Tarımsal Kazancın Tespitini ZorlaĢtıran Nedenler

Türkiye'de tarımsal kazancın tespitini zorlaĢtıran bazı nedenlerden dolayı tarım kesimi yeterince ve doğru olarak vergilendirilememektedir. Tarımsal kazancın tespitini zorlaĢtıran nedenler Ģöyle sıralanabilir:

1. Üreticilerin okur-yazarlık oranının diğer sektörlere oranla düĢük olması, üreticilerin kayıt tutmanın gerekliliğine inanmamıĢ olmaları, kayıt tutmak için yeterli bilgiye sahip olmamaları nedeniyle küçük iĢletmelerde genellikle tarımsal muhasebe kayıtları bulunmamaktadır. Kayıt tutulmadan iĢletmenin yıllık net tarımsal geliri çoğu kez hesaplanamaz.

2. Tarımsal iĢletmelerin çoğu küçük iĢletme özelliğindedir. Bu durum tarımda verim düĢüklüğüne neden olmaktadır.

3. Tarım iĢletmelerinde iĢletme geniĢliğine göre üretilen ürünlerin pazara arz durumu büyük değiĢiklikler gösterir. Özellikle küçük aile iĢletmelerinde üretilen ürünlerin çoğunun mutlak ihtiyaç maddesi olmaları nedeniyle iĢletme içinde kullanım oranları yüksektir. Bu nedenle

tarımsal gelirin hesabında iĢletmede üretilen ve tekrar iĢletmede çeĢitli Ģekillerde kullanılan ürün değerleri de brüt üretim değerine eklenmelidir (Özçelik 1993).

4. ĠĢletme ile ailenin birbiriyle kaynaĢmıĢ olması nedeniyle, iĢletme giderleri ile çiftçi ailelerinin giderlerini birbirinden ayırmak oldukça güç olmaktadır. Bu durum gerçek usulde vergilendirilen çiftçilerde vergi oranının uygulanacağı gelir miktarını yani vergi matrahını doğrudan etkilemektedir.

5. Gerçek usulde vergilendirilip defter tutan çiftçiler için maliyet muhasebesi çok zor uygulanabilmekte ve tarımda giderler kesin olarak tespit edilememektedir. Türkiye'de tarımsal kazançların tespitini zorlaĢtıran bu nedenlerin önlenmesi için çeĢitli öneriler getirilebilir. Örneğin çiftçilerin tüm muhasebe iĢlemlerini yürüterek ve çiftçilerin belgelerini takip ederek çiftçiyi defter tutma külfetinden kurtarabilecek tarımsal muhasebe ofisleri ve tarımsal muhasebe kooperatifleri kurulabilir. Maliyet muhasebesi unsuru olan giderler ve bu giderlerin tespiti konusunda basit düzeyde kurslar açılabilir. Böylelikle çiftçiler giderlerini gerçeğe yakın olacak Ģekilde tespit edebilirler.

Zirai kazançların tam ve doğru olarak tespit edilememesi, bundan dolayı da yeterince vergilendirilmemesi ekonomik zorluklara neden olabilir. Tarımın yeterli seviyede vergilendirilmemesi diğer sektörlerdeki mükelleflerin kazançlarını tarımdan kazanılmıĢ gibi göstererek vergi kaçırmalarına sebep olabilir.

Tarım sektöründe yetersiz vergilendirme, tarım iĢletmelerinin irrasyonel çalıĢmaların devam etmesine neden olur.

Tarımsal kazançlar vergi dıĢı kaldığında, endüstriyel faaliyetlerin alıĢ veriĢ iliĢkilerinde tarımsal faaliyetlerle temas edildiği noktalarda karĢılıklı kontrol tekniği iĢlememektedir (Aksoy 1989).

6.4 Tarım Kesiminin Vergilendirilmesinin Amaçları

Tarım kesiminden alınan vergiler, sanayileĢmemiĢ ülkelerin devlet gelirleri içinde büyük pay tutmaktadır. Az geliĢmiĢ bir ekonomide toplam ulusal gelirin en büyük kısmının tarımda yaratıldığı göz önünde tutulursa bu durum tabii sayılır (Bulutoğlu 1971).

Ancak tarımın nüfusun büyük bir bölümünü istidam eden sektör olması, milli gelire, dıĢ ticarete, beslenmeye ve diğer sektörlere olan katkısıyla ekonomideki önemini sürdürmektedir (Engindeniz 2000).

Tarım kesiminin vergilendirilmesinin çeĢitli amaçları vardır. Bunlar baĢlıca üç baĢlık altında incelenebilir:

6.4.1 Mali Amaç

Tarım kesimini vergilendirmenin en önemli amacı, devlete gelir sağlamaktır. Devletin kamusal hizmetleri yerine getirebilmesi için oldukça büyük gelir kaynaklarına gereksinimi vardır. Devletin gelir kaynakları içerisinde en önemli payı vergiler oluĢturur.

