Tarım Sektöründe Pandemi Etkisi

Tarım sektörü pandemide en stratejik sektörlerden biri haline gelmiştir. Temel gıda ürünlerinin ihracatında yaşanan aksaklıklar bu alanda ülkelerin kendi öz yeterliliklerinin ne derece önemli olduğunu ortaya koymuştur. Temel yaşam ürünü olması nedeniyle gıda ürünlerinin yer aldığı tarım sektörünün ihracatında düşüş yaşanmamış tersine artış görülmüştür. Tablo 13’de de görüldüğü üzere Türkiye’nin tarım sektöründeki ihracatı 2020 yılında %4,3 artış kaydetmiştir. Ancak

Sektör 2019 (Bin Dolar) 2020 (Bin Dolar) Değişim (%) Tarım 23.373.664 24.369.143 4.3

Sanayi 138.189.577 127.645.230 -7.6

tarımın alt sektörlerine de bakıldığında Tablo 4.4’te de görüldüğü üzere bitkisel ürünlerde %6,6 artış, ağaç ve orman ürünlerinde de %0,7 artış görülürken, hayvansal ürünlerde %2,1 düşüş görülmüştür. Hayvansal ürünlerde düşüş yaşanmasının nedeni olarak Çin’de virüsün hayvanlardan insanlara geçmesi ve sonrasında da bilim dünyasının hayvansal ürünlerde bulaşıcılığın yüksek olduğu yönündeki uyarılarının da etkili olduğu söylenebilir.

Bitkisel ürünlerin ihracatında en büyük artış Tablo 13’de de görüldüğü üzere %20,8 artışla yaş meyve ve sebze alanında yaşanmıştır. Bu sektörü meyve sebze mamulleri takip etmiştir. Ardından %7,6’lık artışla hububat, bakliyat, yağlı tohumlar ve mamulleri ürünleri izlemiştir. Artış yaşanan diğer bir ürün grubu da %0,2’lik artışla tütün olmuştur. Bu 4 ürün grubunun dışındaki alanlarda düşüş yaşanmıştır.

Tablo 13: Tarım Sektörünün İhracatında Pandemi Etkisi (1000 Dolar)

Kaynak:TİM

Bitkisel ürünler 2019 2020 Değişim (%) Pay (%) Hububat, Bakliyat, Yağlı

Tohumlar ve Mamulleri

6.787.841 7.301.341 7.6 4.3

Yaş Meyve ve Sebze 2.260.425 2.731.186 20.8 1.6

Meyve Sebze Mamulleri 1.548.012 1.683.746 8.8 1.0

Kuru Meyve ve Mamulleri 1.416.430 1.399.574 -1.2 0.8

Fındık ve Mamulleri 2.028.385 1.946.989 -4.0 1.1

Zeytin ve Zeytinyağı 282.659 271.182 -4.1 0.2

Tütün 908.417 910.531 0.2 0.5

Yaş meyve ve sebze sektörü 2020 yılında ihracatını en fazla artıran sektör olmuştur. Sektörün ihracatı % 20,8 oranında artış göstermiştir. BM Ticaret ve Kalkınma Konferansı’nın Şubat 2021’de yayınladığı “Global Trade Update” Raporuna göre tarımsal gıda sektörü Covid-19 süresince % 3 büyüme göstermiştir. Böylece Türkiye’nin bu sektördeki büyümesi küresel büyümenin üzerinde gerçekleşmiştir.

Yaş meyve ve sebze ihracatının aylık değişimlerine bakıldığında Grafik 5’de de görüldüğü üzere genel ihracatta olduğu gibi Mart, Nisan ve Mayıs aylarında düşüş görülmüş sonrasında yükselişe geçmiş Ağustos ayında düşmüş ancak yılın son çeyreğinde tekrar yükselişe geçmiştir. Yaş meyve ve sebze ihracatında 2020 yılında yaşanan değişimler 2019 yılına benzer bir grafik karşımıza çıkmaktadır. Bu da bize yaş meyve ve sebze ihracatında aylık görülen değişimlerin mevsimsel hareketlere benzer hareketler olduğunu göstermektedir.

