Araştırmanın bu bölümünde verilerin analizi sonucunda elde edilen bulgular tartışılarak elde edilen sonuçlara ve önerilere yer verilmiştir.
6.1. Araştırma Sonuçları
TDK tarafından “yer, bulunulan yer, ev, yurt” olarak tanımlanan mekân öğretmenler tarafından da en çok yaşama alanı olarak tanımlamıştır. İnsanların yaşadıkları, hayatlarını sürdürdükleri yer olarak adlandırdıkları ve tanımladıkları mekânı, zamanının çoğunu geçirdikleri yer, bulunduğu yer olarak da adlandırmışlardır.
Sosyal bilgiler öğretmenleri sosyal bilgiler dersinde mekân bilgisinin yeri ve önemine ilişkin olarak mekân bilgisinin öğrencileri yaşadıkları çevreye karşı farkındalık sahibi olma, sosyal bilgilerin bir parçası olma, coğrafya bilgisinin bir parçası olma, tarihi konuları kavramada yardımcı olması gibi nedenlerle önemli ve gerekli görmüşlerdir. Ayrıca öğretmenler mekân bilgisinin öğrencide aidiyet duygusunu desteklediği ve etkin vatandaş olmaya destek olduğu konusunda görüşler bildirmişlerdir.
Coğrafi bilgilerle donatılmış ve bu bilgileri kullanarak vatandaşlık süreçlerine katılma olarak tanımlanan mekânsal vatandaşlık (Shin ve Bernadz, 2018) sosyal bilgiler öğretmenleri tarafından coğrafi bilgiye dayalı vatandaşlık, mekâna bağlı vatandaşlık, mekân bilgisine sahip birey olma olarak tanımlanmıştır. Öğretmenlerin mekânsal vatandaşlıkla ilgili olarak sosyal bilgilerin doğası ve programda bulunan kazanım ve değerlerden yola çıkarak açıkladığı mekânsal vatandaşlığın tanımına çok da uzak olmadıkları söylenebilir.
Öğretmenler vatandaşlıktan yola çıkarak sosyal bilgilerin bir vatandaşlık dersi olduğu bilgisiyle sosyal bilgiler ve mekânsal vatandaşlığın arasında bir ilişki olduğunu saptamış bu ilişkiyi iki şekilde açıklamışlardır. Sosyal bilgiler öğretmenlerine göre sosyal bilgiler ve mekânsal vatandaşlık arasındaki ilişki araştırmaya katılan çoğu öğretmen tarafından bu konunun sosyal bilgiler dersi kapsamına girdiği şeklinde olmuştur. Ayrıca bazı sosyal bilgiler öğretmenleri
tarafından mekânsal vatandaşlık ve sosyal bilgilerin arasında doğrusal bir ilişki olduğu belirtilmiştir.
Öğretmenlerin öğretim programında mekânsal vatandaşlığın yerine ilişkin görüşleri mekânsal vatandaşlığı programın daha çok beceriler, öğrenme alanı kısımlarıyla ilişkilendirdikleri söylenebilir. Programdaki yerinin arttırılması ile ilgili görüşler de ileri süren öğretmenler vardır.
