Dünyada Perakendecilik

Dünyada ekonomilerin gelişmesi, uluslararası yatırımların hızlanması ve perakendecilik sektörüne yapılan yatırımların artması, yoğun rekabetin getirmiştir. Yoğun rekabet içerisinde olan perakendeciler, farklı ülkelere doğru yönelmiştir. Hatta bazı ülkelerdeki büyük perakendecilerin, yurt dışı ciroları ülke cirolarını aşmış durumdadır. Ulusal rekabetin hızlı artması sonucu yüksek kaliteli ürün satışı ve gıda denetleme ile ilgili yasalar artık perakendecilere yön vermiş durumdadır.

Küresel ekonominin büyümesi, tüketici gelirlerini artırırken buda karlılığın ve nakit pozisyonların yükselmesini sağlamıştır. Buna bağlı olaraktan tüketicilerin eline daha fazla nakit geçmesi ve alım gücünün artması, perakende sektörünün hem karlılığını artıran, hem de trendleri belirleyen unsur haline gelmiştir. Perakende sektörü temsilcileri alım gücü yüksek grupları hedeflerken, giderek demografik eğilimlere daha çok yoğunlaşıyor. Perakendeciliğin karlı büyümesindeki bir diğer önemli etken ise teknolojidir. Perakende teknolojiye yatırım yapan sektörlerin başında geliyor. Tedarik zinciri yönetimi, mal çeşitliliğinin optimizasyonu ve müşteri yönetim sistemleri şirketlerin karlılığını artırıyor (AC Nielsen, 2005b).

Dünyada faaliyet gösteren perakendecilerin %66’sı Avrupa menşelidir (Çizelge 5.2). Avrupa ülkeleri arasında, perakende ülkeden ülkeye değişiklik göstermektedir. Bu perakendeciler Đngiltere, Fransa gibi Avrupa ülkelerinde oldukça gelişmiş ve bu ülkelerin perakende ticareti içindeki payları %95’lere çıkmış durumdadır. Özellikle Batı Avrupa ülkelerinde perakende ticaret gelişimini tamamlamıştır. Avrupa ülkeleri arasında ciro paylaşımı bakımından incelendiğinde, Đngiltere süper ve hipermarketlerin aldığı pay %87’dir. Finlandiya ve Almanya gibi ülkelerin durumu %50’inin üzerindedir. Doğu Avrupa ülkelerinde (Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Macaristan, Polonya, Romanya, Rusya, Slovakya, Ukrayna gibi) perakendecilik ise modern perakendeciliğe geçiş devlet kontrollü ekonomilere sahip olma durumuna bağlı olarak değişmektedir.

Perakende sektörünün dünyadaki en büyükleri Amerikan Wall-Mart ve Fransız Carrefour’dur. Avrupa’daki en yüksek ticaret payları sıralamasına göre, ilk sırada Đsveç ICA, KF ve Axfood %95’le, sonra Norveç Norgesgruppen, Coop, Hakon %83’le ilk sıralarda yer almaktadır. Türkiye’de de faaliyet gösteren Carrefour, Tesco gibi devler ise Fransa, Belçika,

Đspanya, Yunanistan, Đrlanda ve Almanya gibi ülkelerde değişir oranla olmak koşuluyla %50’ler civarında olan paylara ortaktır.

Amerika’da 1930'lu yıllarda başlayan süpermarket olgusu 1950'lerdeki iskonto marketleri ile olgunluğa ulaşmış ve hipermarketlerin pazar payları neredeyse aynı kalmıştır (Atasoy, 2000).