Grafik 5: Yaş meyve ve sebze ihracatının 2019-2020 değişimi Kaynak: TİM 0 50000 100000 150000 200000 250000 300000 350000 400000 450000 2019

Tablo 14’de de görüldüğü üzere 2020 yılında 142 ülkeye yapılan yaş meyve ve sebze ihracatında 62 ülkeye yönelik ihracat artışı, sektörün ortalama %20,8 olan ihracat artışının üzerinde gerçekleşmiştir. Yaş meyve ve sebze ihracatının 2020 yılındaki değişimine bakıldığında en yüksek artışın yaşandığı ülkelerin başında İspanya gelmektedir. İspanya’ya yapılan ihracat 2020 yılında %443 artmıştır. Öte yandan Güney Kore’ye yapılan ihracat %440,5, ABD’ye yapılan ihracat %161,8, Bangladeş’e yapılan ihracat da %143,5 artış göstermiştir. Ancak bu ülkelerin payı, sektörün toplam ihracatında düşüktür. Tablo 14’de de görüldüğü üzere sektörün ihracatındaki en önemli paya sahip olan ülkelerin başında Rusya gelmektedir. Rusya’nın sektörün ihracatındaki payı 2020 rakamlarına göre %34,7 seviyesindedir. Rusya’ya yapılan ihracat 2020 yılında %27,2 artış göstermiştir. Sektör açısından diğer önemli pazar da Avrupa ülkeleridir. Avrupa ülkelerine yapılan ihracatta da 2020 yılında artışlar yaşanmıştır. Bu ülkelerin Türkiye’ye yönelmesinin en önemli nedeni Covid-19 salgını olmuştur. Önce Rusya şubat ayı içinde Çin’den yaş meyve ve sebze alımını durdurduğunu açıklamıştır. (https://www.aa.com.tr/tr/dunya/rusya-koronavirus-salgini-nedeniyle-cinle-sinirini-kapatiyor/1718931) Rus alım heyetleri sebze ve meyvede Çin yerine Türkiye’ye yönelmiştir. Yaş meyve ve sebzede HS kodu 7 olan Yenilen sebzeler ve bazı kök ve yumrular alanında Çin küresel olarak lider konumdadır. Ancak BM Ticaret ve Kalkınma Konferansı’nın Global Ticaret Raporu’nda Çin’in bu alanda rekabet gücünü kaybettiği belirtilmektedir. Ülkelerin salgın nedeniyle Çin’den yaş meyve ve sebze alımı yapmaktan kaçınmaları pek çok ülkeyi Türkiye’ye yöneltmiştir. Bunun yanında Türkiye’nin

ilgili sektördeki ihracatında büyük bir paya sahip olmasa da ABD’ye yapılan ihracattaki artış da önemlidir. Zira ABD dünyanın bu alandaki en büyük ithalatçısı konumundaki ülkesidir. En çok artış olan ülkeler içinde ABD ilk 5 ülke içinde yer almasa da ABD’ye olan yaş meyve ve sebze ihracatı %161,9 artışla 2 Milyon 531 bin dolardan 6 Milyon 628 bin dolara yükselmiştir.

Tablo 14: 2020’de Yaş Meyve Ve Sebze İhracatının En Fazla Arttığı Ülkeler

Kaynak: TİM

Tablo 15: Yaş meyve ve Sebzede en fazla ihracat yapılan 5 ülke

Kaynak: TİM

Ülke adı 2019 İhracatı (Bin Dolar) 2020 İhracatı (Bin Dolar) Değişim (%) İspanya 687 3.734 443 G. Kore 18 98 440.5 ABD 2.531 6.628 161.9 G. Afrika 377 922 144.1 Bangladeş 5.723 13.934 143.5 Kosova 4.820 8.129 68.6 Suriye 31.308 49.054 56.7 Polonya 42.529 63.296 48.8 Fransa 12.636 16.790 32.9 Rusya 746.314 949.280 27.2 Irak 165.636 206.149 24.5 Almanya 214.888 249.543 16.1

Ülke adı 2019 İhracatı (Bin ABD

Doları) ^{2020 İhracatı (Bin ABD} Doları) ^{Değişim (%)}

RUSYA 746.314 949.280 27.2

ALMANYA 214.888 249.543 16.1

IRAK 165.636 206.149 24.5

UKRAYNA 160.535 194.876 21.4

Hububat, bakliyat, yağlı tohumlar ve mamullerinin toplam ihracattaki payı 2020 yılında %4,3 olarak gerçekleşmiştir. İlgili sektörün 2020 yılında ihracatı %7,6 oranında artış göstermiştir.