Sosyal bilgiler öğretmenleri programdaki öğrenme alanlarından İnsanlar, yerler ve çevreler öğrenme alanını mekânsal vatandaşlık ile ilişkilendirmişlerdir. Daha sonra birey ve toplum ve etkin vatandaşlık öğrenme alanlarının mekânsal vatandaşlıkla ilişkili olduğunu ifade etmişlerdir. Küresel bağlantılar, üretim, dağıtım ve tüketim öğrenme alanı ile bilim teknoloji ve toplum öğrenme alanını da etkin vatandaşlıkla ilişkilendiren öğretmenler vardır. Çalışma kapsamında yapılan sosyal bilgilerde mekânsal vatandaşlığın yerinin incelenmesinde de mekânsal vatandaşlığın içerdiği beceri, değer ve kazanımlarla insanlar, yerler ve çevreler öğrenme alanı ile doğrudan ilişkili olduğu bulunmuştur. Bilim, teknoloji ve toplum öğrenme alanında geçen teknoloji ve kullanımı ile mekânsal vatandaşlığın araçlarından olan coğrafi bilgi sistemlerinin kullanımının öğretilebileceği bir öğrenme alanı olarak mekânsal vatandaşlıkla ilişkilendirilebilir bulunmuştur. Etkin vatandaşlık öğrenme alanının da bireyi vatandaşlık konularında eğitmesi ve bu konudaki bilgilerini arttırması bakımından mekânsal vatandaşlığın vatandaşlık bilgisi boyutu ile ilişkilendirilebilir bulunmuştur. Öğretmenlerin doğrudan ilişkili olarak gördükleri İnsanlar, yerler ve Çevreler öğrenme alanının mekânsal analiz, konumsal çıkarım, yaşadığı çevreyi doğal ve beşeri unsurlarıyla birlikte fark etme gibi vatandaşlık uygulamalarına katılımı arttıracak bilgiler, beceriler ve kazanımlar sunması araştırmaya katılan öğretmenlerin de dikkatini çekmiş olduğu açıkça görülmektedir.
Öğretmenlerin programdaki değerleri mekânsal vatandaşlıkla ilişkilendirmesine baktığımızda en çok vatandaşlık değeriyle ilişkilendirdikleri bu değeri daha sonra sorumluluk, dayanışma, duyarlılık, eşitlik, adalet, bilimsellik, yardımlaşma, aile, tasarruf, çalışkanlık değerleri izlemiştir. Öğretmenler vatandaşlığı mekân kavramı üzerinden açıklayarak bu değerlerin nasıl kazandırılabileceklerine ilişkin görüşlerini
paylaşmışlardır. Öğretmenlerin bu değerlerin nasıl kazandırılacağına ilişkin görüşlerine baktığımızda gezi, belgeseller, farklı öğretim yöntemlerinin uygulanması, konferans, tiyatro çalışmalarının yapılması ve öğrencilere rol model olmak gibi yollar ileri sürmüşlerdir.
Sosyal bilgiler öğretmenlerinin programdaki becerileri mekânsal vatandaşlıkla ilişkilendirmesine baktığımızda en çok mekân analizi, çevre okuryazarlığı, harita okuryazarlığı ve konum analizi becerilerinin ilişkili olduğunu belirtmişlerdir. Mekânsal vatandaşlığın doğasının da coğrafi bilgiyi kullanarak aktif vatandaşlık hak ve sorumluluklarının bilincinde olma olduğunu göz önüne bulundurduğumuzda öğretmenlerin sosyal bilgilerde daha önce tartışılmayan mekânsal vatandaşlığın özüne ilişkin farkındalık sahibi olduklarını söylemek yerinde olacaktır. Öğretmenler bu becerilerin yanında sosyal katılım, araştırma, empati, gözlem, iletişim gibi becerileri de mekânsal vatandaşlıkla ilişkilendirmişlerdir.
Öğretmenlerin mekânsal vatandaşlık konularının öğrencilere faydası ile ilgili olarak bu bilgilerin günlük hayatlarını kolaylaştıracağı, öğrencilere vatandaşlık bilinci kazandıracağı, bireyin etkin ve duyarlı bir vatandaş olarak yetişeceği, öz haklarını nasıl koruyacağını öğreneceği, aidiyet duygusunu geliştirerek çevre bilgisi ve becerilerini geliştireceğini öne sürmüşlerdir.
Öğretmenlerin mekânsal vatandaşlıkla ilgili karşılaştığı zorluklarda ise uygulama konularındaki yetersizlik, konuların soyutluğu öğretim materyallerinin ihtiyacı karşılamaması olarak ortaya çıkmıştır.
