yapmaya özendirmektedir. Nitekim işletmelerin dikey anlaşmaları, uyarıcı bir bildirim olmaksızın aktedildikleri tarihten itibaren muafiyetten yararlanabileceklerdir. Diğer taraftan işletmelerin bildirimde bulunma imkanları bulunmaktadır. En son 1216/1999 sayılı Tüzükle127 değiştirilen ve Antlaşma’nın 81 inci ve 82 inci maddelerine ilişkin ilk uygulama yüzüğü olan 67/12 sayılı128 tüzüğün 4(2)inci maddesine göre dikey anlaşmalar, bildirim daha geç yapılmış olsa bile, 81(3) üncü maddeye göre yapıldıkları tarihten itibaren muafiyetten yararlanabilirler.
Komisyon, kendisine bildirilen anlaşmaya, anlaşma 81(3) üncü maddede yer alan dört koşulu sağlaması halinde, anlaşmanın yürürlüğe girdiği tarihten itibaren geçerli olmak üzere muafiyet tanıyacaktır. Bildirimde bulunan işletme anlaşmanın neden geç bildirildiğini açıklamak zorunda değildir ve sadece geç bildirim nedeniyle geçmişe etkili muafiyet verilmesi reddedilmeyecektir. Her bildirim esastan incelenecektir. 17 sayılı Tüzüğün 4(2) inci maddesinde yapılan bu değişiklik milli mahkemeler önündeki temelsiz davaları ortadan kaldırarak sözleşmenin medeni hukuk bakımından yürürlüğünü güçlendirmiştir. Bu değişiklik, işletmelerin, anlaşmalarının grup muafiyeti tüzüğünden yararlandığı düşüncesinden hareketle bildirimde bulunmadığı ihtimalini göz önüne almıştır129.
tanınmıştır. Gerek Komisyon, gerekse üye ülke yetkili organı resen veya şikayet ile harekete geçerek bir dikey anlaşmayı inceleme konusu yapmakta ve bu inceleme neticesinde gerekli şartların varlığını tespit ettiği hallerde inceleme konusu yaptığı anlaşmayı veya anlaşma gruplarını grup muafiyeti kapsamından çıkarabilmektedir.
Dikey Anlaşmalara İlişkin Grup Muafiyet Tüzüğü muafiyetin geri alınmasına ve geri alınmanın şartlarına ilişkin üç önemli hüküm içermektedir. İlk hüküm, Tüzüğün 6 ıncı maddesinde düzenlenmiştir. Bu hükme göre, Komisyon münferit olay ve ilişkilerde Antlaşma’nın 81(3) üncü maddesi şartlarına uygun olmayan etkiler doğuran anlaşmalardan grup muafiyetini geri alabilir. Muafiyetin geri alınmasına ilişkin ikinci hüküm ise Tüzüğün 7 inci maddesinde yer almaktadır. Bu hüküm, üye ülkelerin ulusal otoritelerinin belli şartların varlığı halinde grup muafiyetini geri alabileceğini düzenlemektedir. Tüzüğün 8 inci maddesinde ise benzer dikey kısıtlamalara dayanan paralel ağların ilgili pazarın %50 sinden fazlasını kapsaması durumunda Komisyonca çıkartılacak bir tüzük ile, o pazarla ilgili belirli kısıtlamalar içeren dikey anlaşmalara , Dikey Anlaşmalar Tüzüğü’nün uygulanmayacağına hükmedilebileceğine ilişkin bir düzenleme yer almaktadır.
