Türkiye kentlerinin sürdürülebilirlik açısından değerlendirilmesi

 İstanbul

Ülkemizin en büyük metropol kenti olan İstanbul’un ulaşım sorunları yıllardır gerek yerli gerekse yabancı bir çok uzman tarafından değisik platformlarda sıkça konuşulan, tartışılan ve çeşitli çözüm önerileri getirilen, adeta ülkemizin genel bir sorunudur. Özellikle 1970’li yıllardan başlayarak günümüze kadar, İstanbul’un ulaşım sorunlarının çözümüne yönelik yaklaşım ve önerileri içeren birçok çalışma ve rapor hazırlanmıştır. Yapılan çalışmalar amaç ve kapsamları yönünden çeşitlilik göstermektedir. Bunlardan 3 tanesi kentin tümünü ve tüm ulaşım türlerini kapsayan ulaşım ana planı, diğerleri ise raylı sistem fizibilite ve trafik iyileştirme etütleridir.

İstanbul için hazırlanan ulaşım etüt ve planlama çalısmaları incelenmesi sonucunda; çalışmaların birbirlerinden bağımsız hazırlandıkları, birbirinin devamı niteliğinde olmadıkları görülmektedir. Çalışmalarda, talebe cevap vermeye çalısan geleneksel ulaşım planlama yaklaşımları benimsenmiş, talebi yönlendiren, çevreci, ucuz ve kolay uygulanabilen yolculuk talep yönetimi gibi sürdürülebilir ulaşım politikalarının İstanbul için uygulanabilirliği değerlendirilmemistir. Çalışmalara, toplu taşım iyileştirme ve geliştirme önerileri, özel araç kullanımını teşvik eden yaklaşımlarla birlikte önerilmektedir.

Çalışmalarda, birkaçı dışında (Ulaşım Nazım Planı ve raylı sistem fizibilite etütleri) genellikle kentin nazım plan kararlarının dikkate alındığı görülmektedir. Ancak, hızlı kentleşme, nüfus artışı ve siyasi yaklaşımlarla nazım plan kararlarının tam anlamıyla uygulanamaması yada plan değişiklikleri sonucunda ulaşım planları ile nazım plan kararları arasındaki uyum ortadan kalkmaktadır. Çalışmaların birbirinin devamı niteliğinde olmaması, sürdürülebilir ulaşım politikaların belirlenmemesi ve güncelleştirme çalışmalarının yapılmaması nedeniyle ulaşım sorunları her geçen gün

artmaktadır. Ayrıca, politik tercihlerin plan kararlarının önüne geçmesi nedeniyle raylı sistem önerileri dışındaki politika ve yaklaşımlar kağıt üzerinde kalmış, uygulanmamıştır.

İstanbul kenti için yapılan ulaşım planlarının değerlendirilmesi sonucunda sürdürülebilir ulaşıma yönelik olarak toplu taşıma önem verilen çalışmaların yapıldığı görülmekte, ancak bu planlarda sürdürülebilir ulaşımın sosyal boyutunu dikkate alan çalışmaların olmadığı tespit edilmiştir.

 Ankara

1950’li yıllarda başlayan Ankara ulaşım etüt çalısmaları incelenmesi sonucunda, noktasal yaklaşımlardan bütünsel yaklaşımlara doğru bir gelişmenin kaydedildiği görülmekle birlikte bu gelişmelerin sadece kağıt üzerinde kaldığı ortaya çıkmaktadır. 1960’lı yıllardan bu yana, her yerel yönetimin uygulamaya çalıştığı, projelerini ve fizibilite etütlerini hazırlattığı kentsel raylı sistemler, 1986 kentsel ulaşım planı ile uygulamaya konulmuş, ancak planda yer alan toplutaşımaya yönelik olarak geliştirilen politikalar uygulanmamıştır.

Ankara ulaşım planlama çalışmalarının sürekliliğinden ve güncelliğinden söz edilememektedir. 1994 yılından bu yana ulaşım ana planında herhangi bir güncelleştirme çalışması yapılmamıstır. Raylı sistem dışındaki ulaşım ve trafik proje, düzenleme ve uygulamalarında ulaşım planları değerlendirilmemektedir.