Öğretmenler bu sorunlara öneri olarak etkinliklerin düzenlenebileceğini, derslerin uygulama temelli olarak işlenebileceğini, sosyal bilgilerin mevcut ders saatinin arttırılabileceğini, ders programının öğrencilerin öğrenmesine daha uygun hale getirilebileceği gibi öneriler sunmuşlardır.
6.2. Öneriler
Mekânsal vatandaşlık kavramı Avrupa ve Amerika’da tartışılan bununla ilgili öğretmenlere yönelik dersler hazırlanan ve öğrencilerin coğrafi bilgi teknolojilerinin
yardımı ile mekânsal bilinçlerinin geliştirilmesi bu yolla da vatandaşlık süreçlerine dâhil edilmesini amaçlayan bir çalışmadır. Sosyal bilgilerle ilişkisi de ortaya konulduğunda mekânsal teknoloji ve araçlar yardımıyla sosyal bilgiler dersinde verilebilecek, öğrencilerin her gün gelişen ve değişen toplum ihtiyaç ve yönelimlerini anlayarak topluma aktif birer vatandaşlar olarak katılımlarını sağlaması bakımından önem arz etmektedir. Sosyal bilgiler dersinde ve programında mekânsal vatandaşlığa ilişkin öğretmen görüşlerini ortaya koyan bu çalışma öğretmenlerin mekânsal vatandaşlığın doğasını sosyal bilgilerin disiplinler arası yapısına dayalı olarak bildikleri bu konuda öğretmenlerin ve dolayısı ile öğrencilerin daha fazla bilgi sahibi olmaları sağlanmaları gerektiği söylenebilir. Mekânsal teknolojileri bilen, okulunda ve sınıfında teknik imkânları ölçüsünde bu teknolojilerden yararlanarak öğrencilere mekânı ve mekânsal vatandaşlığı öğretmek, coğrafi bilgiyi öğrencinin günlük kullanımına sunma açısından önemli bulunmaktadır. Coğrafi bilginin öğrencilerin günlük hayatlarında kullanımının yaygınlaşması ve mekânsal vatandaşlığın verilebilmesi için yapılabilecek çalışmalar şu şekilde sıralanabilir;
Milli eğitim bakanlığında ders kitabı hazırlama komisyonu çatısı altında alan uzmanları ve öğretmenlerin içerisinde yer aldığı mekânsal vatandaşlık eğitimi komisyonu oluşturularak yapılan çalışmalar yakından takip edilebilir.
Milli eğitim bakanlığı mekânsal vatandaşlığa ilişkin olarak öğretmenlerin yetiştirilmesi amacıyla kurslar açarak mekânsal teknoloji eğitimi verebilir. Mekânsal vatandaşlığa ilişkin sosyal bilgiler öğrenme alanlarına daha fazla
yer verilebilir, mekânsal vatandaşlığın öğretimine ilişkin programda, ders kitaplarında güncellemeler yapılabilir.
Üniversitelerde mekânsal teknolojilerin kullanımına ilişkin seminerler yapılarak öğretmen adaylarının bu konularda bilgi sahibi olması sağlanabilir. Müfredata öğretmen adaylarının mekânsal vatandaşlık eğitiminin içeriklerini
Öğretmenler derslerini mekânsal veriler sunan coğrafi bilgi teknolojilerini kullanarak işleyebilir.
Öğrencilerin mekânsal becerilerini arttırmak için yararlanılacak teknolojilerle ilgili kişisel gelişim amacıyla araştırmalar yapılabilir.
Mekânsal vatandaşlıkla ilgili öğrencilere yönelik ve öğrencilerle birlikte projeler, etkinlikler yapılabilir.
Sosyal bilgilerde mekânsal vatandaşlık ve eğitimi ile ilgili çalışmalar nitelik ve nicelik olarak arttırılabilir.