Yukarıdaki açıklamalar ışığında geri alma,
1. Bireysel Geri Alma
2. Üye Devletlerce Geri Alma
3. Grup Olarak Geri Alma olarak ele alınabilir.
1. Bireysel Geri Alma
Tüzüğün 6 ıncı maddesi hükmüne göre “19/65 sayılı Tüzüğün130 7(1) inci maddesine göre, Komisyon belirli bir olayda, bu tüzüğün uygulandığı dikey anlaşmaların Antlaşma’nın 81(3) üncü maddesinde düzenlenen şartlarla bağdaşmaz etkilere sahip olduğunu tespit etti hallerde ve özellikle ilgili pazara veya oradaki rekabete girişin, rakip sağlayıcılar veya alıcılar tarafından uygulanmakta olan benzer dikey sınırlamalar paralel ağlarının toplu etkisiyle önemli derecede sınırlandığı hallerde, Komisyon bu tüzükten yararlanmayı geri alabilir.”
Bu durum özellikle alıcının mallarını sattığı veya hizmetlerini sunduğu pazarda önemli bir Pazar gücüne sahip olduğu veya paralel dikey anlaşma ağlarının ilgili pazara veya oradaki rekabete girişi önemli ölçüde sınırlayan benzer etkilere sahip olduğu hallerde ortaya çıkabilir131. Komisyonca bir anlaşmanın grup muafiyeti düzenlemesi kapsamından çıkartılması önemlidir. Komisyonun, geri alma kararı vermeden önce anlaşma taraflarıyla görüşmesi gerekir bu noktada taraflar ya yaptıkları anlaşmayı uygun biçimde düzeltmek ya da haklarından feragat etmek suretiyle Komisyonu tatmin etmek hususunda önemli ölçüde baskı altındadırlar.
Tetra Pak I132 davalarına ilişkin kararlarda bu hususun gerçekleştiğini görmekteyiz133. Yine, Komisyon, grup muafiyetinin faydalarını Tüzüğün 6 ıncı maddesi bağlamında geri alırken, söz konusu anlaşmanın 81(1) inci maddenin kapsamında yer aldığının ve 81(3) üncü maddede yer alan koşulları karşılamadığının
130 OJ 1999 L 148 (15.06.1999 s. 0001-0004); EUR-Lex: Community Legislation In Force- Document 399 R1215.
131 ASLAN, Y., a.g.e., s.58.
132 OJ 1988 , L272/27,(1990) 4 CMLR 47. Appeal, Tetra Pak Rausing SA v. Commission, Case T-51/89, (1990) ECR II- 309.) ve ARD (Re Film Purchases by German TV Stations, OJ 1989, L284/36, (1990) 4 CMLR 841.
ispat yükü Komisyon’dadır134. Muafiyetin geri alınması kararı ileriye doğru etkili bir karardır. Bu kararın geçmişe etkili olmaması, bu karar yürürlüğe girdiği ana kadar söz konusu anlaşmanın muafiyet kapsamında değerlendirileceği anlamına gelir135.
2. Üye Devletlerce Geri Alma
Üye ülke yetkili rekabet otoritelerinin muafiyetin geri alınması konusunda yetkilendirilmesi konusu uzun süre tartışma konusu olmuştur. Bu yetkinin tanınması 19/65 sayılı Tüzükte yapılan değişiklik136 ile mümkün olmuştur. Üye ülke yetkili otoritesinin Tüzükle tanınmış olan geri alma yetkisini kullanabilmesi için öncelikle anlaşmanın etkilerinin Antlaşma’nın 81(3)üncü maddesine aykırı olarak ortaya çıkması gerekmektedir. Bu koşulun gerçekleşmesinin yanı sıra, dikey anlaşmanın üye ülke yetkili otoritesinin yetki alanı içerisinde gerçekleşmesi gerekmektedir. Üye ülke rekabet otoritesinin yetki alanı içerisindeki bölge, üye ülkenin tamamı olabileceği gibi, üye ülke içerisinde ayrı bir bölgesel pazar özelliği taşıyan bir bölgesi de olabilir. Bu durum gerçekleştiğinde üye ülke yetkili otoritesi ilgili anlaşmayı kendi bölgesine münhasır olarak grup muafiyeti kapsamından çıkarabilecektir137. Üye devlerce muafiyetin geri alınabilmesine ilişkin düzenleme Tüzüğün 7 inci maddesi hükmünde yer almaktadır. İlgili hükme göre, dikey anlaşmalar bir üye ülkenin topraklarında veya ayrı bir coğrafi pazarın tüm niteliklerine sahip olan bir bölümünde, Antlaşma’nın 81(3) üncü maddesinde düzenlenen şartlarla bağdaşmaz etkilere sahip olursa, bu üye ülkenin yetkili otoriteleri, 6 ıncı maddede düzenlene şartlara göre, bu topraklar bakımından bu Tüzüğün uygulanmasından yararlanmayı