Grafik 6: Hububat, Bakliyat, Yağlı Tohumlar ve Mamullerinin İhracatı 2019-2020 Kaynak: TİM

Hububat, bakliyat, yağlı tohumlar ve mamulleri ihracatı Grafik 6’da görüldüğü üzere 2020 yılında pandeminin en sert yaşandığı aylarda Mart, Nisan, Mayıs, Haziran aylarında Mayıs ayı dışında 2019’a göre artış göstermiştir. Sektörün pazar durumuna bakıldığında ise; Tablo 16’da görüldüğü üzere ilk 5 ülke içinde Suriye ve Yemen’e olan ihracatta düşüş yaşanmıştır. Ancak Irak, ABD ve Almanya’ya ihracatta artış yaşanmıştır. Hububat, bakliyat, yağlı tohumlar ve mamulleri

0 100000 200000 300000 400000 500000 600000 700000 800000 900000 2019 2020

alanında yapılan ihracatta en yüksek artışın Tablo 17’de görüldüğü üzere yaş meyve ve sebze alanında olduğu gibi Bangladeş’te yaşandığı görülmektedir.

Tablo 16: Hububat, Bakliyat, Yağlı tohumlar ve mamullerinde en yüksek ihracat yapılan ülkeler

Ülke 2019 (Bin ABD

Doları) ^{2020 (Bin ABD} Doları) ^{Değişim (%)}

IRAK 1.317.166 1.345.353 2.1 ABD 319.216 373.394 17.0 SURİYE 375.786 281.788 -25.0 YEMEN 304.097 249.559 -17.9 ALMANYA 192.881 234.004 21.3 Kaynak: TİM

Tablo 17: 2020’de Hububat, Bakliyat, Yağlı tohumlar ve mamullerinde en yüksek ihracat artışının yaşandığı ülkeler

Ülke 2019 İhracatı

(Bin ABD Doları) ²⁰²⁰ (Bin ABD Doları) ^{İhracatı Değişim (%)}

Bangladeş 6.478 13.258 104.6 Belçika 41.862 57.286 36.8 Cezayir 77.433 100.539 29.8 Çin 37.098 55.199 48.8 Gana 65.861 87.882 33.4 Kaynak: TİM

Meyve sebze mamulleri alanında Türkiye’nin ihracatı 2020 yılını %8,8 artışla 1 milyar 683 milyon dolar ile kapatmıştır. 2020 yılında sektörün toplam ihracattaki payı %1 seviyesinde gerçekleşmiştir. Aylık

değişimlerine bakıldığında Şekil 7’de görüldüğü üzere 2020 yılı genelinde sektörün ihracatı artmaya devam etmiştir. 2020 ihracatı sadece Mayıs ve Temmuz aylarında 2019’un gerisinde kalmıştır. Yılın geri kalanında sektörün ihracatı bir önceki yılın rakamlarının üstünde gerçekleşmiştir.

Grafik 7: Meyve Sebze mamulleri İhracatı 2019-2020 Kaynak: TİM

Türkiye’nin ilgili sektörde en fazla ihracat yaptığı ülkelere bakıldığında Tablo 18’da da görüldüğü üzere, bu ülkelerde daralmanın sadece Irak pazarında yaşandığı görülmüştür. Diğer ülkelerdeki hareketlere bakıldığında en fazla ihracat yapılan ülkeler içinde en yüksek artış % 32,6’lık artışla Almanya’da yaşanmıştır.

0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 2019 2020

Tablo 18: Meyve sebze mamulü ihracatında ilk 5 ülkedeki değişim Ülke adı 2019 (Bin ABD

Doları) ^{2020 (Bin ABD} Doları) ^{Değişim (%)} Almanya 202.626 268.670 32.6 ABD 183.846 208.189 13.2 Irak 195.450 171.092 -12.5 Birleşik Krallık 109.179 119.213 9.2 Hollanda 104.258 123.062 18.0 Kaynak: TİM

Meyve sebze ihracatının en fazla arttığı ülkelerin başında Tablo 19’da da görüldüğü üzere %160,4’lük artışla Cezayir gelmektedir. Bunu Çekya, Arnavutluk, Bulgaristan ve Brezilya takip etmektedir.