Bu konuyla ilgili sosyal bilgilerin farklı boyutları incelenerek sosyal bilgiler mekânsal vatandaşlık ilişkisi ortaya konulabilir.
Öğretmenlerin mekânsal vatandaşlığı daha iyi kavramasına yönelik akademik çalışmalar yapılabilir.
Nitel, nicel ve karma yöntemler kullanılarak, farklı çalışma grubu ve araçlarıyla mekânsal vatandaşlığa ilişkin çalışmalar yapılabilir.
KAYNAKÇA
Abay, R. (1982). Yurttaşlık (vatandaşlık) hukuku. Ankara: AÜSBF Yayınları.
Agnew, J. (2011). Space and place. Handbook of Geographical Knowledge, 316-331. Akdemir, İ.O.,Akengin, H.(2013). Genel fiziki coğrafya. Ankara: Pegem Yayıncılık. Akhan, N. E. (2015). “Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının sosyal bilgiler lisans
programı üzerine düşünceleri.” The Journal of Academic Social Science
Studies, 32, 267-289.
Akınoğlu, O. (2006). Coğrafya eğitimi ve toplum. Marmara Coğrafya Dergisi, 13,
77- 96.
Akınoğlu, O. ve Bakır, S. (2004). İlköğretim öğrencilerinin sosyal bilgiler dersinde coğrafya konularını öğrenmeleriyle ilgili durum analizi. Marmara Coğrafya
Dergisi, 8.
Akpınar, M. ve Kaymakcı, S. (2012). “Ülkemizde sosyal bilgiler öğretiminin genel amaçlarına karşılaştırmalı bir bakış.” Kastamonu Eğitim Dergisi, 20(2), 605–
626.
Akyol, Ş. (2010). İlköğretim 6. sınıf türkçe ders kitaplarında yer alan sevgi
temasının değerler eğitimi açısından incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek
lisans tezi. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Çanakkale.
Akyol, Y. ve Özünal, S. (2015). Ortaokul türkçe ders kitaplarının etkin vatandaş yetiştirme açısından incelenmesi. Dil ve Edebiyat Egitimi Dergisi, 3 (14),
193-211.
Akyüz, Y. (1999). Türk eğitim tarihi. İstanbul: Alfa Basım Yayım Dağıtım.
Aladağ, E. (2014). Sosyal bilgiler dersinde coğrafi bilgi sistemleri kullanımının öğretmen görüşlerine göre değerlendirilmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim
Bilimleri Dergisi, 14(4), 1521-1539.
Alibrandi, M. (2003). GIS in the classroom: using geographic ınformation systems in
social studies and environmental sciences. Portsmouth, NH, USA:
Heinemann.
Altundağ, A. (2013). Tek parti döneminde (1924-1946) ilkokullarda vatandaşlık
eğitimi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim
Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
Askings, K., Cook, I., Desforges, L., Evans, J., Fannin, M., Fuller, D., Griffiths, H., Lambert, D., Lee, R., Macleavy, J., Mayblin, L., Morgan, J., Payne, B., Pykett, J., Roberts D., Skelton, T. (2008). What is geography's contribution to making citizens?. Geographical Association. 93 (1), 34-39.
Anderson, R. C. (1983). Geography’s role in promoting global citizenship. NASSA
Bulletin, 67, 80-83.
Anderson, B., Gibney, M. J. ve Paoletti, E (2011). Citizenship, deportation and the
boundaries of belonging. Citizenship Studies, 15(5), 547-563.
Aristoteles. (2014c) Politika. (Çev. M. Tunçay). İstanbul: Remzi Kitapevi Yayınları. Artvinli, E. (2009). Coğrafya öğretmenlerinin coğrafi bilgi sistemleri (cbs)’ne ilişkin yaklaşımları. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(22),
40-57.
