Tıpkı kullanılacak terimde olduğu gibi terimin tanımında da sosyal bilimlerin doğası gereği genel geçer bir tanım mevcut değildir. Buna rağmen aşağıda görüleceği üzere kavramın vurgu yaptığı temel noktaların belirlenmesi amacıyla birkaç tanıma yer verilmiştir.
a. İdarenin Takdir Yetkisi
Gözler, takdir yetkisine oldukça geniş bir yer ayırdığı kitabında “İdare belli bir konuda karar almak ile almamak arasında seçim yapabiliyorsa veya aynı konuda içerik bakımından değişik en az iki karar alabiliyorsa idarenin o konuda takdir yetkisi vardır”
demektedir.11 Candan, ise “… idare belli sebeplerin doğması durumunda, yetkisini kullanıp kullanmamak, belli işlemleri tesis edip etmemek, belli eylemleri yapıp yapmamak konularında hareket serbestisine, değerlendirme yapma yetkisine sahiptir”
diyerek takdir yetkisini tanımlamaktadır.12 Onar ise, “sayısız ve çok çeşitli ihtiyaçlara muhtelif faaliyetlerle cevap vermek mecburiyetinde bulunan idareye bazı hallerde tasarrufun sebebini veya mevzuunu veyahut icra zaman ve mekanını tayin hususunda bir serbesti, bir takdir kudret ve salahiyeti tanınabilir. (…) kanunların hükümler sevk etmeyerek idareye bırakmış oldukları bu serbest saha, takdir salahiyetinin sahasını ve idarenin böyle hallerde muhtelif ihtimallerden ve şıklardan birini tercih edebilmesi de takdir kudret ve salahiyetini teşkil eder” demektedir.13 Bir diğer tanım ise, “hukuk kurallarının (hukuk kuralları kavramı, kanun kavramından daha geniş bir anlam ifade
11 Kemal Gözler, İdare Hukuku, C.1, 3. Baskı, Bursa, 2019, s.1060
12 Turgut Candan, Açıklamalı İdari Yargılama Usulü Kanunu, 7. Baskı, Ankara, 2017, s.249
13 Sıddık Sami Onar, İdare Hukukunun Umumi Esasları, 3. Bası, İstanbul, C.I, 1966, s.420
12 ettiği için, yargı kararları da bu kavramın içine girer) idareye belli bir yönde hareket etmesi konusunda emir, yetki, görev vermediği durumlarda, idarenin takdir yetkisi vardır”, şeklinde takdir yetkisini tanımlamıştır.14
Tanımlardaki ortak noktalara da vurgu yapan Kalabalık’a göre takdir yetkisi
“idarenin belli şart ve durumların meydana gelmesi halinde belli bir kararı alıp almamak veya kanunda öngörülen değişik çözümler arasında bir seçim yapmak konusunda tanınan bir serbestiye ya da belirli bir konuda karar alabilmek için hangi şart ve durumların ortaya çıkması gerektiğini tespit etmek imkanına sahip olmasıdır”.15 Görüleceği üzere Kalabalık tanımında idari işlemin hem neden hem de konu unsuruna vurgu yapmıştır.
