreler ve birey ve toplum öğrenme alanlarını coğrafya disiplini ile ilişkilendirdiklerini belirtmiştir. Esteves (2012), coğrafyada vatandaşlık eğitimi ile ilgili öğretmenlerle yaptığı çalışmada coğrafyanın vatandaşlık eğitimine katkısı ve etkisini incelemiş, çalışmaya katılan öğretmenlerin vatandaşlık eğitimi vermede sosyal bilgiler dersindeki insanlar, yerler ve çevreler öğrenme alanında yer alan konulardan olan coğrafyada nüfus ve onun alt temalarının, gelişim ve değişim ile çevre ve toplum temalarının vatandaşlık eğitimi vermeye daha uyumlu olduğunu belirttiklerini açıklamıştır. Bu açıklamalar ve bulgular araştırma bulgularını desteklemektedir.
Öğretmenlerin programdaki değerleri mekânsal vatandaşlıkla ilişkilendirmesine baktığımızda en çok vatandaşlık değeriyle ilişkilendirdikleri bu değeri daha sonra sorumluluk, dayanışma, duyarlılık, eşitlik, adalet, bilimsellik, yardımlaşma, aile, tasarruf, çalışkanlık değerleri izlemiştir. Öğretmenler vatandaşlığı mekân kavramı üzerinden açıklayarak bu değerlerin nasıl kazandırılabileceklerine ilişkin görüşlerini paylaşmışlardır. Öğretmenlerin bu değerlerin nasıl kazandırılacağına ilişkin görüşlerine baktığımızda gezi, belgeseller, farklı öğretim yöntemlerinin uygulanması, konferans, tiyatro çalışmalarının yapılması ve öğrencilere rol model olmak gibi yollar ileri sürmüşlerdir. İbret, Karatekin ve Avcı (2015), yapmış oldukları çalışmada öğretmenlerin vatandaşlık ile ilgili olarak vatanseverlik değerinin ve bu değerle ilgili olan değerlerin sosyal bilgiler disiplinlerinden coğrafya disiplini ile kazandırılabileceğini belirtmişlerdir. Karasu Avcı (2017), değerler eğitimi ile ilgili olarak yapmış olduğu çalışmanın sonucunda çalışmaya katılan öğretmenlerin coğrafya disiplininin öğrencilere doğal çevreye ve kültürel mirasa duyarlılık ve vatanseverlik gibi değerlerin kazandırılabileceğini belirttiklerini ifade etmiştir. Bu ifadeler çalışmanın sonuçlarını destekler niteliktedir.
Sosyal bilgiler öğretmenlerinin programdaki becerileri mekânsal vatandaşlıkla ilişkilendirmesine baktığımızda en çok mekân analizi, çevre okuryazarlığı, harita okuryazarlığı ve konum analizi becerilerinin ilişkili olduğunu belirtmişlerdir. Mekânsal vatandaşlığın doğasının da coğrafi bilgiyi kullanarak aktif vatandaşlık hak ve sorumluluklarının bilincinde olma olduğunu göz önüne bulundurduğumuzda öğretmenlerin sosyal bilgilerde daha önce tartışılmayan mekânsal vatandaşlığın özüne ilişkin farkındalık sahibi olduklarını söylemek yerinde olacaktır. Öğretmenler bu becerilerin yanında sosyal katılım, araştırma, empati, gözlem, iletişim gibi becerileri de mekânsal vatandaşlıkla ilişkilendirmişlerdir. Öğretmenlerin mekânsal vatandaşlık konularının öğrencilere faydası ile ilgili olarak bu bilgilerin günlük hayatlarını kolaylaştıracağı, öğrencilere vatandaşlık bilinci kazandıracağı, bireyin etkin ve duyarlı bir vatandaş olarak yetişeceği, öz haklarını nasıl koruyacağını öğreneceği, aidiyet duygusunu geliştirerek çevre bilgisi ve becerilerini geliştireceğini öne sürmüşlerdir. İbret, Aydın ve Turgut (2018), 16 coğrafya öğretmeni ile yaptıkları çalışma sonunda coğrafya eğitiminin bireylerde vatandaşlıkla ilgili olarak vatan ve millet sevgisini arttırmasına, aidiyet duygusunu geliştirmesine katkı sağlayacağını
belirtmişlerdir. Conrad (1939), iyi vatandaş yetiştirmenin her zaman daha fazla “yurttaşlık” öğreterek karşılanmayacağını, nasıl iyi bir mühendisin sadece daha çok mühendislik bilgisi ve eğitimiyle olamazsa iyi bir vatandaşın da sadece vatandaşlık bilgisi eğitimiyle olamayacağını vurgulamıştır. Ayrıca yurttaşlık eğitiminde gerekli olan kavramların yurttaşlık eğitiminde yer almadığını yurttaşlık eğitiminin tarihçesini aktardığı çalışmasında coğrafyanın vatandaşlık eğitimi açısından öneminden bahsetmiştir. Maude (2010), coğrafya eğitiminin ülkesindeki gençlere faydası ilgili yapmış olduğu çalışmada coğrafyanın öğrencilerin yerlerle ilgili meraklarına cevap verdiğini, onlara mekânlarını bu mekânların nasıl ve neden değişimler gösterdiğini, dünyaya dair bilgiler sağladığını, Dünyanın her bölgesindeki doğal süreçleri, insanların hareketlerini, ticaret ve yatırım akışlarını, kültürel etkileri, fikir ve bilgi alışverişleri ve uluslararası anlaşmalar gibi bağlantıları kazandırdığını ve bunun küresel vatandaşlığı desteklediğini belirtmiştir. Bu çalışmalardan elde edilen sonuçlar ve açıklamalar araştırmanın bulgularını destekler niteliktedir.
Öğretmenlerin mekânsal vatandaşlıkla ilgili karşılaştığı zorluklarda ise uygulama konularındaki yetersizlik, konuların soyutluğu öğretim materyallerinin ihtiyacı karşılamaması olarak ortaya çıkmıştır. Öğretmenler bu sorunlara öneri olarak etkinliklerin düzenlenebileceğini, derslerin uygulama temelli olarak işlenebileceğini, sosyal bilgilerin mevcut ders saatinin arttırılabileceğini, ders programının öğrencilerin öğrenmesine daha uygun hale getirilebileceği gibi öneriler sunmuşlardır. Gryl ve Jekel (2012), yapmış oldukları çalışmada coğrafyanın ortaokullardaki yeri ve CBS’nin kullanılmasının öğrencilerin mekân ve yaşam alanı algılarını geliştireceğini, bu yolla da mekânsal vatandaşların yetiştirilebileceğinden bahsetmişlerdir. Kanwisher and Quennet (2012), sürdürülebilir kalkınma için CBS'nin önemini vurgulayan çalışmalarında yerel yönetim yapıları içinde kullanılan Katılımcı Coğrafi Bilgi Sisteminden (PGIS) bahsetmektedirler. Çalışmalarında sonuç olarak, uzaktan eğitim, e-devlet, CBS ve PGIS arasındaki ilişki merkezi bir ilgi odağı olduğunu belirtmiş ve ülkelerinde orta öğretime yönelik uzaktan eğitim alt yapısının ve materyallerinin zayıf olduğundan bahsetmişlerdir. Bu çalışmaların sonuçlarının araştırma bulgularını destekler nitelikte olduğu görülmektedir.