Dörtlü Ayrım

Markusen ise (1996) dört çeşit kümelenme ayrımına gitmiştir (Isbasoiu, 2007: 6); bun-lardan birincisi Marshallyan kümelenmedir (Isbasoiu, 2007: 6), ikincisin de ise kümelenme bir bölgedeki bir ya da bir kaç firmanın etrafında ve bir ya da bir kaç endüstri olarak gelişimidir (Hub and Spoke district). Üçüncü tip kümelenme ise esas olarak uluslararası firmaların fabrikalarının toplandığı bölgelerdir. Bu bölgelerde ya yüksek teknolojiye ya da düşük işgücü maliyetlerine dayalı üretimler yapılabilir

89

(Satallite industrial platform). Dördüncü tip kümelenme ise devlet merkezli bölgelerde oluşmaktadır. Bunlar başşehir, askeri ya da araştırma merkezi veya kamu şirketleri et-rafında var olurlar (state centered district) ( Bulu ve Eraslan, 2004: 161).

ü Marshalian kümeler

ü Hub ve Spoke “ ana ve alt” kümeler ü Satallite platforms “uydu platformları”

ü State anchored “devlet destekli” kümelenmeler.

Tablo 2

Makusen’in Endüstri Kümeleri Tipolojisi

Kümelenme biçimleri Üye firmaların karakteristikleri Küme içi bağımlılıklar Genel görünüm Marshalian Küçük ve orta ölçekli yerel firmalar

Var olan firmalar arsı gelişen ticaret ve işbirlikleri ve güçlü kurumsal destek Kümeler tarfından sağlanan sinerji ve ekonomik bağımlılık Hub ve Spoke

Bir ya da daha fazla büyük firma ve çok sayıda küçük tedarik

sağlayıcılar

Büyük firmalar ve küçük firmalar arası

işbirlikleri

Büyük firmalara bağlı büyüme

Satallite platforms

Orta ve büyük ölçekli firmalar

Minimum seviyede firmalar arası ticari ve

network ilişkileri Şube ya da kolları güçlendirme ve bunu sürdürebilme yeteneğine bağımlılık State anchored

Büyük kamu kuruluşları ya da kar amacı gütmeyen oluşumlar ve

bunlara tedarik ve hizmet sağlayan firmalar

Kamu oluşumları ve firmalar arası sınırlı ticaret ilişkileri ve destek Bölgesel politikalrın kamu imkanlarını genişletebilme yeteneğine bağımlılık

Kaynak: Markusen,1994; akt: Isbasoiu (2007: 7)

Bir başka dörtlü ayrım ise bölgesel odakların çeşitliliği ve tanımı konusundaki problemlerden yola çıkılarak oluşturulmaktadır. Burada odak (Cluster-Kümeleşme-Endüstriyel Grup-topluluk) terimi o kadar akıllara kazınmış görünüyor ki bu terimi yeniden tanımlamanın veya tam tanımlamanın boşuna olduğu düşünülümektedir. Bu yüzden bazı yazarlar bu ilişkileri geliştirerek odaklarda (kümelerde) şöyle bir ayırım yapmışlardır (Krumbein ve Hochmuth, 2000; akt: Keskin ve Dulupçu, 2010: 454):

90

Tablo 3

Odakların Sınıflandırılması

Kümelenme Tipolojisi İlgi Odağı

Dikey Kümelenmeler İşletme gruplarında ve değer zincirinde, alıcıların ve aracıların birbirleriyle sürekli, yoğun ve sağlam ilişkileri vardır.

Yatay Kümelenmeler Tek bir sektörün işletmelerinin birbirine bağlanması ile oluşan işletme gruplarıdır. Yakın sektörlerin ürünlerin tamamlayıcılık ya

da ikame ilişkileri nedeniyle ağ dışsallıkları oluşturması.

Kompleks Kümelenmeler

İşletme grupları aynı zamanda hem yatay hem dikey olarak birbirleri ile bağlantılı ilişkilerinden oluşmaktadır.

Kapsayıcı Kümelenmeler

Kompleks kümelenmelerin, sanayi ve hizmetleri, hem özel altyapıyı hem de önemli toplumsal aktörleri ve kamuyu kapsadığı

ilişkilerden oluşan kümelenmedir.

Kaynak: Mercan, Halıcı ve Baltacı, 2004; akt: Keskin ve Dulupçu ( 2010: 454).

Michael J. Enrıght ise çalışmasında, dünya çapında küreselleşme-yerelleşme bağlantı noktası ile ilgilenen bölgeler ve ülkelerde ortaya çıkan kümelenme temelli stratejilerin benzerliklerini ve farklılıklarını tanımlamayı amaçlamış ve çalışmasından elde ettiği

bulgulara göre; yerel kümelenmeleri tüm boyutları ile sınıflandırmaya çalışmıştır (Keskin ve Dulupçu, 2010: 445).

