Tartışmanın Teorik Bir Model Çerçevesinde Kurgulanması

Bu çalışmada “eşbiçimlilik değişimin bir kaynağı olabilir mi?” sorusu araştırmanın temel sorusu olarak ön plana çıkmaktadır. Bu yüzden eşbiçimliliğin değişim için bir kaynak, itici bir güç olup olmadığı inovasyon ve kümelenme olguları üzerinden sorgulanacaktır.

Çalışmanın başlangıcında da belirtildiği üzere Greenwood ve Hinings’in (1996) çalışması bazı noktalarda farklılaşsa da bu araştırma için önemli bir perspektif sunmaktadır. Greenwood ve Hinings radikal örgütsel değişimleri açıklamada kurumsal kuramın çok işlevsel bir temele sahip olduğunu ileri sürmektedir. Bu durumla ilgili olarak Greenwood ve Hinings’in örgütsel değişimi izah ederlerken hareket ettiği üç temel nokta bulunmaktadır (Greenwood ve Hinings, 1996: 1023). Yazarlar ilk olarak örgütlerin değişime direnç göstermesinin ana kaynağını, örgütün normatif bir biçimde kurumsal bağlamın içine gömülmüş olmasına bağlamaktadır. İkinci olarak radikal değişimlerdeki tekrar oranının ve değişim için atılan adımların büyüklüğünün, örgütün içine dâhil olduğu sektörel alanın yapısına bağlı olarak değiştiğini ileri sürmektedirler. Greenwood ve Hinings son olarak aynı sektörde olsalar bile örgütlerin ortaya koydukları farklı iç dinamiklere bağlı olarak gerçekleşen radikal değişim dinamiklerinin sektörel olarak incelenmesi gerektiğini dile getirmektedirler (Greenwood ve Hinings, 1996: 1023).

Bu çalışma Greenwood ve Hiningns’in çalışmasından farklı olarak radikal örgütsel değişimlere odaklanmak yerine örgütlerin rekabet edebilmek için değişim ihtiyacı içinde olduğu düşüncesine odaklanmaktadır. Örgütlerin değişime direnç göstermesinin

122

ana kaynağı olarak, örgütün normatif bir biçimde kurumsal bağlamın içine gömülmüş olması düşüncesi bu çalışma için önemli bir noktadır. Çünkü bu çalışmada bu kurumsal bağlam içinde bulunulan örgütlerin sektörün özelliklerine göre değişime direnç göstermesi düşüncesi ile ilgili bir farklılaşma öngörülmektedir. Şöyle ki, bu bağlam yine sektörün özelliklerine göre sadece değişime direncin değil, değişimin bir kaynağı olarak da yorumlanabilir. Greenwood ve Hinings’in açıkladığı bağlamdan bu şekilde bir farklılaşmaya gitmemizi sağlayan sektörel değişkenler ise inovasyon ve kümelenmedir. Bu doğrultuda her iki özelliğin de görüldüğü bir sektör olan otomotiv sektöründeki kümelenme bu araştırmanın yürütüleceği alan olarak seçilmiştir. Çünkü otomotiv sektöründeki inovasyon ve kümelenmeye bağlı olarak yaşanan rekabet ve değişimler çalışmada ileri sürülen iddiaların incelenmesi için çok uygun bir yapı sergilemektedir. Barley ve Tolbert (1997), kurumları hem eylemi sınırlayan, hem de eylemce değiştirilen bir unsur olarak tanımlamakta ve belirli bir bağlam ve zaman düzleminde kurumları kodlayan eylem kalıplarının (scripts) nasıl yaratıldığını, değiştirildiğini ve yeniden üretildiğini araştırmak için, ardışık aşamalardan oluşan altı safhalı bir kurumsallaşma süreci modeli önermektedirler (Özen, 2002: 53).