Ankara’da yapılan ulaşım planlarının değerlendirilmesi sonucunda sürdürülebilirlik ilkelerinden uzak noktasal çözümlerden ibaret olduğu görülmektedir. Yaya ve bisiklet ulaşımı planlarda göz ardı edilmiş, hatta tamamen taşıt ve raylı sistem odaklı çalışmalar olduğu söylenebilir. Ayrıca yapılan ulaşım planların sürdürülebilirlikten uzak ve sosyal boyutu dikkate almadığı görülmüştür.

 İzmir

İzmir kentinde yapılan az sayıda ulaşım etüdü, genellikle farklı konuları ve türleri ele alan farklı amaçlarla ele alınan parçacıl çalışmalardır.

İzmir kentinin ulaşım master planının olmasına rağmen hazırlanan plan, İzmir HRS Teklif Dosyasının bir parçası olarak hazırlanmıştır. Oysa ki, ulaşımda genel politika, önce ulaşım etüdü ve planının hazırlanması, sonra plana uygun yatırımların hayata geçirilmesidir. İzmir kentinde ulaşıma yönelik yapılan çalışmalarda yaya ve bisiklet ulaşımına yönelik kararlar getirilmemiş ve yapılan çalışmalar bütünlükten ve sürdürülebilirlikten noksan kalmıştır.

 Adana

Adana ilinde bugüne kadar ulaşıma yönelik olarak yapılan tek çalışma Genel Ulaşım Etüdü ve Raylı Sistem Fizibilite Etüdü Projesi dir. Çalışmada, kısa dönemde sorunlara çözüm önerileri geliştirilmesine rağmen fiziksel öneri, politika ve strateji geliştirilmemiştir. Çalışmada, Adana kenti için bir raylı sistem projesinin gerekliliği ortaya konulmuş, ekonomik ve mali fizibilitesi hazırlanmıştır. Kentiçi ulaşım sorularının çözümü sadece toplu taşım sisteminin iyileştirilmesine bağlanmış, bunu destekleyici yönetsel uygulamalar, düzenleyici yaklaşım ve politikalar değerlendirilmemiştir.

 Konya

Konya kentsel ulaşım planlama çalışmaları başlangıcını belirli bir proje doğrultusunda hazırlanan ulaşım etüdü oluşturmaktadır. Kentin bütününe yönelik, tüm türleri ve ulaşım sorunlarını detaylıca ele alan ulaşım ana planı kararı ile uygulanması gereken kentsel raylı sistem projesinin gerekliliğini ortaya koymak üzere 1997 yılında, ulaşım ana planı hazırlanmadan, kent geneline yönelik raylı sistem temelinde bir ulaşım etüdü hazırlanmıştır. Bir başka deyisle, raylı sistem kararı önceden alınmış ve bu kararı doğrulamaya yönelik ulaşım etüt çalışmaları yapılmış ve fizibilite etüdü hazırlanmıştır.

Konya Ulaşım Master Planında, diğer kentlerimiz için yapılan ulaşım etüt ve planlarının birçoğundan farklı olarak yeşil türler olarak bilinen bisiklet ve yaya ulaşımı detaylıca ele alınmış ve bu türler için fiziki altyapının planlanması çalısmaları yapılmıştır. Kentiçi ulaşımda bisiklet kullanımın tesvik edilmesi ve kullanım oranının artırılması ana hedeflerden birisi olarak belirlenmiştir. Bu hedefe yönelik olarak; taşıt ve bisiklet trafiğinin yoğun olduğu koridorlarda taşıt trafiğinden ayrılmış bisiklet şeritlerinin ve yollarının yapılması, bunun mümkün olmadıgı koridorlarda ise bisiklet şeritlerinin oluşturulması ya da yolların bisiklet kullanımına uygun hale getirilmesine yönelik öneriler geliştirilmiştir. Konya kentinde sürüdürlebilir ulaşımın sosyal boyutunu dikkate alan planlama yaklaşımı olmasına karşın uygulama aşamasında sosyal yapı dikkate alınmamıştır.

