Tarım Kesiminin Finansman ile İlgili Sorunları

Türkiye’de tarımsal işletmeler genelde hem sektör olarak, hem de sektörde yer alan ekonomik birimler olarak önemli finansman sorunları ile karşı karşıyadır. Bu sorunların aşılması genel olarak ekonomi politikası, özel olarak da tarım politikası amaçlarının gerçekleştirilebilmesi için zorunludur.

Tarım sektörü sahip olduğu özellikleri nedeni ile desteğe ihtiyaç duyarken Türkiye’de tarım sektörüne, sanayi sektörünün finansmanı görevi de yüklenmiştir. Oysa ki tarım sektörü tarımda sermaye birikiminin yetersiz ve yavaş olması, doğal ve ekonomik risk ve belirsizliklerin olması, işletme gelirlerinin önemli bölümünün işletmeci ve ailesinin geçimi için harcanması ve oto finansmanın güç olması nedeni ile dış kaynaklar yolu ile finansman ihtiyacını gidermek durumundadır. Diğer taraftan tarımdaki yapısal

bozukluklar, üretim tekniğinin geriliği, verimliliğin göreli olarak düşük olması finansman sorunlarını daha da ağırlaştırmaktadır (Yurdakul, 1995).

Tarım kesiminde gelirin düşük olması ve bu düşük gelir düzeyinin tarım kesiminde tasarrufa olanak vermiyor olması, tarım kesiminin verimlilik arttırıcı ve yapısal sorunları giderici önlemler almasını da güçleştirmektedir.

Sektörün bütün olarak finansmanında başlıca önemli araçlar sektöre verilen krediler, sektöre verilen sübvansiyonlar, sektörler arası fiyat ilişkileri, vergi gibi mali politika araçlarından oluşmaktadır.

Sektörün genel olarak finansal sorunları ise:

- Sektörün yeterli düzeyde ve gerekli şekilde kredilendirilememesi, verilen kredilerin de vadelerine göre daha çok kısa vadeli oluşu. Oysa, tarımsal yapının iyileştirilmesi, verimliliğin artırılması, eksik donanımların tamamlanması bakımından ihtiyaç duyulan orta ve uzun vadeli, düşük faizli kredilerin optimum kullanımının sağlanmasıdır. Kredilerin dağılımında bölgesel özelliklerin de dikkate alınması ve dengeli dağılımı dikkat edilmesi gereken diğer bir noktadır.

- Türkiye diğer ülkeler ile karşılaştırıldığında tarım sektörünü dolaylı veya dolaysız olarak daha az sübvanse etmektedir. Bu durum yapısal sorunlarını çözmek için tarım sektörüne daha az destek verilmesinin yanı sıra diğer ülkeler ile rekabet açısından da dezavantaj yaratmaktadır.

- Hükümetlerin sektörler açısından benimsediği politikalar da finansman açısından önemlidir. Tarım sektörü yarattığı ekonomik değerleri, yine kendi içinde sermaye birikimi olarak kullanabilecekken bu kaynakların farklı sektörler tarafından kullanılması da finansal sorunların diğer boyutunu oluşturmaktadır.

Sektörler arası kaynak aktarımında genellikle başvurulan gösterge iç ticaret hadleridir. Türkiye’de tarım sektörü 1970’den günümüze 1975-1977 dönemi hariç iç

ticaret hadlerinin tarım aleyhinde olması nedeni ile, sanayi sektörüne önemli ölçüde kaynak aktararak sanayi sektörünün finansmanına katkıda bulunmuştur.1985-1990 Döneminde net ticaret hadleri ortalama %65 dolayında olup, bu tarım sektörünün her yıl örtülü biçimde %35 dolayında vergilendirildiği anlamını taşımaktadır (Kip, 1991).

Sektör açısından yaşanan sorunların yanında tarım işletmeleri açısından da yıl boyu yaptıkları harcamalara karşılık, elde ettikleri gelirin yetersizliği işletmeleri nakit açığı ile karşı karşıya getirmektedir. Dolayısı ile gelirine ulaşamadan borçlu duruma geçen üreticinin tasarruf yapması neredeyse imkansız hale gelmektedir. Ortaya çıkan bu kısır döngüyü kırabilmek için sektör dışından sağlanacak finansal kaynak ihtiyacı kaçınılmaz olmaktadır.

Tarım kesiminin yapısal sorunlarının çözümü için gereken finansal kaynakların oluşturulabilmesi açısından kooperatifleşme büyük önem taşımaktadır. Hem çiftçiler için gereken üretim planlamasını, pazarlama olanaklarını, eğitim ve yayım gibi hizmetleri sağlayacak olan kooperatifleşme, hem de çiftçiye uygun koşullu kredileri ve optimum kullanımlarını sağlayacağı için oldukça önemli bir hareket noktasıdır.