Kurumsal değişim, kurumsal bağlamda meşrulaştırılan yeni uygulamanın görece çok sayıda örgüt tarafından benimsenmesi ile mümkündür. Ancak burada “benimseme” olgusunun, benimseme-benimsememe türünden kesikli değil, bir ucunda yeni uygulamanın “farkına varma” diğer ucunda ise uygulamanın “kurumsallaşması” olan bir süreç olduğu vurgulanmaktadır (Zeith, Mittal ve McAulay, 1999; Zucker, 1991; akt: Özen, 2002: 53). Genel olarak incelendiğinde, bu benimseme biçimlerinin, bir yanda ussal diğer yanda törensel benimseme biçimi olan bir süreklilik arz ettiği söylenebilir. Ussal benimseme biçimi, yeni uygulamaya ilişkin kurumsal baskılardan bağımsız olarak, örgütlerin yeni uygulamayı teknik verimlilik açısından değerlendirerek ve kendi örgütsel koşullarına uyumlayarak benimseyip yayılmasına karşılık gelmektedir. Bu benimseme biçiminde, kurumsal baskılar karşısında meşruiyet elde etme kaygısından çok, verimliliği artırma çabası egemendir. Törensel benimseme biçiminde ise, örgütlerin içerildikleri kurumsal çevrenin zorlayıcı, normatif ve öykünmeci baskıları karşısında, teknik verimliklerini düşürse bile, meşruiyet kazanma güdüsüyle yeni

123

uygulamayı benimsemeleri söz konusudur (Meyer ve Rowan, 1977; DiMaggio ve Powell, 1983; akt: Özen, 2002: 54).

Bu benimseme biçiminde örgütlerin, bir yandan mit haline gelmiş uygulamayı benimsemiş görünüp meşruiyet kazanarak, diğer yandan da bu uygulamayı var olan örgütsel uygulamalarından “ayrıştırarak”, teknik verimlilik ve kurumsal meşruiyet ikilemini çözebildikleri belirtilmektedir (Meyer ve Rowan, 1977; akt: Özen, 2002: 54). Bu durumun sonucunda da törensel benimseme biçiminin örgütler arası yaygınlığı, “değiştirilmek veya kaldırılmak istendiğinde dirençle karşılaşılacak biçimde bir uygulamanın kök salması” olarak tanımlanan kurumsallaşma (Zeith ve diğerleri, 1999; akt: Özen, 2002: 54) anlamına gelmeyecektir. Aksine koşulların değişmesiyle terkedilmek üzere “uyulan” bir yönetim modasını (Abrahamson, 1996 akt: Özen, 2002: 54) çağrıştıracağını belirtmek gerekmektedir. Dolayısıyla Villadsen’in (2010: 9) Standgaard ve Dobbin’in aktarımıyla belirttiği kuruluşların teknik gereklilikler dışında farklı uygulamalara bağlı olarak, meşruiyetlerini devam ettirmek için baskılara yüzeysel boyun eğdiği fikri, eşbiçimliliğin örgütler arasında otomatik olarak yayılmadığı ifadesini doğrulamaktadır. Kurumsal değişim ile ilgili bu altı safhaya bakacak olursak:

Şekil 4: Kurumsal Değişimin Safhaları Kaynak: Greenwood, Suddaby, Hinings (2002: 60).