 Eskişehir

Eskişehir ulaşım etüt ve planlama çalışmaları 1990 yılında başlamış ve 4 farklı çalışma hazırlanmıştır. 1990 yılında hazırlanan çalışmada kentiçi karayolu iyileştirmesi ve toplu taşımın geliştirilmesine yönelik çalışmalar yapılırken, 1995 yılında ise raylı sistem amaçlı bir ulaşım etüdü ve ana hatlarıyla bir fizibilite etüdü hazırlanmıştır. 2000- 2001 yıllarında ise, merkezi yönetimin şartları doğrultusunda raylı sistem projesinin

uygulanması için daha detaylı bir ekonomik ve mali analiz çalısması yapılmış, 2003 yılında ise tüm bu çalışmaların üzerinde olan kentsel ulaşım ana planı hazırlanmıştır (Anonim 2003/b). Eskişehir için yapılan raylı sistem projelerinde elde edilen verilerin yanlışlığı sonucunda raylı sistem tam doluluk oranında işletilememekte, talebe cevap verememekte ve dolayısıyla; ülke ekonomisine zarar vermektedir.

 Antalya

Antalya ulaşım planlama çalışmaları, arazi kullanım ve ulaşım planları arasında olması gereken eşgüdüm ve uyumun güzel bir örnegi olarak 1995 yılında Antalya Nazım Plan Revizyonu çalışmaları ile birlikte başlamış ve ulaşım ana planı hazırlanmıştır. Yine ideal bir yaklaşım olarak ilerleyen yıllarda ulaşım planının güncelleştirilmesi çalışmaları yapılmış, bu çalışmalarda da nazım plan kararları dikkate alınmıştır.

1999 güncelleştirme çalışmasında önerilen kent içinde otoyol standardındaki yollar, toplu taşımayı geliştirme ve özel araç kullanımı azaltma hedefi ile çelişmektedir. 2005 yılındaki çalışmada, karayolu ağı geliştirilmekte, böylece özel otomobil kullanımı teşvik edilmektedir. Bu yaklaşım toplu taşımcı politikalarla da çelişmekte, uygulanacak toplu taşım projelerinin fizibilitelerinde öngörülen değerlere ulaşılmasını da güçleştirmektedir. 2010 yılında bisiklet ulaşımına yönelik olarak koridor belirleme çalışmaları yapılmış, alternatif koridorların belirlenmesinde kentin fiziksel durumu ve maliyet analizleri göz önünde bulundurulmuştur. Ancak, koridorların seçiminde bisiklet kullanıcı grupları ve sosyal yapı değerlendirilmemiştir.

Türkiye genelinde ulaşım master planı, fizibilite etüdleri, raylı sistem projeleri dahil yapılmış olan planlar doğrultusunda sürdürülebilir ulaşıma yönelik olarak yaya ve bisiklet ulaşımına önem verilmediği görülmektedir. Ülke genelinde 1990’lı yıllardan sonra yaya ve bisiklete yönelik çalışmalar hız kazanmakla birlikte yapılan bisiklet planlama çalışmaları sadece rekreatif amaçlı olmaktadır. Ulaşım amaçlı ve erişim sağlayan en kapsamlı bisiklet çalışmaları sadece Konya kentinde görülmektedir. Ancak 2002 yılında tamamlanan proje, uygulama aşamasında bir takım sıkıntılar yaşamaktadır. Yaya ve bisiklet ulaşım planlarınıda kapsayan kent için hazırlanmış olan Ulaşım Master planı çerçevesinde detaylı araştırmalar yapılmıştır. Ancak uygulama aşamasında bütünlükten ziyade parçacıl uygulamamalrın yapılması ve planda öngörülen etaplama aşamalarına uyulmaması plandan beklenen verimin kazanılamamasına neden olmaktadır.