Tarım kesiminin de bu yüzden diğer kesimler gibi vergi ilkelerinden olan eĢitlik ve genellik ilkesine göre vergi ödeme yükümlülüğü vardır. Bu yükümlülük özellikle geliĢmekte olan ülkelerde daha önem kazanmaktadır. Çünkü geliĢmekte olan ülkelerde ekonominin önemli bir bölümünü tarım kesimi oluĢturmaktadır. GeliĢmekte olan ülkelerde bu derece önemli olan tarım sektörü ve bu sektörden elde edilen gelirlerin vergilendirilmesi gereğince yapılamaz ise ülkenin kalkınması yavaĢlayabilir ve yeterli kamu geliri sağlayamayan devlet, kamu hizmetlerini yürütmekte zorlanabilir. Bu nedenle vergilendirmedeki en baĢlıca amacın mali amaç, yani devlete gelir sağlama amacının olduğu söylenebilir.

6.4.2 Ekonomik Amaç

Ekonomik amaçlar da kendi arasında belli maddelere ayrılır. Bu amaçlar; - Tasarruf hacminin düĢüklüğü,

- Üretimin yönlendirilmesi,

- Üretim boĢluklarının giderilmesi, - Sosyo-ekonomik amaç,

i- Tasarruf Hacminin DüĢüklüğü

Türkiye‟de tarım sektöründe tasarruf hacmi oldukça düĢüktür. Bunun en büyük nedeni tarım sektörünün özellikle alt gelir grubundakilerin gelirinin oldukça düĢük olmasıdır. Bu kesim daha çok gelirini zorunlu ihtiyaç maddelerini karĢılamakta kullanır.

Tarım sektöründe tasarruf hacminin düĢük olması ile, tarıma dayalı sektörler ve diğer sektörlere yapılacak olan yatırımlar yeterince olmamaktadır. Çünkü yatırım yapılabilmesi için bu yatırımların finansmanının sağlanması gereklidir. Vergilendirme ile gerçekleĢmeyen tasarruflar yerine finansman sağlanarak yatırımlarda kullanılabilir.

ii- Üretimin Yönlendirilmesi

ÇeĢitli ürünlerin üretiminin teĢvik edilmesi veya üretiminden vazgeçilmesi için uygulanacak politikalardan bir tanesi de vergi politikalarıdır.

Tarımsal üretimin yönlendirilmesi amacı ile üretimi yönlendirilmek istenen ürünün üretimi için vergi muafiyeti uygulanabileceği gibi, üretimlerinin kısıtlanması için de vergiler artırılabilir.

Genellikle tarım kesiminde üretimin yönlendirilmesi için belirli ürün çeĢitleri ve topraklar bakımından arazi vergileri farklılandırılabilir. Üretimin kısıtlanması için ihracat vergileri, gümrük tarifeleri artırılabilir. Döviz kurları yeniden düzenlenebilir (Metin 2007).

iii- Üretim BoĢluklarının Giderilmesi

Özellikle az geliĢmiĢ ülkelerde toprakların üretim potansiyelinden yeterince

yararlanılamamakta, genellikle toprakların verim seviyeleri düĢük düzeyde olmaktadır. Bu durumda yeterli üretim yapılamamaktadır. Verim seviyelerini hedef alan bir vergi tarifesi ile düĢük verimle üretim yapanlar, vergilerini karĢılayabilmek için topraklarının potansiyelini daha iyi değerlendireceklerdir.

Ayrıca tarım ürünlerinin verimini artırmak, böylelikle çiftçilerin daha rahat vergi ödeyebilmelerini sağlamak için yurt dıĢından gelen tarım makinelerinin gümrük vergileri düĢürülüp mekanizasyon seviyesinde artıĢ sağlanabilir. Mekanizasyon ile verimlilik artırılarak üreticinin gelirinin artması, dolayısıyla ödeyeceği verginin de artırılması sağlanabilir.

iv- Sosyo –Ekonomik Amaç

Tarımsal üretim yapılan araziler sınırlı miktarlarda bulunmaktadır. Özellikle az geliĢmiĢ ülkelerde arazilerin mülkiyeti belirli kiĢilerin elinde toplanmaktadır. Bu da diğer çiftçilerin üretim yapacak arazilerinin sınırlı olması anlamına gelmektedir. Bu durumun düzenlenmesi için vergilerden yararlanılabilir. Artan oranlı vergilerle büyük arazi sahiplerinin bazı topraklarını

elden çıkarmaları yönlendirilebilir. Böylelikle verimsiz kullanılan topraklar diğer çiftçilerin ellerine geçerek verim ve gelir artıĢı ile o çiftçilerin de vergi mükellefi olmaları sağlanabilir.

Ayrıca artan oranlı vergilerle geliri yüksek olandan yüksek vergi, düĢük gelirliden düĢük vergi alınarak vergi adaleti sağlanmıĢ olur.

6.4.3 Sosyal Amaç

Tarım kesiminin vergilendirilmesinin en önemli sosyal amacı, vergi adaleti ve vergi eĢitliğinin sağlanmasıdır. Herhangi bir kesimden diğerlerine göre çok daha az oranlarda vergi alınır ya da hiç alınmaz ise bu durumda diğer kesimlerde huzursuzluk ve toplumsal kargaĢa ortaya çıkabilir. Bu nedenle de tarım kesiminden de vergi alınmalıdır.