1935 yılında süpermarketlerin sayıları 300’e ulaşmıştır. II. Dünya Savaşı başladığında süpermarketlerin sayısı 8 bini aşmış, gıda perakendecilerinin sayısı da 450 bine yaklaşmıştır. II. Dünya Savaşı nedeniyle gıda ürünlerinde yaşanan kıtlık ve bina malzemesi yetersizliği savaşın sona erdiği 1945 yılına kadar yeni mağazaların açılmasını engellemiştir. II. Dünya Savaşından sonra süpermarket perakendecileri tarihlerindeki en büyük gelişmeyi göstermiştir (Levy ve Weitz, 1998; Hasty ve Reardon, 1997; German ve Leed, 1994). Son yıllarda ise, perakendecilik çok gelişmiştir. Özellikle dünyanın en büyük perakende devi olan Wal-Mart (Amerika menşeli) 2002 yılında 10 ülkede faaliyet göstermekte ve 244 milyar Euro’luk gelir elde etmektedir. Dünyada ilk sıralarda yer alan perakende devlerinden biride yine ABD’li olan Kroger’dir. Kroger’in de geliri 52 milyar Euro’dur. Çizelge 5.1’de Dünyada rekabet eden en büyü perakendecinin menşei ve 2002 yılı ciroları verilmiştir.

Amerika perakende pazarı diğer sektörlerde olduğu gibi, çok yoğun rekabet yaşanan bir ortamdır. Perakendecilik formatları (Gıda Đndirim Mağazaları (food discounting), Toptancı Pazarlar (wholesale markets), Toptancı Mağazalarını (warehouse stores), Süper Toptancı Mağazaları (super warehouse stores), Uygunluk Mağazaları (convenience stores), Sınırlı- Çeşit Mağazalar (the limited-assortment store) Süper Mağazalar (super stores) ve Toptancı Kulüpleri (whlosale clubs)) Avrupa perakendecilik sektöründeki formatlara göre farklılık göstermektedir (Azabağaoğlu, 1999). Bunun en önemli nedenleri arasında Amerikan tüketicisinin alışveriş alışkanlıklarının Avrupa tüketicilerine göre farklılık göstermesinden kaynaklanmaktadır. Amerikan tüketicileri şehir dışında, hem alışveriş yapıp hem eğlenebileceği yerleri tercih etmektedir. Bununla birlikte birçok ürünün bulunduğu hipermarketler Amerikan halkı ile uyum göstermemiştir. Amerikalılar alışverişlerini tek bir mağazadan değil, daha çok her ürün grubu için uzmanlaşmış perakendecilerden alışveriş etmeyi tercih etmektedirler (Lewis, 1991).

Çizelge 5.1.Dünya Perakendecilik Sektöründeki Büyük Perakendeciler ve Ciroları

Menşei Milyar Euro

Wal*mart ABD 244 Carrefour Avrupa 65 Ahold Avrupa 59 Kroger ABD 52 Metro Avrupa 49 Tesco Avrupa 39 Costco ABD 38 Albertson’s ABD 36 Rewe Avrupa 35 Aldi Avrupa 34

Safeway Inc. ABD 32

Intermarche Avrupa 32

Kmart ABD 31

Ito Yokado Diğer 27

Edeka Avrupa 27 J. Sainsbury Avrupa 26 Auchan Avrupa 26 Tengelmann Avrupa 25 Aeon(Jusco) Diğer 25 E.Leclerc Avrupa 22 Lidl Avrupa 22 Casino Avrupa 22

Delhaize Le Lion Avrupa 20

Dalei Diğer 18

Kaynak: ACNielsen. 2005a. Perakende ve Hızlı Tüketim Ürünleri Pazarı Değerlendirilmesi.

Ayrıca, eğitim ve gelenekler doğrultusunda, dengenin korunmasını sağlamak açısından uzmanlaşmış, küçük perakendecilerden ve değişik noktalardan alışveriş yapma eğilimi sürerken diğer taraftan hipermarketler karşısında küçük esnafın yok olmasını önlemek amacıyla rekabet yasaları çok etkin olarak kullanılmaktadır. Robinson Patman Yasası'na göre, üretici firmaların küçük alıcı ile büyük alıcı arasındaki fiyat farkı uygulaması önlenmektedir.

Sherman Yasası ile de her türlü iç ve dış tekelleşme yasaklanmıştır Benzer örnekleri, Avrupa’da da rastlamak mümkün. Fransa’da 1973’den beri uygulanan Royer yasası 1996’da güncelleşmiştir ve küçük esnafı koruma önlemleri almıştır (Atasoy, 2000).