Tablo 4

Gelişim Yönüne Göre Kümeler Kümelenme Tipolojisi İlgi Odağı

İşleyen Kümelenmeler Kritik kitleye ulaşmış sayıda işletmeler, yerel bilgi, uzmanlık, personel ve kaynakları kendi avantajlarına

uygun kullanarak kümelenme dışındaki işletmelerle rekabet ederler.

Gizli Kümelenmeler İşletme sayısı kritik kitleye ulaşmıştır fakat işletmelerin arasında coğrafi yakınlıktan faydalanmayı sağlayan

ilişki ağı ve bilgi akışı yoktur.

Potansiyel Kümelenmeler Başarılı kümelenme oluşturmak için gereken niteliklerin bazılarına sahiptirler fakat yeterli değildir.

Zorlama Kümelenmeler Bu kümelenmeler hükümetin desteğine sahiptir fakat organik gelişme için gerekli olan kritik kitle ve olumlu

koşullara sahip değildir. Örneğin hükümet programlarında yazılı olan elektronik ve biyoteknoloji

kümelerinin büyük kısmı bu tanıma girmektedir.

91

Örjan sölvell ise (2008: 13) yoğunlaşma ekonomilerinin farklı tiplerini bir birlerinden ayırmak için basit bir sınıflandırma şeması yaparak bir tarafa kümelenmelerin invasyon avantajını diğer tarafa da aktörlerle ilişkili teknolojik yoğunlaşmaların bulunduğu bir ayırım yapmıştır.

Şekil 2: Yoğunlaşmaların Dört Tipi Kaynak: Malmberg, Sölvell, & Zander (1996: 14).

Birinci tip yoğunlaşma bütün firmaların ve endüstrinin tek bir bölgede toplandığı bölgesel şehir yoğunlaşmaları “şehir ekonomileri olarak da adlandırılmaktadır” dır. Bu yapı yoğunlaşmanın sağladığı geniş ölçekli üretim ve düşük nakliye maliyeti avantajıyla hareket etmektedir. Bu durum metropollerde daha da geniş ölçekli üretim kuşaklarının doğmasını sağlayan bir çekim gücü yaratır ve bu sayede kentsel yoğunlaşmalar geniş çaplı birçok ekonomik aktiviteyi kendilerine çekerler (Sölvel, 2008: 14).

İkinci tip yoğunlaşma ise ilişkili ya da benzer faaliyetlerde bulunan firmaların endüstriyel bir bölgede aktivitelerini gerçekleştirmeleriyle ortaya çıkan yapılardır. Bu tür bölgeler dalgalı bir Pazar ortamındaki talepleri karşılayabilen esnek üretim sistemleri temelinde oluşmuş endüstriyel alanlardır (Piore & Sabel, 1984: Sölvel, 2008: 14). Her iki durumda da yoğunlaşma ekonomilerinin temelindeki süreçte firmalar arası bağlar, kurumlar, bölgesel yoğunlaşmanın getirdiği iş gücü pazarı ve yetenekli işçi avantajı, yerel tedarikçiler ve müşteriler arasında gelişen ilişkiler, paylaşılan alt yapı ve

92

diğer dışsallıklar yatmaktadır (Sölvel, 2008: 14-15). Bu iki tip yoğunlaşmanın yanı sıra fayda ve esneklik sağlamaya yardımcı olan ve diğer iki tip yoğunlaşmadan farklı olarak, inovasyon ve bilginin yaratıldığı merkezler olarak açıklanan kümelenme yapıları bulunmaktadır. Bu kümeler sadece fiziksel girdi ve çıktı akışından oluşmamışlardır, bunların yanında iş yapma bilgisinin, know-how’ın, teknolojik uzmanlığın takas edildiği ya da satıldığı yapılardır. Kümelerdeki bu bilgi dışsallığı faydası birçok çalışma tarafından onaylanmaktadır (Audretsch & Feldman, 1996, Jaffe, Trajtenberg, & Henderson, 1993; akt: Sölvel, 2008: 15). Örjan Sölvell kümelerde bu faydaları sağlayan ve yayan altı ana aktör belirlemiştir, bunlar; Firmalar, finansal aktörler, kamu, üniversiteler, işbirliği organizasyonları ve medya (Sölvel, 2008: 15).

Şekil 3: Küme Ortamındaki Aktörler Kaynak: Malmberg, Sölvell, & Zander (1996: 16).

Bu sonuncu yoğunlaşma tipi hiçbir sektörel sınırı olmayan, bilgiyi yaratan yaratıcı formlar olarak tanımlanmaktadırlar. Bu formlar farklı aktörlerin planlanmamış karşılıklı etkileşimleri sonucunda yeni, beklenmedik bir fikir, dizayn, ürün, servis ve iş

93

konseptlerine ulaşmaktadırlar (Florida, 2002; Johannisson, 1987; Andersson, 1985: Sölvel, 2008: 16).