Tarihi Maliyet Yöntemi

Bu model, William C. Pyle tarafından 1967 yılında geliştirilmiştir. R.Lee Brummet ile Eric G. Flamholtz ile birlikte yaptığı bu çalışma, insana yapılan yatırıma odaklanmaktadır (Malik , 1993).

Tarihi ( fiili) maliyet yönteminde, henüz harcanmamış olan işe alma, eğitme ve geliştirme gibi maliyetleri, insan kaynakları yatırımı olarak düşünülür (Brummet R. , 1970). Yönteme göre; insan kaynaklarının değeri işletme tarafından çalışanların işe alınması, eğitilmesi ve geliştirilmesi için yapılan yatırım harcamalarının toplanmasıyla bulunacaktır. Bu yöntem geçmişte yapılan veya gelecekte faydası olacak harcamaları içermektedir (Savich & Ehrenreich, 1976). Tarihi maliyet yöntemi, insan kaynaklarını değerlemede geleneksel muhasebede uygulanan ilke, kural ve yöntemleri insan varlığı için uygular.

32

Şekil 2: İnsan Kaynakları Tarihi ( Fiili) Maliyet Modeli

Kaynak: Brummet, R., Flamholtz, G., & Pyle, C. (1968). Human Resource

Measurement a Challenge for Accountants. The Accounting Review, 43 (2), 217-224. Toplam maliyetler içinde insan kaynakları maliyetlerinin unsurları yukarıdaki şekilde oluşturulan modelde gösterilmektedir (Brummet, Flamholtz, & Pyle, 1968). İnsan kaynakları maliyetlerinin temelinde, insan kaynaklarının fonksiyonlarından doğan maliyetler olan işe seçme, işe alma, eğitim ve geliştirme maliyetleri yer almaktadır. İnsan kaynakları fonksiyonlarından doğan maliyetler büyük defter kayıtlarında izlenmektedir. Her bir fonksiyonun maliyeti için ise çalışan bazında muavin hesap açılır ve değerleme tarihlerinde amortisman hesaplanarak ilgili gelir tablosu hesabına gönderilir. Bunun dışında yapılan diğer insan kaynakları harcamaları da, gelir tablosuyla ilişkilendirilerek dönem sonu insan kaynaklarının net yatırım tutarı hesaplanabilir (Brummet, Flamholtz, & Pyle, 1968).

Fiili (tarihi) maliyet yöntemi insan kaynakları maliyetinin ölçümünde, bu maliyetlerin ekonomik değer ölçümlerinde güçlük göstermemesi ve değer ölçümünde sübjektif yargılardan uzak olması nedeniyle kullanılmaktadır. Bu yöntemde, direkt ve endirekt olmak üzere 7 maliyet türü bulunmaktadır (Selimoğlu, 2001, s. 47-49);

Toplam Maliyet İnsan Kaynakları Maliyetleri İnsan Kaynakları Harcamaları İnsan Kaynakları İşe Seçme Maliyetleri İşe Alma Maliyetleri Eğitim Maliyetleri Geliştirme Maliyetleri Diğer Maliyetler Birey Cari Hesabı Defter-i Kebir Amortisman Zarar Toplam Giderler Amortisman Ve Zarar İnsan Kaynağı Net Yatırım Değeri

33

• Edinim Maliyetleri: Yeni bir düzey için yapılan edinimlerin ortaya çıkardığı maliyettir. Belirli endirekt maliyetler yanında, eleman arama, işe alma, seçme ve işe yerleştirmeyle ilgili maliyetleri içermektedir.

• Yenileme Maliyetleri: İşletme içindeki ve dışındaki insan kaynaklarının yerlerini belirlemeye yönelik maliyetler olup, gelecekte işletmede görev alma olasılığı olacak kişilerin saptanmasındaki maliyetleri de içermektedir. İlan, reklam, işçi bulma acenteleri, seyahat ve tanıtım giderleri gibi.

• Seçme Maliyetleri: Eleman arayanların katlandığı maliyetlerdir. Bu maliyetler, iş başvurusu yapan kişilerle yapılan görüşmeler, testler ve başvuru işlemlerine ilişkin yönetimle ilgili maliyetlerden oluşmaktadır.

• İşe Alma ve Yerleştirme Maliyetleri: Kişinin işe alınması, işletmede yapacağı işe yerleştirilmesi için katlanılan maliyetlerdir. İşe alma ile ilgili maliyetler, taşınma ve yolluk giderleri ilgili maliyetlerdir.

• Öğrenme Maliyetleri: Belli bir düzeydeki çalışanın normalden fazla bir performans göstermesi için eğitilmesi ile ilgili maliyetlerdir. İşletme verimliliğini artırmak için farklı düzeylerde çalışanların bireysel eğitime tabi tutulması için katlanılan hem işbaşında mesleki eğitim ve hem de hizmet içi eğitim maliyetlerini içermektedir. Eğitim programları, eğitici ve eğitilen ücretleri bu maliyetler içinde direkt maliyet kabul edilirken, eğitim süresince işletmenin fırsat maliyetlerinde ve verimlilikte ortaya çıkan kayıplar endirekt maliyet olarak yansıtılmaktadır.