Türkiye’de, Avrupa ülkeleri perakendecilerinden, Carrefour ve Tesco faaliyettedir. Henüz ABD perakendecilerinden, Türkiye’de faaliyet göstereni yoktur. Fakat AB Müzakere sürecine girmiş Türkiye küresel perakendecilik için ilgi gören ülkeler arasında ilk onda yer almaktadır ve bu süreçte yer alabilecekleri tahmin edilmektedir. Görüldüğü gibi Wall-Mart 244 milyar Euro cirosu ile dünyanın en büyük perakendecisidir. 2002 yılı cirosu ile en yakın rakibi Avrupa menşeli perakendeci olan Carrefour’da yaklaşık olarak 4 kat fazladır.

Dünya çapında faaliyet gösteren 250 perakendecinin satış bazında en yüksek değeri %47,7 ile Amerika almıştır. Bunu sıra ile Almanya %11,3, Fransa %9,7, Đngiltere %8,5, Japonya %8,1, Kanada %1,8 ve diğer Avrupa ülkeleri %9,4 diğer altı ülke satışlarında en yüksek paya sahiptir. Ayrıca, dünyanın 250 perakende sektörleri arasında, süpermarketler bileşeni 96, indirim (discount) 48, hipermarket 37 ve toptancı (cash and carry) 25 toplam her 250 perakendeci arasında 206 tanesi gıda perakendecisidir (As, 2005).

Dünyada en büyük perakendecilerin, faaliyet gösteren gıda perakendecilerinin %66’sı Avrupa menşei’dir. Faaliyet gösterdikleri ülke sayısı açısından ise ilk sırayı 31 ülkede faaliyet gösteren Carrefour yer almaktadır. Çizelge 5.2 Perakende faaliyet gösteren ülkelerin Menşei ve faaliyette bulundukları ülke sayısını göstermektedir.

Çizelge 5.2. Perakendecilerin Menşei ve Faaliyet Gösterdikleri Ülke Sayısı Perakendecilerin Menşei % Avrupa 66 Asya 11 Kuzey Amerika 9 Latin Amerika 8 Afrika 6

Faaliyet Gösterdikleri Ülke Sayısı

Carrefour 31 Spar 28 Ahold 27 Metro 26 7-Eleven 23 Auchan 14 Lidl 12 Aldi 12 Wal*Mart 10 Delhaize 10 Tesco 9

ACNielsen. 2005a. Perakende ve Hızlı Tüketim Ürünleri Pazarı Değerlendirilmesi.

Perakendecilerin, uluslararası dağılımından çok faaliyet ciroları ve payları önemlidir. Perakendeciliğin gelişimde yabancı direk yatırım yapılan ülkelerin gelişiminin, ulusal perakendecik yaygın olan ülkelerden çok fazla olduğu görülmektedir. Bir ülkede veya bölgede perakendecik faaliyetinin özellikle yabancı kaynaklı yatırımların başlaması, o yerde sanayi ve nüfus olarak hızlı bir gelişim kendini göstermektedir. Nitekim perakendecilik ekonomik gelişim süreci için oldukça önemlidir. Çizelge 5.3 perakende devlerinin yurt dışı cirolarını göstermektedir. Perakendeci devlerin, yurt dışı faaliyetleri sonucu elde ettikleri ciroları arasında en yüksek payı Ahold 59 miyar Euro cirosunun 50.4 milyar USD’lik kısmını yurt dışı faaliyetlerinden sağlamaktadır. Bu da cirosunun %85’ini yurt dışından sağladığını göstermektedir.

Çizelge 5.3.Yurtdışından Elde Edilen Ciro (Milyar USD)

Ahold 50,4 Wal*Mart 39,1 Carrefour 31,7 Metro 22,3 Delhaize 16,2 Tengelmann 13,7 Aldi 12,8 Ito Yokado 11,2 Auchan 10,4 Intermarche 9,1 Rewe 8,1 Tesco 7,1 Lidl 6,7 Costco 6,1 Casino 5

ACNielsen. 2005a. Perakende ve Hızlı Tüketim Ürünleri Pazarı Değerlendirilmesi.

