Türkiye Perakendecilerin Pazar Payları

Bir ülkenin perakende ticareti o ülkenin hem ekonomik yapısını, hem kültürel yapısını ve gelişmişliğini gösterir. Özellikle, ülke ekonomilerinde düzenli ve dalgalı yapılı zamanlar tüketim ve perakendeci satış oranlarını etkilemektedir.

AC:Nielsen firmasının verdiği verilere göre GSMH’nın düştüğü dönemlerde 2001 krizinin etkisi ile üretimde, HTÜ ciro ve miktarda değişiklikte düşüş göstermiştir. Kriz sonrası da ise artan GSMH ile HTÜ ciro, miktar oranı ve üretim artışa geçmiştir. Buda, kriz döneminde tüketimde bir azalma olmakta, krizden sonrada tekrar talepte canlılık yaşanmaktadır. Bu düzensiz tüketim harcamaları, gıda perakendecilerini de etkilese de diğer sektörler kadar yıpratıcı olmamıştır.

Türkiye’de 2001 yılında Hızlı Tüketim Ürünleri pazarında diğer sektörlere göre daha az daralma yaşanırken, fiyatlama en önemli kriterlerden biri oldu; nedeni ise satışlarda düşük fiyatlı ürünlerin, büyük paketlerin, market markalarının ve promosyonların etkin olması. Bu dönemde indirim mağazalarının payı da önemli ölçüde arttı. Ülkemizde 2001 krizinin etkisiyle BĐM çok büyük, binden fazla mağaza ve 1 milyar dolara yakın ciro sağladı. Şubat 2001 ertesindeki hızlı fiyat artışları genellikle görece ucuz ürünlerin, premium fiyatlı ürünlere göre pazar paylarını arttırmalarına yol açtı. Bunun doğal bir sonucu olarak, market markalı ürünlerin pazar payları’ da büyüdü. Market markalı ürün alan tüketicilerin oranı 1999 yılında % 39 iken 2001 yılındaki çalışmalarda % 58 olarak ölçümlenmiştir. Tüketici promosyona giderek daha duyarlı hale geldiği belirlenmiştir (ACNielsen, 2003). Artan harcamalar, değişen tüketim kalıpları ve büyük nüfus gıda ve perakende sektörünü cazip kılan en önemli faktör olması kriz döneminde bile sektör, diğer sektörlere göre daha az etkilenmiştir.

Perakendeciler için organize ticarete geçiş önem kazandı ve karlı olmayan mağazalar kapatıldı. Tüketici yönelimleri ve perakendeci yapısındaki eşzamanlı gelişmeler, krizin derinleşmesini engelleyen temel faktörleri oluşturdu. Çizelge 6.6 perakendeci Pazar paylarını göstermektedir.

Çizelge 6.6. Perakendeci Pazar Payları

1996 1997 1998 2000 2001 2005* Hipermarketler (2.500 m² üzeri) 2,9 4,0 8,8 45,4 46,6 51 Büyük Süpermarketler (400-2.5000 m²) 6,9 10,5 10,4 23,1 23,5 37 Küçük Süpermarketler (400 m² altı) 7,6 9,9 8,8 12,0 12,7 14 Orta Market (50-100 m²) 15,9 15,3 16 8,5 8,3 7 Bakkal (50 m² altı) 66,7 60,3 56,0 34,1 33,1 31 TOPLAM MARKET 100 100 100 88,1 88,0 89

TOPLAM ÖZEL MARKETLER 11,9 12,0 11

Kaynak: ACNielsen. 2005a. Perakende ve Hızlı Tüketim Ürünleri Pazarı Değerlendirilmesi.

AC.Nielsen. 2003a. Perakende Girişimciliği Kolay, Đşletmeciliği Zor. Ekonomi Dergisi. Ekim 2003 sayısı.

Türkiye’ye gıda perakendeciliğin yabancı perakendecilerin ülkeye gelmesi hız kazanmıştır. Bu dönemlerde Đstanbul başta olmak üzere Đzmir ve Ankara gibi büyük potansiyele sahip şehirlerde sosyoekonomik statü bakımından üst gelir grubu tüketicilere hitaben alışveriş imkanı sağlayan perakendecilerin pazar payları %17 civarındaydı. 2005 yılına gelindiğinde perakende ticaret 15 yılını verimli bir şekilde geçirdiğini gösterircesine, pazar paylarını %50’lerin üzerine çıkarmıştır. Bu gelişimin en önemli nedeni, değişen tüketici tercihleri ve alışkanlıklarıdır.

Sektör, tüketicilerin talep dağılımından çok kısa sürede etkileniyor. Yapısından dolayı çabuk reaksiyon gösteriyor. Bununla birlikte, ekonomik dengelerin pozitife döndüğü dönemlerde de talep artışı, ilk olarak bu sektöre yansıyor. Sektörde dinamizmin en önemli nedeni sürekli yenilik peşinde olmak zorunda kalmasıdır. Bu açıdan bakıldığında açılan satış noktaları, halen düşük düzeylerdedir. Görünen kütlenin altında aslında çok daha geniş, sistemli ve hacimli destek ekibi bulunuyor (ACNielsen, 2003). Bu sektöre yatırımın, risk oranı perakendecinin istenilen koşul ve şartları sağlaması halinde oldukça düşüktür.