134 Commission Notice ,Guidelines on Vertical Restraints, p.72.
135 Commission Notice ,Guidelines on Vertical Restraints, p. 72.
136 OJ 1999 L 148 (15.06.1999 s. 0001-0004); EUR- Lex : Community Legislation In Force- Document 399R1215.
137 KORAH, V., O’SULLIVAN D., a.g.e., s.219.
geri alabilir. Üye ülkelerin geri alma kararı, ulusal hukuka ait usule uygun olarak yapılır ve bu karar sadece ilgili üye ülkenin topraklarında geçerlidir. Üye ülkeler geri alma yetkilerini kullanırken, Topluluk rekabet kurallarının yeknesak uygulanmasını sağlamak amacıyla Adalet Divanı ve İlk Derece Mahkemesince öngörülen kriterleri, Komisyon kararlarını göz önünde bulundurmalıdırlar. Rekabeti kısıtlayıcı etkileri tek bir üye devletten geniş bir coğrafi pazarda etkili olan dikey anlaşmalara ilişkin muafiyetin geri alınması kararı konusunda ise tek yetkili organ Komisyon’dur138.
3. Grup Olarak Geri Alma
Dikey Anlaşmalar Grup Muafiyet Tüzüğünün 8 inci maddesine göre benzer sınırlayıcı etkilere sahip dikey anlaşmaların oluşturduğu paralel ağların, ilgili pazarın
% 50’sinden fazlasını kapsadığı durumlarda, Komisyon çıkartacağı bir tüzükle söz konusu paralel ağları, 2790/1999 sayılı Tüzüğün uygulama alanı dışına çıkartabilme yetkisine sahiptir. Ancak burada dikkat edilmesi gereken husus, dikey anlaşmaların oluşturduğu paralel ağların pazarın % 50’sini kapsadığı hallerde Komisyon’un derhal bir tüzükle ilgili anlaşmalara ilişkin muafiyet uygulamasını kaldırmayacağıdır.
Burada Komisyon, bu dikey anlaşmalar paralel ağları, pazara giriş için engel oluşturan veya pazardaki rekabeti hissedilir biçimde sınırlayan etkiler doğuruyorsa ilgili anlaşmalara ilişkin bir tüzük çıkartacaktır139. Bununla birlikte paralel dikey anlaşma ağlarının denetimini güçlendirmek amacındaki bu tüzük uygulaması için altı aylık bir geçiş süresi öngörülmektedir. Bu geçiş dönemi,grup muafiyeti kapsamından çıkartılan dikey anlaşmaların yeni tüzüğe uygun olarak değiştirilmesi amacıyla
138 Commission Notice ,Guidelines on Vertical Restraints, p. 77.
verilen bir süredir140. Belirtilmesi gereken bir diğer önemli husus, Komisyonca çıkartılan bu tüzüğün amacı 2790/1999 sayılı Tüzük kapsamından çıkartılacak anlaşmaları belirleyen bir düzenleme yapılmasıdır. Bir başka deyişle bu tüzük belirli işletmelere değil fakat anlaşmalara yönelik çıkartılmaktadır. Komisyonca çıkartılan böyle bir tüzük neticesinde belirli dikey anlaşmaların oluşturduğu paralel ağlar 2790/1999 sayılı Grup Muafiyet Tüzüğü’nün faydalarından mahrum kalacak ve bu sınırlamalara, Antlaşma’nın 81(1) inci ve 81(3) üncü maddelerin uygulanmasına devam edilecektir141.