Coğrafya ve Sosyal Bilgiler İlişkisi

Yarım yüzyıldan fazla bir süre önce John Dewey (1966), derslerde öğrencilere insan yaşamında coğrafyanın yerinin öğretilmesini önermiştir. Bir yüzyıla yakın bir süredir, coğrafya ABD’de, Türkiye’de ve diğer bazı ülkelerde sosyal bilgiler müfredatının oluşturulması için diğer sosyal bilimlerle birleştirilmiştir. Bu birleştirme için sunulan temel gerekçe ise sosyal bilimlerin, coğrafya biliminin konularıyla çocuk ve ergenlerde toplumsal yeterliliğin gelişmesinde kolektif olarak katkıda bulunabilmesiydi. Coğrafyacı Jan O. M. Broek (1966), sosyal bilimlerin

“kökünün ortak bir bilgi havuzundan doğduğun” söylemiştir (Barton, 2017; Thornton ve Barton, 2010; Akt: Shin ve Bernardz, 2018). Jan O. M. Broek (1966) ayrıca, coğrafyayı diğerlerinden ayıran şeyin, “yer” karakteri ile ilgilenmesi olduğunu, yani; coğrafyanın, insan ve insan yaşamını bütün olarak ele aldığını ve yerle arasındaki karşılıklı ilişkileri incelediğini belirtmiştir (Shin ve Bernardz, 2018).

Coğrafya, sosyal bilimlerin ve fen bilimlerinin alanına giren konuları da kapsadığı için insanların problem çözmede ve dünyayı anlamada başvurdukları bilimlerden bir tanesidir diyebiliriz (Yaşar, 2012). Coğrafya yeryüzünde yaşayan bireylerin ve bu bireylerden oluşan toplumların yeryüzünde meydana gelen fiziki (doğal yolla) ve beşeri (insan eliyle) aktivite ve olayları anlamlandırmak için kullanılmaktadır (Catling, 2004; Kızılçaoğlu ve Taş, 2007). Coğrafya bu aktivite ve olayları ve etkilerini dağılış, ilgi, bağlılık ve nedensellik gibi kendine has prensipleri çerçevesinde inceler (Şahin, 2006; Öztürk, 2010).

İnsanı doğrudan veya dolaylı olarak etkileyen her bilimin merkezinde olduğu gibi coğrafya bilimi de insanı merkeze almıştır. İnsanların doğadaki farklı mekânları, yaşadıkları yerleri, diğer insanları ve onların faaliyetlerini bu faaliyetleri gerçekleştirdikleri yerlerle olan mekânsal bağları anlamlandırma ihtiyacı hissetmektedirler (Şahin, 2006). Bu sebepten dolayı insanların coğrafya konusunda eğitim almalarının gereği ortaya çıkmaktadır. Çünkü insanlar daha çocukluk ve erken çocukluk dönemlerinden itibaren doğaya karşı bir merak ve inceleme arzusundadırlar (Tuğrul ve Güler, 2007). Coğrafya eğitimi yoluyla öğrencilerin hem bu merakları doyurulmuş olmakta hem de yaşadığı çevreyi anlayarak çevresindeki doğal ve beşeri unsurları en verimli şekilde değerlendirerek geleceğe aktarabilmesi için bir ders müfredatı ile öğrencilere sunulmaktadır. Öğrenci verilecek coğrafya eğitimi vasıtasıyla içinde yaşadığı mekânın temel unsurlarını tanır, doğada ve beşeri olaylarda yaşayan gelişim ve değişimleri kavrar, doğal sistemlerin insan hayatındaki önemini anlayarak tasarruf bilinci geliştirir ve mekânsal değerlere sahip çıkar (Şeyihoğlu ve Uzunöz, 2012). Ders programlarının hazırlanma amaçları ve içeriklerinden bağımsız olarak farklı disiplinlere yönelik olarak hazırlanan ders programlarının en üst ve temel amacının öğrencilerin topluma, geleceğe ve hayata hazırlamak olduğunu söyleyebiliriz. Gravers, öğretmenlerin coğrafya konuları ve

öğretimiyle öğrencilerde mekânsal bilinç ve beceriler geliştirilerek onların farklı boyutlarda ortaya çıkan problemlerin mekânsal özelliklerini kavramalarını sağlanacağını ve bu yolla öğrencilere çevre bilinci ve etiği kazandırılabileceğini ifade etmektedir (Öztürk, 2007).