Artvinli, E. (2010). Coğrafi bilgi sistemlerinin (CBS) coğrafya öğretimine katkısı ve ortaöğretim öğrencilerinin CBS'ye ilişkin tutumları. Kuram ve Uygulamada
Artvinli, E. ve Kaya, N. (2010). 1992 uluslararası coğrafya eğitimi bildirgesi ve Türkiye’deki yansımaları. Marmara Coğrafya Dergisi, 22, 93-127.
Aslan, E. (2016). D. Dilek (Ed.) Geçmişten günümüze sosyal bilgiler: Sosyal bilgiler
eğitimi. Ankara: Pegem Yayıncılık.
Ata, B. (tarihsiz). Sosyal bilgiler öğretiminde Atatürkçülük konularının eğitimi ve öğretmenin rolü. http://www.academia.edu/3622617 adresinden 16.11.2018
‘de erişilmiştir.
Atalay, İ. (2005). Genel beşeri ve ekonomik coğrafya. İzmir: Meta Basım.
Atasoy, T. (2015). Coğrafya öğretiminin aktif vatandaşlık eğitimindeki rolü: öğretim
üyesi görüşleri. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Cumhuriyet Üniversitesi
Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Sivas.
Atasoy, T. ve Koç, H. (2015).Coğrafya öğretiminin aktif vatandaşlık eğitimindeki rolü: Öğretim üyesi görüşleri. Zeitschrift für die Welt der Türken/Journal of
World of Turks, 7(2), 113-131.
Audet, H., ve Paris, J. (1997). GIS implementation model for schools: assessing the critical concerns. Journal of Geography, 96(6), 293-300.
Avcı, A. A. (2015). Sosyal Bilgiler dersinde vatanseverlik değerinin
kazandırılmasına yönelik öğretmen ve öğrenci görüşleri. Yayınlanmamış
yüksek lisans tezi. Kastamonu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Kastamonu.
Avcı, A. A., İbret, B. Ü., ve Karasu Avcı, E. K. (2017). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin vatanseverlik değerinin kazandırılmasına yönelik görüşleri.
İlköğretim Online, 16(4). 1558-1574.
Avcı, E. K. Sosyal bilgiler dersinde değerler eğitiminde coğrafya disiplininin rolü.
Araştırma ve Deneyim Dergisi, 1(1), 36-58.
Avcı, E. K., ve İbret, B. Ü. Vatanseverlik değerine ilişkin okul öncesi öğretmen adaylarının görüşlerinin incelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 24(5),
2501-2518.
Aybay, R. (2008). Vatandaşlık hukuku. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Ayman, Z. (2006). “Bellek mekânı olarak sınır ve ötekilik: kars şehri”. Toplum ve
Bilim, 107, 145-189.
Balbağ, N. L., ve Türkcan, B. (2014). İlkokul 4. sınıf öğrenci ve öğretmenlerinin küresel vatandaşlık algıları. Turkish Online Journal of Qualitative Inquiry,
8(2), 216-249.
Barr, R. D., Barth, J. L. ve Shermish, S.S. (1978). The Nature of Social Studies. CA: ETC Publications.
Barth, J. L. (1991). Elementary and junior high/middle school social studies
curriculum, activities, and materials. (Vol. 1). University Press of America.
Barth, James, L. ve Demirtaş, A. (1997). İlköğretim sosyal bilgiler öğretimi. Ankara: YÖK-Dünya Bankası Milli Eğitimi Geliştirme Projesi.
Barton, K. C. (2017). Shared principles in history and social science education.
Palgrave Handbook of Research in Historical Culture and Education.
London: Palgrave Macmillan.
Başaran, T. (2007). İlköğretim okullarında vatandaşlık ve insan hakları eğitimi
programının uygulanışına ilişkin sosyal bilgiler öğretmenlerinin görüşleri.
Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
Başkale, H. (2016). Nitel araştırmalarda geçerlik, güvenirlik ve örneklem büyüklüğünün belirlenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi, Hemşirelik Fakültesi
Dergisi, 9 (1), 23-28.