• Biçimsel Eğitim (Staj), Yönlendirme ve Uyumlaştırma Maliyetleri: İşletmenin düşünce sistemini öğretmek ve çalışanları işletme koşullarına uyumlaştırmak için katlanılan maliyetlerdir. Bu eğitimle insan kaynağı politikası, işletmenin ürettiği ürünler ve faaliyetleri tanıtılarak, öğretilmektedir. Bu eğitim programları kısa sürelidir, haftalık, aylık ve bazen de yıllık olabilmektedir.

• Mesleki Eğitim / İşbaşı Eğitim Maliyetleri: İşletmede sadece üretimde çalışan işçilere değil, muhasebeci, mühendis gibi diğer meslek sahiplerine verilen eğitimle ilgili maliyetlerdir. Bu eğitimde de eğitimci ücreti direkt maliyet, eğitilenlerin verimsizliği endirekt maliyettir.

34

Şekil 3 : Tarihi Tedarik Maliyetleri

Kaynak: Gebauer, M., & Wall, F. (2002, December). Human Resource

Accounting Controlling. 14(12), 685- 690.

Tarihi tedarik maliyetleri modelinde hem direkt olarak hem de endirekt olarak ortaya çıkan maliyetlerin yukarıdaki şekilde gösterildiği gibi dikkate alınması gerekmektedir (Gebauer & Wall, 2002). Böylelikle, işe almadan, hizmet içi eğitim faaliyetlerine ve verimlilik kaybına kadar tüm alanlarla ilgili maliyetler işe alıştırma safhasında düzenlenmektedir. Çalışanların tamamı ile ilgili tüm maliyetler toplamı insan sermayesinin değerini göstermektedir. Bu yöntem, insan sermayesine yapılan yatırımlar için karar temeli olarak bilgileri elde etmeyi ve hem de mevcut insan sermayesinin değerlemesi ile onlardan yararlanabilmeyi amaçlamaktadır.

Tarihi maliyet yöntemi, geleneksel muhasebe yöntemleri ile tutarlıdır. Bu maliyetler kolayca tanımlanabilir ve kontrol edilebilir. Mali tabloların yanı sıra firma

Çalışan Arama / İşe Alma Seçme

Kiralama / İşe Alma Yatırım / İşe Yerleştirme

Eğitim Süreci Endirekt Maliyetler Edinim Maliyetleri Öğrenme Maliyetleri Özgün ( Orijinal ) İnsan Kaynağı Maliyetleri Biçimsel Eğitim ( Staj ) ve

Yönlendirme Mesleki Eğitim / İş Başı

Eğitim

Eğitim Süresince Kayıp Verimlilik Direkt Maliyetler Kiralama ya da Firma içinden Yükseltme - Ödüllendirme Endirekt Maliyetler Direkt Maliyetler

35

içinde düzenlenecek olan raporlar, yönetime, insan kaynaklarının idaresi konusunda faydalı olmaktadır. Tarihi maliyet yönteminin faydaları (Gebauer & Wall, 2002);

 İnsan kaynakları değerinin raporlanması, toplam işgücü yapısındaki değişimler hakkında bilgi sağlar.

 İnsan kaynaklarının kritik yapısı hakkında bilgi verir.

 İnsan kaynakları gelişimi için yapılan yatırım alternatiflerinin değerlendirilmesini olanaklı kılar.

 İşgücü devir hızının maliyetlerinin takip ediliyor olması; karar alma, önlem alma ve sonuçların değerlendirilmesi açılarından fayda sağlar.

 Yapılan işlerin ve bu işlerin sonuçlarının raporlanması neticesinde, insan kaynaklarına yapılan yatırım harcamalarının kompozisyonu incelenip; işe seçme, işe alma, eğitim ve geliştirme için standart maliyetler belirlenerek, bir standart maliyet yöntemi oluşturulabilir. Bu veriler insan kaynakları bütçelenmesinde yenileme maliyetlerinin tahminini olanaklı kılar.

Tarihi maliyet yöntemi bu avantajlarına rağmen çeşitli yönleriyle eleştirilere konu olmuştur. Bu yöntemin ortaya çıkabilecek dezavantajları (Savich & Ehrenreich, 1976);

 Fiili maliyetlerle bugünkü ekonomik değer arasında ilişki olmayabilir. Bazı insanlar firma için değerli olabilirler ve bunun maliyetlerle ilişkisi olmayabilir.  Bu yöntemde çalışanların sadece işe seçme, işe alma, eğitim ve geliştirme

maliyeleri dikkate alınmakta, çalışanların gelecekle ilgili verebilecek oldukları potansiyel hizmetlerinin toplam değeri göz ardı edilmektedir.

 İnsan kaynaklarının ekonomik değeri tecrübe artıkça artmaktadır. Buna rağmen bu yöntemde maliyet amorti edilerek düşürülmektedir.

 Bir çalışanın değeri ona yapılan yatırımla ilişkili olmayabilir. Daha yetenekli çalışanlar daha az eğitim görecekleri için daha az maliyetle değerleneceklerdir. Bu model çok iyi olan çalışanların değerini olduğundan az göstermektedir.

36