Dünyanın perakende devi olan Wall-Mart’ın yurdışı dağılımının ve cirolarının yüksek olmadığı görülmektedir. Buda, Wall-Mart’ın asıl gelirini yurt içi gelirleri oluştuğunu göstermektedir. Çizelge 5.4 dünya perakendecilerinin, yurt dışı cirolarının toplam ciro içindeki paylarını göstermektedir. Ahold’un ise neredeyse tüm gelirini uluslararası faaliyetinden sağlamaktadır. A.T. Kearney'in sektörel araştırmasına göre (2004), dünyanın en büyük 30 perakende şirketinin toplam satışlarının 1.3 trilyon dolara ulaştığı bildirildi. Perakende zinciri olmayan şirketlerin satışları ise 2.6 trilyon dolar oldu. Global olarak markalı ve markasız perakende şirketlerinin toplam satışının ise 3.9 trilyon dolar olduğu tahmin ediliyor. Şirket 2004 yılında faaliyet gösterdiği 13 ülkede 386 adet yeni market açılışı yapmıştır. Böylece toplam market sayısı 6 bine ulaşan Wal-Mart 285 milyar dolarlık net satış yaptığı belirtilmiştir (AC Nielsen, 2005b).

Çizelge 5.4.Yurtdışı Cirosunun Toplam Ciro Đçindeki Payı Menşei Perakendeci % Avrupa Ahold 85 Avrupa Delhaize 83 Avrupa Tengelmann 56 Avrupa Carrefour 49 Avrupa Metro 46

Diğer Ito Yokado 41

Avrupa Auchan 40 Avrupa Aldi 38 Avrupa Lidl 31 Avrupa Intermarche 29 Avrupa Casino 23 Avrupa Rewe 23 Avrupa Tesko 18 Avrupa Sainbury’s 17 Diğer Aeon 17 ABD Wal*Mart 16 ABD Costco 16 ABD Safeway 10

ACNielsen. 2005a. Perakende ve Hızlı Tüketim Ürünleri Pazarı Değerlendirilmesi.

Avrupa perakendecileri uluslararası düzeyde operasyonlarını daha 1960’lı yıllarda başlatmıştır. Fakat asıl gelişme 1990 yılında ortaya çıkmıştır. 1960 yılında 35 uluslararası operasyon yapan Avrupalı perakendeciler bu rakamı 1990 yılında 870’e, 1992 yılında ise 1321’e çıkarmışlardır (Tordjman, 1994). Bu gelişmede en büyük pay sahibi ülkeler Đngiltere, Fransa ve Almanya’dır. Toplam uluslararası operasyonun 2/3’ü bu ülke firmaları tarafından gerçekleştirilmiştir. Uluslararası pazara yayılmanın nedenlerinin başında, ulusal pazarların doyuma ulaşması (Guy, 1994) ve ulusal pazardaki payı artırmak için yapılacak masrafların çok yüksek olması gelmektedir. Ayrıca, dağıtım masraflarının azalması ve iletişim sistemlerinin gelişmesi diğer etkili faktörlerdir. Bunların dışında gelişmekte olan ülke pazarlarından pay alabilmek için firmalar diğer ülkeleri inceleme altına almışlar ve uygun gördükleri ülkelerde yatırımlara başlamışlardır (Azabağaoğlu,1999).

Dünya perakendeci devleri son yıllarda, gelişmekte olan ülke pazarlarına girme eğilimindedir. Ayrıca farklılaşma ve müşteri talepleri doğrultusunda ürün satma ve müşteri memnuniyeti ve sadakatini sağlamak amaçlı çalışmalar gerçekleştirmektedir. Bu gelişim sürecinde ise güçlenmek isteyen firmalar, uluslararası pazarlarda devralmalar veya birleşme eğilimleri görülmektedir.