Tablo 19: Meyve sebze mamulleri ihracatının en fazla arttığı ülkeler Ülke adı 2019 (Bin ABD

Doları) ^{2020 (Bin ABD} Doları) ^{Değişim (%)}

Cezayir 479 1.249 160.4 Çekya 4.527 9.511 110.1 Arnavutluk 1.377 2.460 78.6 Bulgaristan 10.835 16.896 55.9 Brezilya 6.997 10.825 54.7 Kaynak: TİM

Hayvansal ürünler sektörünün tek alt sektörü olan su ürünleri ve hayvansal ürünler sektörünün ihracatı 2020 yılında, 2019 yılına göre %2,1 azalışla 2 Milyar 451 Milyon 931 bin dolar olmuştur. Sektörün ihracatındaki daralma genel ihracattaki daralmanın altında kalmıştır. Aylık değişimlere bakıldığında da pandeminin en sert görüldüğü

dönemde 2019’a göre farklılık gözlenmektedir. Grafik 8’de görüldüğü üzere ilgili alanda sektörün ihracatı Mart ayında düşmüş, ancak Haziran ayı itibarıyla yükselişe geçmiştir. Yılın 2. yarısından sonra ilgili sektörde ağustos ve kasım ayları dışında sektörün ihracatı yükseliş kaydetmiştir.

Grafik 8: Su Ürünleri ve Hayvansal Mamulleri İhracatı 2019-2020 Kaynak: TİM

Bu bölümde küresel rekabet gücünün incelenebilmesi için uluslararası sınıflamadan yararlanılacaktır. HS (Harmonized System) kodlarına göre Türkiye’nin küresel rekabet gücü incelenecektir. Tarım ve hayvancılık alanına giren ürünlerde Türkiye’nin 2019-2020 ihracat verileri ve küresel ihracattaki paylarının karşılaştırması yapılacak ve yine ilgili alanda küresel ihracatta ilk sırada yer alan ülkenin 2020’deki verilerinde ve payındaki değişim karşılaştırılacaktır. Türkiye’nin ilgili

0 50 100 150 200 250 300

Su Ürünleri ve Hayvansal Mamulleri İhracatı 2019-2020

sektörde en fazla ihracat yaptığı ilk 5 ülkedeki değişime bakılacak ve bu ülkelerin ithalatında Türkiye’nin payının artıp artmadığı incelenecektir. Buradan da Türkiye’nin ilgili alanda rekabet gücünü artırıp artırmadığı analiz edilecektir.

Tablo 20: Türkiye’nin Tarım ve Hayvancılık İhracatında Rekabet Gücü

Kaynak: www.trademap.org

Tablo 20’de de görüldüğü üzere canlı hayvanlar (HS 01) alanında Türkiye’nin ihracatı 2020 yılında %1,3 azalma göstermiştir. Etler ve yenilen sakatatlar (HS 02) alanında ise Türkiye’nin ihracatı %11,2 daralma göstermiştir. Tarım ve hayvancılık ürünlerinde Türkiye’nin ihracatı HS kodları (03), (04), (05), (07), (08), (09), (10), (12), (13), (14), (15),(17),(18),(19),(20) olan alanlarda artmıştır. Bu artışın

HS Kodu 2019 Değer (Bin ABD Doları) 2020 Değer (Bin ABD Doları) De-ğişim (%) Türkiye’nin Küresel ihracattaki sıralaması Lider ülkenin payı (%) 2019 (%) 2019 2019 01 84.612 83.432 -1.3 0.4 36 Fransa 10.3 02 639.752 567.735 -11.2 0.4 31 ABD 13.1 03 969.006 1.014.234 4.6 0.8 32 Çin 10.1 04 686.689 611.437 -10.9 0.7 25 Yeni Zelanda 12 05 67.631 79.211 17 0.7 26 Çin 21.6 06 107.415 106.400 -0.6 0.5 24 Hollanda 47.7 07 1.270.827 1.434.317 12.9 1.5 15 Çin 14.4 08 4.589.456 4.830.862 5.2 3.3 8 ABD 11.9 09 211.135 256.521 21.3 0.3 38 Brezilya 10 10 80.879 289.806 258.3 0.1 51 ABD 15.3 11 1.309.021 1.187.644 -9.2 6.5 3 Almanya 9 12 383.108 446.309 16.4 0.4 29 Brezilya 27.8 13 19.122 28.919 51.2 0.2 40 Çin 20.3 14 2.164 13 385 10 1.1 20 Çin 15.5 15 871.878 1.385.939 58.9 1 18 Endonezya 19.9 16 128.166 127.232 -0.7 0.2 51 Çin 17.9 17 641.106 670.451 4.5 1.6 15 Brezilya 13.7 18 665.813 652.625 2.05 1.3 23 Almanya 12.1 19 1.912.227 2.080.669 8.8 2.4 14 Almanya 9.2 20 2.088.256 2.363.783 13 2.8 12 Çin 12.8 21 763.786 808.148 5.8 0.9 33 ABD 11.9

Türkiye’nin küresel rekabet gücünü artırıp artırmadığı ülkeler bazında yaşanan değişim üzerinden aşağıda incelenecektir.