124

Birinci safhayı şok etkisi yaratacak bir olay “ sarsıntı” oluşturmaktadır (Meyer, Brooks, & Coes, 1990; akt: Greenwood, suddaby ve Hinnings, 2002: 59). Bu olay veya “sarsıntı” meydana geldiğinde var olan uygulamaların istikrarı bozulmakta, sosyal bir karmaşa, teknolojik bir karışıklık, rekabette kesinti ya da var olan uygulamalarda değişim meydana gelebilmektedir (Fox-Wolfgramm, Boal, & Hunt, 1998; Lounsbury, 1999; Powell, 1991; akt: Greenwood, Suddaby ve Hınıngs, 2002: 60). Meydana gelen bu değişiklikler ise safha ikiyi oluşturmaktadır. Safha iki yeni oyuncuların girişine (Thornton, 1996; akt: Greenwood ve diğ., 2002: 60), mevcut aktörlerin güçlerinde artışa (Scott, Mendel, & Pollack, forthcoming; akt: Greenwood ve diğ., 2002: 60) ya da yerel girişimcilerin çoğalmasına (DiMaggio, 1988; Lawrence, 1999; Leblebici, Salancik, Copay & King, 1991; Suddaby & Creenwood, 1999; akt: Greenwood ve diğ., 2002: 60) zemin hazırlamaktadır. Safha ikide tüm bu gruplar sosyal olarak inşa edilmiş bu alana yeni fikirler ileri sürerek alanı etkilemekte ve meydana gelen karışıklık da değişimi mümkün hale getirmektedir. Üçüncü safhayı ise kurumsallaşma öncesi dönem oluşturmaktadır. Bu dönemde örgütler bağımsız olarak inovasyon meydana getirmeye çalışırlar ve yerel olarak algılanan sorunlara teknik çözümler arayışındadırlar (Tolber ve Zucker, 1996; akt: Greenwood ve diğ., 2002: 60). Bu durum safha üçten safha dörde de geçişi yani kuramlaştırma safhasını da oluşturmaktadır. Kuramlaştırma safhası soyut kategorilerin ve neden sonuç ilişkisi zincirinin geliştirilip detaylandırıldığı süreçtir. Bu safhada teorik açıklamalar yeni uygulamaların özelliklerini ve ürettikleri sonuçları basitleştirmeyi ve anlamlandırmayı sağlamaktadır. Tolbert ve Zucker kuramlaştırma safhasının iki ana görevi olduğunu ileri sürmektedir. Birincisi örgütsel başarısızlıkları belirginleştirmek ve ikincisi bu başarısızlıklara bir çözüm veya tedavi olarak yerel bir inovasyona makul bir gerekçe kazandırmaktır (Tolber ve Zucker, 1996; akt: Greenwood ve diğ., 2002: 60). Tolbert ve Zucker’a göre yeni fikirler eski uygulamalardan daha uygun görüldüğünde yayılma, ki bu beşinci safhayı oluşturmaktadır, meydana gelmekte ve böylelikle bu uygulamalar “ ahlaki ve faydacı” meşruiyet kazanmaktadır (Suchman, 1995: bakınız; Tolbert & Zucker, 1996; akt: Greenwood ve diğ., 2002: 60). “Nesnelleşen” inovasyonlar toplumda sağladıkları faydanın değerine göre yayılmakta ve böylelikle daha da derine işleyebilmektedir (Tolber ve Zucker, 1996; akt: Greenwood ve diğ., 2002: 61). Tolbert ve Zucker’a göre bu durum “yarı kurumsallaşma” evresini oluşturmaktadır. Tam kurumsallaşma ise

125

yoğun bir şekilde benimsenen fikrin bilişsel bir meşruiyet, ki bu altıncı safhayı oluşturmaktadır (Suchman, 1995 ; akt: Greenwood ve diğ., 2002: 61), sağlaması ve fikre uygun olarak gelişen düzenlemelerin kendinden menkul hale gelmesiyle oluşmaktadır.

Ancak yukarıda anlatılanın dışında çalışmanın teorik modeli Barley ve Tolbert’ın (1997) altı safhalı kurumsallaşma süreci modelinin ilk üç safhası değiştirilerek oluşturulmuştur.

Bu çalışmada birinci safhayı oluşturan şok etkisi yaratacak bir olay “ sarsıntı” yerine “rekabet ve değişim” konulmuştur. Örgütlerin rekabet edebilmek için değişim ihtiyaçları mevcut yapıda, hem kurumsal hem de teknolojik, çözülme baskıları oluşturmaktadır. Mevut yapıdaki kurumsal ve teknolojik çözümler hem kurumsal hem de teknolojik performans alanında yetersiz hale gelmeye başladığında “kök salmış” uygulamalar olarak gözüken bu yapılar aktörler tarafından sorgulanmaya başlamakta ve bu yapıların değişime karşı olan dirençleri kırılmaya başlamaktadır. Dolayısıyla çözülme baskıları kurumsal normların çökertilmesi için ortaya çıkmamaktadır. Bu baskılar örgütlerdeki aktörlerin meydana gelen oluşumlara çeşitli anlamlar yükleyip yorumlaması ve tepki vermesiyle oluşmaktadır. Sonucunda aktörler tarafından mevcut normlar ve uygulamalar değişip rekabet edebilmek için yıkılmakta ve yeni norm ve uygulamalar etik ya da pragmatik sebeplerden dolayı makulleştirilip yaratılmaktadır. Bu oluşumun belli bir alandaki örgüt toplulukları arasındaki yayılma süreci de bu yeni uygulama ve normların meşrulaşmasını ve kurumsallaşmasını sağlamaktadır (akt: Dacin ve diğ., 2002: 47). Bu çerçevede oluşturulan yeni model şu şekildedir:

126

Şekil 5: Kurumsal Değişim Safhaları Alternatifi

Oluşturulan bu modele bağlı olarak araştırmada ortaya konmaya çalışılan iddia çevrenin teknik ve kurumsal bileşenlerinin hangisinin diğerinden daha üstün olduğu ya da dışladığını göstermek yerine bu iki olgunun da örgütsel yapıları bir uyum içinde şekillendirdiğini göstermektir.