Aşağıdaki tablo 5.11’de Türkiye’de Ziraat Bankası kredilerinin dağılımı görülmektedir. Bu verilere göre TCZB kaynaklı ve fon kaynaklı olmak üzere iki grupta verilen kredilerden TCZB kaynaklı kredilerde önemli bir düşüş yaşanmıştır. Gerek doğrudan üreticilere kullandırılan kredilerde, gerekse TKK’ ne verilen kredilerde en yaygın kullanım bitkisel üretime, daha sonra ise hayvansal üretime aktarılan krediler en az oranda tarımsal mekanizasyona kanalize edilmektedir. Fon kaynaklı krediler ise doğrudan üreticilere verilen kredilerin aksine 1999 yılından 2003’e kadar üç misli artış göstermiştir. Dolayısıyla tarımsal krediler içinde fon kaynaklı kredilerin ağırlıklı olduğu görülmektedir.

Tarım kesiminde duyulan kredi ihtiyacına karşılık, kredilerin irrasyonel kullanımları da söz konusu olmaktadır. Dolayısı ile tarım kesiminde hem kredi kaynağı oluşturulması, hem de kredilerin gereken miktarları ile gereken alanlarda kullanılması için kooperatiflerin faydası tartışılmazdır.

Tablo 5.11: T.C. Ziraat Bankası Tarımsal Kredilerinin Dağılımı (Milyar TL) Yıllar Tarımsal Krediler 1999 2000 2001 2002 2003 TCZB Kaynaklı Krediler 1. Doğrudan üreticilere Kul. Krediler 739.007 961.132 556.294 453.549 460.498 Bitkisel Üretim 322.370 409.867 200.583 165.168 216.423 Hayvansal Üretim 349.796 471.618 306.709 253.350 220.492 Su Ürünleri Üretimi 10.186 16.863 5.177 3.046 3.176 Tarımsal Mekanizasyon 56.655 62.784 43.825 31.985 20.407 2.TKK’ne Kullandırılan Krediler 483.200 703.846 213.198 145.626 73.071 Bitkisel Üretim 331.035 487.382 135.468 95.066 49.699 Hayvansal Üretim 95.499 138.372 54.328 33.455 16.010 Tarımsal Mekanizasyon 56.666 78.092 23.402 17.105 7.362 TCZB Kaynaklı Krediler Toplamı (1+2) 1.222.207 1.664.978 769.492 599.175 533.569 Fon Kaynaklı Krediler

DFIF Kaynaklı Krediler 846.627 1.699.947 1.936.986 1.998.620 2.687.636 Özel Iskan Fonu Kaynaklı

Krediler

- 5.645 6.938 8.487 10.847 Fon Kaynağına Dönüştürül.

Kredi

- - 186.522 190.073 224.630 Tarımsal Kalkınma Koop.

Kredileri

- 29.953 42.790 82.455 100.135 Diğer Fon Kaynaklı Kred. 74.374 8.229 5.765 5.341 5.210 Fon Kaynaklı Krediler

Toplamı 921.001 1.743.774 2.179.001 2.284.976 3.028.458 TARIMSAL KREDİLER

TOPLAMI 2.143.208 3.408.752 2.948.493 2.884.151 3.562.027

Kaynak: Veriler www.tczb.com.tr, www.tbb.org.tr, www.tcmb.gov.tr, http://www.tarimkredi.org.tr internet adreslerinden derlenmiştir.

Tarım işletmelerine uzun vade, düşük faiz gibi uygun koşullarda kredi temininin yanı sıra sağlanan kredilerin maksimum düzeyde üretim artışı yaratacak optimum kullanımının da gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Çünkü, Türkiye’de genel olarak sermaye yapısının bozukluğu da olumsuz bir etkendir. İşletmelerin aktif sermaye yapıları bileşiminde arazi ve araziye bağlı sermaye unsurlarının yüksek payına karşılık, prodüktif işletme varlıklarının payının düşük olduğu bilinmektedir.

Tarımsal üretimde verimliliği etkileyen, gelir düzeyinin ve dolayısı ile tasarruf düzeyinin düşük olmasına da neden olan kredi kaynaklarının makro düzeyde organizasyonu üretim planlaması, optimum girdi kullanımının sağlanması, pazarlamaya ilişkin sorunlar ve eğitim açısından da yararlılık sağlayacak şekilde örgütlenmesi tarımsal üreticiye gelirlerini ve yaşam standartlarını yükseltme olanağı da verecektir. Kısaca belirlenen amaçlara ulaşılmasını sağlayacak krediler, gereken alanlarda ve uygun koşullarda tarımsal üreticiye ulaştığı takdirde önemli katkılar elde edilecektir. Eğitim düzeyinin düşük olması, kredi hizmeti ile eğitim hizmetinin birlikte verilmesini de gerektirmektedir.

6. TÜRKİYE’DE UYGULANAN PARA VE MALİYE POLİTİKALARININ