Tablo 21: Balıklar, Kabuklu hayvanlar, yumuşakçalar ve suda yaşayan omurgasızlar alanında en fazla ihracat yapılan ülkeler (HS 03)

Ülke adı Değer (Bin ABD Doları) Değer (Bin ABD Doları) Değişi m (%) Türkiye’nin

payı ^İthalattaki ilk ülke İthalattaki ilk ülkenin payı 2019 2020 2019 2020 Hollanda 142.191 133.142 -6.3 6.4 Almanya 13.1 Rusya 88.568 132.001 49 5.2 7.9 Şili 21.5 İtalya 101.237 121.497 20 2.2 İspanya 19.8 Yunanistan 70.856 81.251 10.2 14.2 Türkiye 14.2 Japonya 85.597 75.430 -11.8 0.8 Şili 0.8 Birleşik Krallık ^{64.901 73.766 13,6 2 2,8 Çin 11.7 11.6} Kaynak: www.trademap.org

HS Kodu 03 olan Balıklar, kabuklu hayvanlar, yumuşakçalar ve suda yaşayan omurgasızlar alanında Türkiye’nin ihracatı 2020 yılında % 4,6 artış göstermiştir. 2019 yılında 969 Milyon dolar olan Türkiye’nin ilgili sektördeki ihracatı 2020 yılında 1 Milyar 14 Milyon 234 Bin dolara yükselmiştir. Bu alanda Türkiye’nin küresel ihracattan aldığı pay %0,8’dir ve dünyanın en büyük 32. ihracatçısı konumundadır. Bu alanda dünyanın en büyük ihracatçısı Çin’dir. Çin’in küresel ihracattan aldığı pay %10,1’dir. Tablo 21’de de görüldüğü üzere bu alanda Türkiye’nin ihracatının en fazla arttığı ülkelerin başında Rusya gelmektedir. Rusya’ya yapılan ihracat 2020 yılında %49 artış göstermiştir. İlgili sektörde Türkiye’nin payı %5,2’den %7,9’a

yükselmiştir. Rusya ilgili sektörde en fazla ithalatı Şili’den yapmaktadır. Bu alanda Rusya’nın ithalatında Çin’in sırası 3’tür. 2020 yılında Rusya’nın ithalatında ilk 4 ülkede ve Çin’de azalma olmuştur. Türkiye’den yapılan ithalat ise artmıştır. Pandemi nedeniyle ülkelerin Çin’den ilgili sektörde ithalatının azaldığı görülmektedir. Çin yerine yaş meyve ve sebzede olduğu gibi ilgili sektörde de Türkiye tercih edilmiştir. Bu da Türkiye’nin küresel rekabet gücünü ilgili sektörde artırmıştır.

HS Kodu 04 olan Süt ürünleri alanında da Türkiye’nin 2020 yılındaki ihracatı %10,9 oranında daralmıştır. 2019’daki 686 milyon dolarlık ihracat verisi 2020’de 611 milyon dolara gerilemiştir. Türkiye’nin bu alandaki küresel payı %0,7 seviyesindedir. İlgili sektörde Türkiye’nin ihracatında en büyük pazar Irak’tır. Irak pazarında 2020 yılında %50 daralma yaşanmıştır. Küresel olarak bakıldığında ilgili sektörde verileri açıklanan ülkelerin yarısından fazlasının ihracatı düşüş kaydetmiştir. Bu nedenle Türkiye’nin ihracatında yaşanan düşüş küresel bir trendin uzantısı olarak da kabul edilebilir.