Tüm bu tartışma boyunca söylenenleri özetlersek: kurumsal ve teknik alanda eşbiçimleşen inovasyonlar yüksek rekabet ortamında bir süre sonra eski performans değerlerini kaybederek sıradanlaşmakta ve yerini yeni arayışlar ve sonucunda da yeni inovasyonlara bırakmaktadır. Bu noktada eşbiçimliliği küme içindeki örgütlerin bir birlerine benzer yapılar haline gelmesi şeklinde okumak yerine belli bir çevrede ortak hareket eden örgüt topluluklarının ortak bir bağlamda, kurumsal ve teknolojik standartlara sahip olması, ortak zihinsel bir model ile hareket edebilme ve stratejik olarak kolektif farklılaşmaya sahip olmaları şeklinde okumamız gerekmektedir.

Bu kolektif yapı içinde oluşan standartların üstünde özelliklere sahip olanlar/olmaya başlayanlar ise inovasyon ya da benzeri yapılanmalarda başı çekerek, elde ettikleri güçlü meşruiyetle kurumsal çevrede toplu kurumsal bir değişimi ve dönüşümü gerçekleştirmektedir.

127

Sosyal beklentiler kritik bir yoğunluğa vardığında “ müşteri istekleri, rakipler, tedarikçiler, yeni teknoloji beklentileri, devletlerin düzenlemeleri ve yönlendirmeleri vs.” kurumsal beklentiler olmaya başlamakta ve bu kurumsal beklentiler de inovasyon baskısı haline gelerek dönüşümü getirmektedirler. Bu dönüşümler de yeni ürün, dizayn, iş, üretim ve yönetim modelleri gibi çeşitli alanlarda inovasyonlar olarak yayılıp hayat bulmaktadır. Sosyal beklentiler düzenleyici kurumsal baskılar haline gelmekte, baskılara uyma zorunluluğu da toplumdan gelen inovatif beklentilere uyuma dönüşmekte ve bunların yayılmasıyla örgütsel eşbiçimlilik çeşitleri yeniden meydana gelmektedir. Bu durum da inovasyonun kümedeki kurumsal yapı içinde bir dönüşüm döngüsü halini almasını sağlamaktadır.

Bu noktada Schelling’in (1978) açıklamasına bakacak olursak, Schelling ; örgütlerin, çevrelerine cevap veren diğer örgütlerin oluşturduğu çevreye cevap verdiğini, ki bu durumun da çevrelerine cevap veren örgütlerin oluşturduğu çevreye bir cevap olduğunu belirtmektedir ( Teo ve diğ., 2003: 21). Bu durumdan dolayı örgütler hem karşılıklı bağımlılık hem de yapısal eşitlik bakımından çevreleriyle eşbiçimli olma baskısıyla karşı karşıya kalmaktadır (Burt, 1987; akt: Teo ve diğ., 2003: 21). Buradaki karşılıklı bağımlılığa kümelenme ve inovasyon perspektifinden baktığımız zaman, bu bağımlılık bir örgütten diğerine doğru yapılan işlemler sonucunda meydana gelen bağların oluşturduğu örgütler arası ilişkiye karşılık gelmektedir. Eşbiçimlilik ise örgütler arası ağlarda örgütlerin benzer pozisyonları/konumları işgal etmesine karşılık gelmektedir. Tüm bu kaynak kullanımlarına, meşrulaşma sürecine, rekabetçi ve inovatif davranışlar için geliştirilen zihni modellere ve kümelenmelerin etkilerinin neler olduğuna bakacak olursak, paylaşılan kaynakların, yoğunlaşma ekonomilerinin, artan meşruiyetin, gelişen zihni modellerin yayılımının, yerel rakiplerle ilgili bilgilerin dinamik bir çevre yarattığını, yoğun rekabet ve işbirliği arasında bir tansiyon oluşturarak yüksek seviyede inovasyonlar meydana getirdiğini görebiliriz (Pouder ve St. John, 1996: 1203).

128

BÖLÜM 3: KURUMSAL KURAM VE REKABET OLGUSU: İNOVASYON VE