İnsanoğlunun doğa ile olan etkileşimi öncelikle barınmak ve doymakken zaman içerisinde farklı boyutlar ve yönler kazanmıştır. İnsanlar doğada buldukları maddelerle yaptıkları aletler ve ateşi bulmalarıyla başlayan süreçte doğayı kontrol altına almaya başlamışlardır. Günümüzde bilgi ve iletişim teknolojilerinde görülen ilerlemelerin de etkisiyle insanların doğa üzerindeki etkileri daha da artmıştır. Dünyada meydana gelen olayları anlamada coğrafya eğitimi çok özel ve önemli bir yere sahiptir (Şahin, 2010).

Sosyal bilgiler dersi sosyal bilim disiplinleri olan tarih, coğrafya, antropoloji, sosyoloji gibi birçok sosyal bilim disiplinlerinin disiplinler arası yaklaşımla bir araya getirildiği bir derstir. Bu derste öğrenciye sunulan coğrafya disipliniyle öğrencilerin yaşadığı çevre ile dünyanın genel coğrafi özelliklerini tanıyarak insan ile çevre arasındaki etkileşimi açıklamaları ve mekânı algılama becerilerini geliştirmeleri amaçlanmaktadır (MEB, 2018).

Sosyal bilgiler, en temel amaçlarından birisi olan bireyleri ve öğrencileri topluma uyumlu birer vatandaş olarak yetiştirme hedefi doğrultusunda coğrafya disiplininden de yararlanmaktadır. Coğrafya disiplinine ait konularla öğrenciye toplumsal hayat ve dünya ile ilgili bilgi ve beceriler kazandırılarak öğrencinin genellemeler yapabilmesi hedeflenmektedir. Bu genellemelerden yola çıkan öğrenciler ülkesindeki bir bölge veya dünyadaki herhangi bir ülkeyle alakalı ekonomik, siyasal ve toplumsal hipotezler kurarak, ortaya çıkan sorunlara çözümler bulabilir (Sagay, 2007).

Sosyal bilgilerin en yeni ve günümüze en yakın programları sırasıyla 2005 ve 2017 yılında taslak olarak hazırlanıp 2018 yılında uygulamaya konan programlarıdır. Her iki programda da konular öğrenme alanları vasıtasıyla birbirinin içine geçmiş sosyal bilim disiplinlerinden bilgi, beceri, kazanım ve değerler barındırmaktadır. Coğrafya, 2005 programında “İnsanlar, Yerler Çevreler, Küresel Bağlantılar” öğrenme alanıyla

doğrudan ilişkili, diğer öğrenme alanlarıyla da programın disiplinler arası yaklaşımına uygun olarak kazanım düzeyinde ilişkilidir. 2018 sosyal bilgiler programında yer alan yedi öğrenme alanlarından “insanlar yerler ve çevreler” öğrenme alanı temelde coğrafya odaklıdır. “Üretim, dağıtım, tüketim”, “kültür ve miras” öğrenme alanları da kazanım düzeyinde coğrafya ile ilişkilendirilmiştir. Sosyal bilgiler ve coğrafyanın tanımlarından ve bu konudaki literatürden hareketle birbirleriyle ilişkili olduklarını ve coğrafyanın sosyal bilgiler programları vasıtasıyla öğrencileri topluma adapte olmuş, ülkesindeki bölgeleri ve ekonomik faaliyetleri, ülkemizin komşularını, doğayla iç içe yaşamayı kazandırmayı amaçlayan bir ilişkiyle öğrencilere sunulduğunu söylemek mümkündür.