Tablo 22: Diğer Hayvansal Ürünlerde en fazla ihracat yapılan ülkeler (HS 05)

Ülke adı 2019 ihracatı (Bin ABD Doları) 2020 İhracatı (Bin ABD Doları) Değişim (%) Türkiye’nin

payı ^İthalattaki ilk ülke ^{İthalattaki ilk} ülkenin payı

2019 2020 2019 2020

Hong Kong 3.895 24.930 540 0 Brezilya 26.4

Almanya 10.703 11.992 55.7 0.7 1.1 Çin 29.6

Fransa 6.483 8.286 27.8 1.6 1.7 Almanya 13.9 14.6

Danimarka 4.202 6.887 63.8 1.9 İsveç 18

Myanmar 6.962 5.216 -25 --- Çin 45.3

Tablo 22’de görüldüğü üzere HS kodu 5 olan diğer hayvansal menşeli ürünler alanında da 2020 yılında %17 artış yaşanmıştır. Türkiye’nin ihracatında önemli bir paya sahip olmamasına rağmen bu alandaki dikkat çekici gelişme; Türkiye’nin ilgili alandaki en büyük ihracat artışını Hong-Kong’a göstermiş olmasıdır. Türkiye’nin ilgili sektörde Hong-Kong’a olan ihracatı 3 milyon 895 bin dolardan 24 milyon 930 bin dolara yükselerek %540 artış göstermiştir. Hong-Kong’un ilgili sektörde en fazla ihracat yaptığı ülkeler Brezilya ve Çin’dir. İlgili sektörün payı Türkiye’nin ihracatında yüksek olmasa da pandemi ilgili sektör için Türkiye adına fırsat yaratmıştır.

HS Kodu 06 olan canlı ağaçlar ve diğer bitkiler alanında Türkiye’nin ihracatı 2020 yılında %0,6 düşüş göstermiştir. Türkiye’nin ilgili alanda küresel ihracattan aldığı pay 2019 yılında %0,5 seviyesinde olmuştur. 2020 verileri açıklanan ülkelere bakıldığında bir önceki yıla göre yüksek değişimler görülmemiştir. Türkiye de küresel ticarete paralel bir değişim göstermiştir. İhracat yapılan pazarlarda önemli bir değişim görülmemiştir.

Tablo 23: Yenilebilir sebzeler ve bazı kök ve yumrular Alanında En Fazla İhracat Yapılan Ülkeler (HS 07) Ülke adı 2019 ihracatı (Bin ABD Doları) 2020 İhracatı (Bin ABD Doları) Değişim (%) Türkiye’nin

payı ^İthalattaki ilk ülke ^{İthalattaki ilk} ülkenin payı

2019 2020 2019 2020 Irak 89.552 178.544 99.3 Almanya 93.346 126.153 35.1 1.2 1.4 Hollanda 33.2 32.1 Rusya 132.666 123.908 -6.6 9.6 9.9 Çin 22.4 17.8 Romanya 73.929 92.237 24.7 14.7 Türkiye 14.7 Suriye 23.094 66.763 189 23.5 Mısır 24.2 Kaynak: www.trademap.org

Tablo 23’e göre HS kodu 07 olan yenilen sebzeler ve bazı kök yumrular alanında Türkiye’nin ihracatı 2020 yılında yüzde 12,9 artış göstererek 1 Milyar 270 Milyon dolardan 1 Milyar 434 Milyon Dolara yükselmiştir. Türkiye’nin bu alanda küresel ihracattan aldığı pay %1,5 seviyesindedir. Türkiye ilgili sektörde küresel ihracatta 15. Sıradadır. İlgili alanda dünyanın en büyük ihracatçı ülkesi ise Çin’dir. Çin’in küresel ihracattan aldığı pay ise %14’tür. Tablo 4.14’te de görüldüğü üzere Türkiye’nin bu alanda en fazla ihracat yaptığı ülke 2019 yılında Rusya’dır. Rusya’nın Türkiye’nin ihracatındaki payı % 12 seviyesindedir. Rusya’yı %8,9’luk payla Almanya ve %8,6’lık payla Irak takip etmektedir. 2020’de bu sıralamada değişim yaşanmıştır. Bu alanda 2020’de en fazla ihracat yapılan ülke Irak olmuştur. Irak’a yapılan ihracat %99,3 artış göstermiştir. Ancak Irak’ın bu alandaki ithalat rakamları en son 2014 yılına aittir. Bu nedenle karşılaştırma yapılamamıştır. Verileri açıklanan ülkelere bakıldığında Tablo 23’te de görüldüğü üzere Türkiye Almanya’ya ihracatını %35,1 artırmıştır. Bununla birlikte Almanya’nın bu üründeki ithalatında Türkiye’nin aldığı pay 2020 yılında %1,2’den %1,4’e yükselmiştir. Almanya’nın ithalatında en fazla paya sahip olan Hollanda’nın ise payının düştüğü görülmektedir. Ancak Hollanda’nın bu alanda ilk sırada olmasında Hollanda’nın bir liman ülkesi olduğu gerçeği de hesaba katılmalıdır. Ancak yine de Türkiye’nin Almanya’nın ithalatında aldığı pay oldukça düşüktür. Rusya’ya yapılan ihracatın 2020 yılında düşüş görülmektedir. Ancak buna rağmen Türkiye’nin Rusya’nın ithalatından aldığı pay artmıştır. Bunun ana nedeni de Rusya’nın ilgili sektörde ithalatı 2020 yılında 1 Milyar 831 milyon 251 bin dolardan 1 milyar 598 milyon 380