Baydil, E.(2001). Coğrafyaya giriş. Ankara: Pegem Akademi Yayınevi.
Beishuizen, J.J. (2006). GIS in secondary education, netherlands organization for scientific research. NWO, http://www.nwo.nl/nwohome.nsf/pages/ NWOA_6NEBV2.
Bilgili, A. S. (2008). Sosyal bilgilerin temelleri. Ankara: Pegem Yayınevi.
Blyth, A. ve Krause, J. (1995) Primary geography: a developmental approach. London: Hodder & Stoughton.
Broek, J. O. M. (1966). Compass of geography . Columbus, OH: Charles E. Merrill Books.
Büyüköztürk, Ş., Kılıç, E., Akgün, Ö., Karadeniz, Ş., ve Demirel, F. (2016). Bilimsel
araştırma yöntemleri. (21. Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
Can Beken, D. (2010). Türkiye’de ulus devletin inşasında üniversite mezunlarının
vatanseverlik olgularına katkıları. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Muğla
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Muğla.
Carlos, V., ve Gryl, I. (2013). Where do critical thinking and Spatial Citizenship
meet? Proposing a framework of intersections. GI Forum, 437-446.
Carrertero, S. Berger, ve M. Grever (Eds.), International handbook of research in
historical culture and education. New York, NY: Palgrave Macmillan.
Catling, S. (1993). The whole world in our hands. Geography, 78 (4), 340–358. Catling, S. (2001). İlköğretimde coğrafya önemlidir. Seçil Şenyurt (Çeviri).
Coğrafya Eğitimi Dergisi, 1(1), 29-36.
Catling, S. (2004). Understanding and developing primary geopraphy. (Edt: Stephen Scoffham). Primary Geography Handbook. Hong Kong: Geographical
Association, p: 74-94.
Civek, B. D. (2008). Yeni sosyal bilgiler 4. ve 5. sınıf programlarında vatandaşlık
eğitimi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri
Enstitüsü, Ankara.
Cook, W. J., Collins, S., Flynn, M.K., Guttman, M., Cohen, W. and Budıansky, S. (1994). 25 breakthroughs that are changing the way we live and work.
U.S.News and World Report, 46-60.
Conrad, E. L. (1939). Geography in the civic education program. The Social
Studies, 30(5), 219-222.
Cox, K. R. (2001). Territoriality, politics and the urban. Political Geography, 20(6),
745-762.
Crabb, K. D. (2001). Case study of geographic information system integration in a
high school world geography classroom. University of Georgia Press.
Ç. Bengiç, Gizem. (2015). Sosyal bilgiler dersinde hizmet ederek öğrenme
yaklaşımının vatandaşlık eğitimindeki rolü. Yayınlanmamış doktora tezi.
Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. İstanbul.
Çelik, H. (2008). Cumhuriyet dönemi vatandaşlık eğitiminde önemli adımlar.
Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Dergisi, 359-369.
Çelik, H. (2009). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin vatandaşlık eğitiminin bugünkü
durumu ve geleceğine ilişkin görüşleri. Yayınlanmamış doktora tezi.
Çelikkaya, T. (2002). İlköğretim 1. kademe sosyal bilgiler dersi coğrafya konularının
öğretimi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Atatürk Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
Çengelci, T., (2013). Sosyal bilgiler dersinde yararlanılan toplumsal ve kültürel kaynakların belirlenmesi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi,12:43(219). Çetindağ, K. (2007) Işık ve renk kullanımının mekân algılamasına etkisi üzerine bir
araştırma (Sultanahmet meydanı örneği). Yayınlanmamış yüksek lisans tezi.
İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Çifçi, T. ve Eser Ünaldı, Ü. (2014). Coğrafya öğretmenlerinin değer eğitiminin mevcut durumu ile ilgili görüş ve düşünceleri. Zeitschrift für die Welt der
Türken, 6(2), 81- 99.