Çizelge 6.7. Perakendecilerin 2005’in ilk 6 Ayındaki Ciro Paylaşımı

Tüm Ürünlerde (Sigara Hariç)

Bakkallar %36,3 (-1,1) %31,0 (-0,9) Süpermarketler %33.0 (1,8) %50.8 (1,7) Kuruyemişçi %9,7 ( -0,2) %4,6 Büfe %9,3 (-0,2) %3,8 (-0,3) Orta Market %8,6 (-0,4) %7,6 (-0,3) Benzin istasyonu %2,2 (0,2) %0,8 (0,1) Eczane %0,5 (-0,1) %0,8 (-0,2) Parfümeri %0,3 (-0,1) %0,6

Parantez içerisindeki ifadeler bir önceki döneme göre değişimi ifade etmektedir.

Kaynak: ACNielsen. 2005a. Perakende ve Hızlı Tüketim Ürünleri Pazarı Değerlendirilmesi.

2005 yılı ilk çeyreğinde ciro dağılımına bakıldığında, süpermarketlerin Pazar payları gıda ürünlerinde %50,8’e ulaşmıştır. Zaman itibaren geleneksel gıda perakendeci olan bakkalların pazar payları ise %31’e düşmüştür. Türk gıda perakende sektöründe geleneksel perakendecilerin pazar payları sayıları ile beraber düşerken, 10 yıl önce bu durum %70-80 aralığında olduğu düşünüldüğünde gelinen nokta, organize perakendeciler açısından sevindiricidir. Çizelge 6.8 organize perakendecilerin ciro içerinde aldıkları payı 5’er yıl ara ile göstermektedir.

Çizelge 6.8. Geleneksel ve Organize Perakendecilerin Pazar Payı.( Milyar $)

Yıl Toplam perakende cirosu Geleneksel satış kanalları Organize perakende

1990 15 13 2

1995 25 18 7

2000 40 25 15

2005 60 30 30

Kaynak: ACNielsen. 2005a. Perakende ve Hızlı Tüketim Ürünleri Pazarı Değerlendirilmesi.

Organize perakendecilerin Pazar payları yıllar itibariyle artış göstermiştir. 1990 yılında 15 milyon dolarlık pazarda 2 milyar dolarlık yer alan perakendeciler, 2005’de 60 milyar dolarlık pazarda 30 milyar dolar yani %50 pay almaktadır. Gelecek, tarafından geçmiş trend göz önünde bulundurularak 2005, 2008, 2012 tahmini rakamları ve ticari pay tahminleri çizelge 6.9.’da verilmiştir. Bu veriler altında eğer piyasa değerlerindeki gelişim istikrarını korursa, yeni modern perakendecilik yatırımları ve bunların Pazar payları artacaktır. Buda

rekabetin daha da artacağını ve rekabet piyasasının özelliği olan düşük fiyatlarla satış ortamını yaratacaktır. Bu gelişmeler, ürün çeşitliliğinde kalite ve hizmet ayrıcalığının rekabet aracı olarak kullanılmasını hızlandıracaktır.

Çizelge 6.9.Gelecek 7 yıl içinde gelişim beklentileri

Tahmini Sayısal Tahmini Ticari Payları 2005 2008* 2012* 2005* 2008* 2012*

Toplam 205.320 202.880 195.946 %100 %100 %100

Hiper, zincir ve süpermarketler 5.545 6.942 8.575 %51 %56 %64 Büyük Süpermarketler>400m² 1.872 2.343 2.840 %37 %40 %45 Küçük Süpermarketler<400m² 3.673 4.599 5.735 %14 %16 %19

Orta Market 50-100 m² 15.076 16.141 18.077 %7 %6 %6

Bakkal <50m² 120.397 113.028 97.871 %31 %27 %20

Toplam marketler 141.018 136.111 124.523 %89 %89 %90 Özel Markerler (K.yemişçi, Büfe,

Benzin Đst. Markeleri 30.497 32.557 35.774 %9 %9 %8

Diğer özel marketler 33.805 34.212 35.649 %2 %2 %2

Toplam özel marketler 64.302 66.769 71.423 %11 %11 %10

Kaynak: ACNielsen. 2005a. Perakende ve Hızlı Tüketim Ürünleri Pazarı Değerlendirilmesi.

Son yıllarda enflasyonda yaşanan iyimser hava, perakende sektöründeki eğilim ve alışkanlıkların değişmesine yol açmıştır. Sektörün oyuncuları artık her zamankinden daha fazla stok kullanımı ve maliyet üzerine, daha doğrusu stoksuz çalışmanın yollarını aramaktadır. Özellikle kriz yıllarında faaliyet dışı alanlardan gelir elde etme yöntemini sıkça kullanan perakende sektörü, şimdilerden karlarının hemen hemen tamamını kendi faaliyetlerinden karşılamaktadır (ACNielsen, 2004).

Gelecek 6 yıl içerisinde gıda perakendecilerin sayısal olarak azalacağı Pazar payı olarak %65’lere ulaşacağı tahmin edilmektedir. Sayısal azalmanın, geleneksel kanal olan bakkallarda yaşanmaya devam edileceği düşünülmektedir. Aynı zamanda kalan bakkalların pazar paylarının %20’lere kadar gerileceği görünmektedir.