bin dolara gerilemiş olmasıdır. Rusya’nın dış ticaretindeki gelişmeye paralel olarak Türkiye’nin Rusya’ya bu alandaki ihracatı da daralma göstermiştir. Ancak Tablo 4.14’te de görüldüğü üzere Türkiye’nin ilgili sektörde Rusya’nın ithalatındaki payı artmıştır.

Tablo 24: Yenilen meyveler ve sert kabuklu meyveler Alanında En Fazla İhracat Yapılan Ülkeler (HS 08) Ülke adı 2019 ihracatı (Bin ABD Doları) 2020 İhracat (Bin Dolar) Değişim (%) Türkiye’nin

payı ^İthalattaki ilk ülke ^İthalattaki ilk ülkenin payı 2019 2020 2019 2020 Rusya 655.547 880.777 34.3 16 20.4 Ekvador 21.3 20.4 Almanya 473.392 534.886 12.9 6.2 5.9 İspanya 21.4 23.5 İtalya 665.998 516.363 -22.4 10.8 İspanya 21.6 Irak 162.693 306.727 88.5 32.7 Türkiye 32.7 Birleşik Krallık ^{214.814 245.608 14.3 3.8 3.9 İspanya 17.3 17.4} Kaynak: www.trademap.org

Tablo 24’e göre HS kodu 08 olan yenilen meyveler ve sert kabuklu meyvelerde Türkiye’nin ihracatı 2020 yılında %5,2 artarak 4 milyar 589 milyon dolardan 4 milyar 830 milyon dolara yükselmiştir. Türkiye’nin 2019 yılında ilgili alanda küresel ihracattan aldığı pay %3,3 seviyesindedir. Türkiye bu alanda küresel ihracatta 8. sırada yer almaktadır. Tablo 24’te de görüldüğü üzere ilgili alanda Türkiye’nin en fazla ihracat yaptığı ülkelerdeki rekabet gücüne bakıldığında Türkiye’nin Almanya’ya ihracatının artmasına rağmen payının düşmesinin nedeni hem Almanya’nın ilgili alandaki toplam ithalatının artmış olması, hem de Almanya’nın Türkiye dışındaki ülkelerden

yaptığı ithalatın daha fazla artmış olmasıdır. Bu nedenle Türkiye’nin ihracatının artmış olmasına rağmen Türkiye’nin payı düşmüştür. Bu tabloya göre Türkiye Rusya’ya yönelik ihracatta rekabet gücünü artırmıştır. Birleşik Krallık’a yönelik ihracatta da rekabet gücü artmıştır.

HS Kodu 09 olan kahve, çay, paraguay çayı ve baharat sektöründe Türkiye’nin ihracatı 2020 yılında %21,3 artış göstermiştir. Türkiye’nin küresel ihracattaki payı ise 2019’da %0,3 olmuştur. Alt ürünlere bakıldığında en büyük artış bu alanda 090111 kodu ile kahvede görülmüştür. Bu üründe Türkiye’nin ihracatı 407 bin dolardan 9 milyon 587 bin dolara yükselmiştir. Ülke bazlı bakıldığında en fazla ihracat yapılan ülkeler içinde ilk sırada yer alan ABD’ye yapılan ihracat 21 Milyon 486 bin dolardan 58 milyon 825 bin dolara yükselmiştir. Ancak ABD’nin 7 Milyar 899 Milyon dolarlık 2020 ithalatının içerisinde Türkiye’nin payı %0,7 seviyesinde gerçekleşmiştir. İhracat yapılan diğer ülkelere de bakıldığında Türkiye’nin bu alanda rekabet gücünü artırdığı söylenemez.