Çiftçi, T. (2016). Coğrafya’da değer eğitimi. Ankara: Pegem Akademi.
Çoban, O., ve Akşit, İ. (2018). 2005 ve 2017 Sosyal bilgiler öğretim programlarının öğrenme alanı, kazanım, kavram, değer ve beceri boyutları açısından karşılaştırılması. Journal of History Culture and Art Research, 7(1), 479-505.
doi:http://dx.doi.org/10.
Daşcıoğlu, K. ve Şimşek, S. (2014). Sosyal bilgiler eğitimine giriş. Ankara: Anı Yayınları
Değirmenci, Y., ve İlter, İ. (2013). Coğrafya dersi öğretim programında doğal afetler.
Marmara coğrafya dergisi sayı: 28, 276-303. İstanbul.
Demirkaya, H., ve Arıbaş, K. (2004). Sosyal bilgiler öğretmenliği üçüncü sınıf
öğrencilerinin coğrafya dersine yönelik tutumlarının değerlendirilmesi.
Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12, 179-187. Demircioğlu,İ.H.(2008). Sosyal Bilgilerin Temelleri. Ankara: Pegem Yayıncılık. Dewey, J. (1966). Democracy and education . New York, NY: The Free Press.
Doğanay, H. (2002). Coğrafya Öğretimi Yöntemleri: Orta Öğretimde Coğrafya
Eğitiminin Esasları. Ankara: Aktif Yayınları
Doğanay, A. (2005). Sosyal bilgiler öğretimi. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. Doğanay, H. (1989). Coğrafya ve liselerimizde coğrafya öğretim programları.
Coğrafya Araştırmaları Dergisi, 1(1), 7-24.
Doğanay, H. (2005). Coğrafya’ya Giriş 1. (9. Baskı). Erzurum: Aktif Yayınevi. Doğanay, H. ve Sever, R. (2011). Genel ve Fiziki Coğrafya. (9. Baskı). Ankara:
Pegem Akademi.
Doğanay, H. ve Zaman, S.(2002). Ortaöğretim coğrafya eğitiminde hedefler, ilkeler, stratejiler ve amaçlar. Doğu Coğrafya Dergisi, 7 (8), 7-26.
Doğanay, H., (1993): Coğrafya’da metodoloji: genel metodlar ve özel öğretim
metodları. Milli Eğitim Bakanlığı, Öğretmen Kitapları Dizisi, İstanbul.
Doğanay,, A. (2009). Çağdaş sosyal bilgiler anlayışı ışığında yeni sosyal bilgiler programının değerlendirilmesi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü Dergisi, 17(2), 77-96.
Donert, K. (2006a). The use of ICT eLearning in geography: herodot perspectives in
european higher education, changes in geographical education: past, present and future. IGU, CGE Symposium, in Purnell, K.; Lidstone, J. & Hodgson, S.
(Eds.), Brisbane, 146.
Donert, K. (2006b). Geoinformation in European Education: A Revolution Waiting to Happen, Teaching Geography in and about Europe, http://www.herodot.netconferences/torun2006/teachingeurope.pdf#page=117. Duman, T. (2001). Vatandaşlık bilgisi. Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık.
Duman,U. (2014). Cumhuriyetin yurttaşlık oluşturma politikaları (milli eğitim
şûraları). Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Fırat Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
Efe, R. (1996). Coğrafyada yeni yaklaşımlar, coğrafya öğretiminde çağdaş metot ve teknikler. Marmara Coğrafya Dergisi, 1 (1), 135-149.
Efe, R. (2002). Coğrafyada beş temel kavram ve bunların öğretim metot ve
teknikleri. Marmara Coğrafya Dergisi, 5, 27-42.
Elibüyük, M. (2000). Matematik Coğrafya: Evren, Gezegenler, Dünya, Zaman. Ankara: Ekol Yayınevi.