Öte yandan; takdir yetkisi idarecilerin farklı faaliyet yöntemleri veya çözüm yöntemleri karşısında kendi seçeneklerini meşrulaştıran da bir kurumdur.16 Böylelikle, takdir yetkisi idare için bir araç olurken, aynı zamanda bu meşruiyet sayesinde idari yargının ve yargıcın yetkisini çevreleyen bir sınır olmaktadır.17
Ayrıca, idareye tanınan serbestliğin çok veya az olmasının bir önemi bulunmamakta; önem arz edenin idareye bir seçim hakkının verilmiş olmasıdır.18 Hukuk kuralları ile kamu görevlisine verilen serbestlik ise yetki sahibinin vicdani kanaati ile iradesi çerçevesinde hareket edebileceği bir serbestliktir.19 Söz konusu serbestliğin en belirgin görünümü, gerçekleştirilecek işlemle ilgili sebep ortaya çıktığında varılacak sonuca ilişkin idareye bir seçim yapma hakkının tanınmış olmasıdır.20
14 İsmet Giritli, Pertev Bilgen, Tayfun Akgüner, Kahraman Berk, İdare Hukuku, 5. Baskı, İstanbul, 2012, s.109
15 Halil Kalabalık, “İdare Hukukunda Takdir Yetkisi Kavramı ve Benzer Kurumlarla Karşılaştırılması”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.1, S.2, 1997, s.206
16 Murat Yıldırım, “Kamu Yönetiminde Takdir Yetkisi: Geleneksel ve Yeni Kamu Yönetimi Arasında Karşılaştırmalı Bir İnceleme”, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, C.7, S.2, 2010, s.841
17 Nilay Arat Özkaya, Türk İdare Hukuku’nda İdarenin Hukuk Sınırları İçinde Hareket Serbestisi, 1. Baskı, İstanbul, 2015, s.10
18 Kadir Korkmaz, “Takdir Yetkisinin Disiplin Hukukunda Kullanımı ve Yargısal Denetimi”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.XIII, S.1-2, 2009, s.243
19 Bahtiyar Akyılmaz, Murat Sezginer, Cemil Kaya, Türk İdare Hukuku, 2019, s.108
20 Onur Karahanoğulları, İdarenin Hukukla Kavranması: Yasallık ve İdari İşlemler, 4. Baskı, Ankara, 2018, s.538
13 Tüm tanımların genel olarak üzerinde hemfikir oldukları nokta, yetkinin ne şekilde kullanılacağının mevzuat hükümlerince gösterilmediği, gerçekleştirilecek işlem ya da yapılacak eyleme ilişkin geçerli birden çok seçeneğin bulunduğu ve idarenin bu seçeneklerden istediğini tercih edebildiği durumlar için takdir yetkisi kullanılmaktadır.21
b. Bağlı Yetki
Takdir yetkisinin tam aksi halini ifade eden bağlı yetki, idarenin hareket serbestisinin olmadığı, faaliyet yönünün önceden kurallar tarafından belirlendiği yetki halidir.22 Diğer bir ifadeyle, idarenin seçim yapabileceği birden fazla seçeneğin bulunmadığı ve hukuki kurallarla idarenin davranış yönünün açık bir şekilde belirlendiği durumlar için bağlı yetkinin var olduğu söylenebilir. İşlem veya eylem bütün detayıyla düzenlenmiş olup, idare belirlenmiş alanın dışına çıkamamaktadır.23 Bu durumda idare tıpkı bir aracıymışçasına hareket etmektedir24. Zaten bağlı yetkinin verildiği durumdaki sebep unsuru ortaya çıkmasına rağmen idarenin sonucu ortaya koymaması hizmet kusuru oluşturacaktır.25 Öte yandan her ne kadar bağlı yetkinin sınırları yasalar tarafından çizilse de; yargı yerlerinin de –özellikle Danıştay’ın içtihatları ile- idarenin takdir yetkisini bağladığı belirtilmiştir.26
Takdir yetkisi bazen bağlı yetki üzerinden de tanımlanır. Yani idarenin belli bir yönde hareket etme mecburiyetinde bırakılmadığı durumlarda takdir yetkisinin
21 Halil Kalabalık, “İdare Hukukunda Takdir Yetkisi Kavramı ve Benzer Kurumlarla Karşılaştırılması”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.1, S.2, 1997, s.206
22 Yıldızhan Yayla, “İdarenin Takdir Yetkisi”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C.30, S.1-2, 1964, s.202
23 Nurhan Hacıibrahimoğlu, “Yargı Kararları Işığında Takdir Yetkisi Ve Yerindelik Denetimi,” 2012, s.21
24 Nilay Arat Özkaya, Türk İdare Hukuku’nda İdarenin Hukuk Sınırları İçinde Hareket Serbestisi, 1. Baskı, İstanbul, 2015, s.5
25 Onur Karahanoğulları, İdarenin Hukukla Kavranması: Yasallık ve İdari İşlemler, 4. Baskı, Ankara, 2018, s.541
26 Metin Kıratlı, “Danıştay’ın İdarenin Takdir Yetkisini Denetlemesi ve Bağlaması”, Mülkiyeliler Birliği Dergisi, S.6, 1967, s.33
14 varlığından söz edilebilir denilmektedir.27 İşte bu durumlarda da idare artık bir aracı değil;
fakat hukuk idarenin önünde bir rehberdir.28
Bağlı yetkide idari işlemin hem sebep hem de konu unsurunda idarenin seçim yapma serbestisi olmadığından idarenin gerçekleştireceği işlemin konusu sebebine bağlıdır. Bu bağlılık, kamu hizmetinden yararlananlara idarenin sorumlu tutulduğu yükümlülüğün –görevin- gerçekleştirilmesini talep etme hakkı verir.29