Tablo 25: Hububat Alanında En Fazla İhracat Yapılan Ülkeler (HS 10)

Ülke adı 2019 ihracat (Bin ABD Doları) 2020 İhracat (Bin ABD Doları) Değişim (%) Türkiye’nin

payı ^İthalattaki ilk ülke ^İthalattaki ülkenin payı ^ilk

2019 2019 Irak 21.662 99.893 361.1 2.1 Hindistan 44.9 Suriye 4.767 47.412 894.5 3.4 Suriye 27.9 Libya 181 13.595 7.411 0 Ukrayna 42.5 Ukrayna 66 11.105 16.725 0.8 Romanya 22.9 İtalya 13.072 10.958 -16.1 0.4 Macaristan 16.2 Morocco 701 10.690 1.424 0.1 Fransa 28.7 Kaynak: www.trademap.org

Tablo 25’e bakıldığında HS Kodu 10 olan hububat alanında Türkiye’nin ihracatı %258,3 oranında artış gösterdiği görülmektedir. 2019’daki 80 milyon 879 bin dolarlık ihracat 2020 yılında 289 milyon 806 bin dolara yükselmiştir. Türkiye’nin en fazla ihracat yaptığı ilk 5 ülkeye bakıldığında bu ülkelere yapılan ihracatta önemli artışlar görülmüştür. Ancak ülkelerin 2020 toplam ithalat rakamları henüz açıklanmadığı için Türkiye’nin aldığı pay hesaplanamamıştır. Ancak ilk 5 ülke dışındaki ülkelere bakıldığında da o ülkelerde Türkiye’nin payını artırdığı gözlemlenmektedir.

HS Kodu 11 olan değirmencilik ürünleri, malt, nişasta, buğday gluteni alanında Türkiye’nin ihracatı 2020 yılında %9,2’lik düşüşle 1 milyar 309 milyon dolardan 1 milyar 187 milyon 644 bin dolara gerilemiştir. Türkiye’nin bu alanda aldığı pay dünyada % 6,5’tir. İlgili sektörün alt sektörlerine bakıldığında sadece 1102 koduyla tahıl unu alanında ihracatta %31,4’lük artış yaşanmıştır. Ancak bu alanda yapılan ihracat sektörün içerisinde düşük bir paya sahip olduğu için diğer alanlardaki ihracat kayıplarını karşılayamamıştır.

Tablo 26: Yağlı Tohum ve meyveler, muhtelif tane, tohum ve meyveler, sanayide ve tıpta kullanılan bitkilerde en fazla ihracat yaptığı ülkeler (HS 12)

Ülke adı 2019 ihracatı (Bin ABD Doları) 2020 İhracatı (Bin ABD Doları) Değişim (%) Türkiye’nin

payı ^İthalattaki ilk ülke ^İthalattaki ilk ülkenin payı 2019 2020 2019 2020 ABD 9.840 49.563 403.6 0.6 0.9 Kanada 32 29.3 Almanya 37.960 38.702 1.9 0.6 0.5 ABD 18.1 12.9 Rusya 31.773 36.315 14.2 5.9 5.07 Brezilya 28.2 30.3 Irak 8.777 32.616 271.6 6 Çin 40.2 Romanya 12.491 25.497 104.1 2.9 Moldova 20.5 Kaynak: www.trademap.org

HS Kodu 12 olan yağlı tohum ve meyveler sektöründe Türkiye’nin ihracatı 2020 yılında % 16,4 artışla 383 milyon 108 bin dolardan 446 milyon 309 bin dolara yükselmiştir (bkz. Tablo 26). Türkiye’nin payı 2019’da %0,4 olmuştur. Türkiye bu sektörde 29. Sıradadır. Bu sektörde dünyada en yüksek paya sahip olan ülke ise Brezilya’dır. Tablo 4.182’de de görüldüğü üzere Türkiye’nin 2020’de en fazla ihracat yaptığı ilk 5 ülkeye bakıldığında ABD’ye yapılan ihracatın 4 katına çıktığı görülmektedir. Ancak buna karşılık Türkiye’nin ABD’nin