Engin, İ., Akbaş, Y., Gençtürk, E. (2003): 1.Coğrafya kongresinden günümüze liselerimizde müfredat programlarındaki değişimler. Ankara: Milli Eğitim
Dergisi, 157.
Engle, S. H. ve Ochoa, A. (1988). Education for democratic citizenship: Decision
making in the social studies. Teachers College Press, Teachers College,
Columbia University.
Erdem, F.H. (2012). Osmanlı-Türkiye anayasalarında ve yeni anayasada vatandaşlık.
Seta Analiz, 51, 1-23.
Ersoy, A. F. (2007). Sosyal bilgiler dersinde öğretmenlerin etkili vatandaşlık eğitimi
uygulamalarına ilişkin görüşleri. Yayınlanmamış doktora tezi. Anadolu
Üniversitesi, Eskisehir.
Ersoy, A. F. (2013). İnternet destekli insan hakları, demokrasi ve vatandaşlık eğitimi. Ankara: Pegem Akademi.
Esendemir, Ş. (2008). Türkiye'de ve dünyada vatandaşlık: eski sorular, yeni
arayışlar. İstanbul: Birleşik Yayınevi.
Esteves, M. (2015). Citizenship education–what geography teachers think on the subject and how they are involved?. Procedia-Social and Behavioral
Sciences, 191, 447-451.
Esteves, M. H. (2012). Geography Education and citizenship education in portugal: a challenge for the 21st century. SAGE Open, 2(4), 2158244012471956. Evans, R. W. (2004). The social studies wars- what should we teach the children.
New York and London: Teachers College Press.
Favier, T. T., ve Van der Schee, J. A. (2012). Exploring the characteristics of an optimal design for inquiry-based geography education with Geographic Information Systems. Computers & Education, 58(1), 666-677.
Fisher, W., Erol B. (1981). Coğrafyada bugünkü gelişmeler. Ankara Üniversitesi,
DTCF, Coğrafya Araştırmaları Dergisi, 10, 206-207.
Garcia, J. ve Michaelis, J. (2001). Social studies for children. USA: Allyn and Bacon.
Gibson, L. A., Wilson, B. A., Cahill, D. M., ve Hill, J. (2004). Spatial prediction of rufous bristlebird habitat in a coastal heathland: a GIS‐based approach.
Journal of applied ecology, 41(2), 213-223.
Gök, A. (2015). Aristoteles’in etik görüşü bağlamında ötanazi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.
Gökkaya, K. (2003). Sosyal bilgilere giriş. Şahin C. (Ed.). Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık, ss. 9–29.
Gömleksiz, M. N. ve Cüro, E. (2011). Sosyal bilgiler dersi öğretim programında yer alan değerlere ilişkin öğrenci tutumlarının değerlendirilmesi. Uluslararası
Gömleksiz, M. N., ve Akyıldız, S. (2012). Vatandaşlık ve demokrasi eğitimi dersi öğretim programının uygulamadaki etkililiğinin değerlendirilmesi. Milli
Eğitim, 41(196), 69-92.
Gözütok, F. D., ve Alkın, S. (2008). İlköğretim öğretmenlerinin programdaki ara disiplin yaklaşımına ilişkin görüşleri. International Conference on
Educational Sciences, 8, 23-25.
Gryl, I., ve Jekel, T. (2012). Re-centring geoinformation in secondary education: toward a spatial citizenship approach. Cartographica: The İnternational
Journal For Geographic İnformation and Geovisualization, 47(1), 18-28.
Gryl, I., Jekel, T., ve Donert, K. (2010). GI and spatial citizenship. Learning with GI V, 2-11.
Gryl, I., Schulze, U., ve Kanwischer, D. (2013). Spatial citizenship: the concept of
competence. GI_Forum 2013: Creating the GISociety–Conference Proceedings, 282-293.
Günden, S. (1995). Sosyal bilgiler öğretimine genel bir bakış: ilköğretim