Türkiye kentlerinden örnekler

Türkiye’de bisiklet yollarının yaygın bir şekilde uygulanıldığını söylemek mümkün değildir. Yaygın bir bisiklet kültürünün olmayışı, bisikletin bir ulaşım aracı olarak görülmemesi ve bu alandaki ciddi alt yapı eksiklikleri gibi nedenlerden dolayı, ancak büyükşehirlerde küçük çaplı bazı örnekler mevcuttur. Bu bölümde, yurtiçinde bisiklet kullanımına yönelik yatırımları bulunan ve halihazır durumu itibariyle bisiklet kullanım oranı yüksek olan illerimizden İstanbul, Mersin, Eskişehir, Antalya ve İzmir illerine ilişkin değerlendirme yapılmıştır.

 İstanbul:

Kentte bisiklete yönelik çalışmalar 2002 yılında ''İstanbul Bisiklet Planı'‘ile başlanmıştır. Öncelikli olarak, planlama politikaları ortaya konulmuş ve planlama eşikleri belirlenerek bisiklet yolları planlaması yapılacak pilot bölgeler tespit edilmiştir. Bisiklet yolları planlaması çalışmasında planlama politikası, bisikletin spor-eğlence aktivitesinin yanı sıra kısa mesafelerdeki ulaşımı sağlayacak bir fonksiyona sahip olabilmesi olarak belirlenmiştir. İstanbul ilinde seçilen pilot bölgelerde (Sultanahmet ve Beyazıt) kiralık bisiklet uygalamalarına ve bisiklet yollarının yapımına başlanmıştır (URL24). İstanbul genelinde yapılan bisiklet yollarının değerlendirilmesi sonucunda; bisiklet kullanımı için ayrılan alanların eğlence ve rekreatif amaçlı yolculukları hedef aldığı ortaya çıkmaktadır. Kent genelinde sürekliliği bulunan, kentsel odak noktalara erişim sağlayan, toplutaşım araçlarıyla ve kent planlarıyla entegre olmuş herhangi bir bisiklet yolu bulunmamaktadır. Kent genelinde topoğrafik engeller ve yoğun taşıt trafiğinden kaynaklı güvenlik probleminden dolayı bisiklet kullanımına çok fazla rastlanılmamaktadır.

 Mersin:

Daha temiz ve rahat bir yaşamın bisiklet tercihi ile sağlanması için Mersin Çevre Girişimi'nin öncülüğünde başlatılan Bisikletli Yaşam Projesi, belediye ve bazı sivil toplum örgütlerinden bulduğu destek ile gün geçtikçe gelişmektedir. Kent içi yollarına ek olarak bisiklet yolları yapılmasını öngören Bisikletli Yaşam Projesi'ne başta gençler ve çocuklar olmak üzere toplumun bütün kesimlerinden yoğun ilgi gösterilmiş olması projenin geleceği açısından ümit vaat etmektedir (URL25).

Bununla birlikte; merkezi idare nezdinde konunun işlenmesi, bisikletin yasal mevzuat içinde daha iyi değerlendirilmesi, bu alandaki istatistiki bilgilerin toplanması ve değerlendirilmesi, bu alandaki eğiticilerin, uygulayıcıların eğitilmesi, reklam ve promosyon çalışmaları da Türkiye için alınabilecek önlemler arasındadır (Kaplan 2005). Mersin’de sahil boyunca, bisiklet yolunun bulunmasına karşın, bu yolun sürekliliğinin olmaması ve sosyo-kültürel amaçlı yolculuklara hizmet etmesi, önemli eksikliklerdendir.

Mersin kentinin topoğrafyasının ve iklim şartlarının bisiklet kullanılmasına elverişli olması, bisiklet kullanım oranını arttırmaktadır. Kent genelinde bisiklet kullanımını geliştirmek ve bisikleti kentlilere tanıtmak için bir çok sivil toplum kuruluşu bulunmaktadır. Potansiyel Araştırma Birimi (P.A.B) oluşumu mevcut ve aktif olarak her Perşembe, Keyfe Pedal Mersin Grubu ise farklı günlerde bisiklet turları düzenlemektedirler. Bunların dışında Mersin Bisiklet Derneği kurulmuş ve valilikle işbirliği yaparak kent genelinde bisikleti yaymak için tur ve etkinlikler düzenlemekte, bisikletli yaşamı kolaylaştıracak projeler üreterek belediye ve valiliklerde seslerini duyurmaya çalışmaktadırlar. Bir başka grup olan Mersin Bisikletli Gezginler ise haftanın farklı günlerinde kendi belirledikleri gezi, tur gibi aktivitelerde bulunarak bisikletli yaşamı yaygınlaştırmaktadırlar (URL25).

 İzmir:

İzmir kenti genelinde bisiklet yolları sahil kesiminde yoğunlaşmaktadır. Son yıllarda gerçekleştirilen yada uygulama aşamasında olan kıyı projeleriyle İzmir kentinde bisiklet yollarına yönelik önemli adımlar atılmaktadır. Kent genelinde bisiklet kullanımını da içeren Bostanlı-Mavişehir Sahili, Karşıyaka Sahil Düzenlemesi, Altınyol Kıyı Şeridi, Atatürk Caddesi, Mustafa Kemal Sahil Bulvarı, İnciraltı’nda Doğal Yasam Parkı projeleri bulunmaktadır. Ancak kentsel fonksiyonlara erişimi sağlayan bisiklet yollarının bulunmaması ve yapılan yatırımların sadece rekreatif amaca hizmet etmesi önemli eksiklikler olarak ortaya çıkmaktadır.

İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin kentlilere bisiklet kullanım alışkanlığının kazandırılmasına yönelik bir takım sosyal aktiviteleri bulunmaktadır. Kentteki bisiklet yollarının güzergahını arttırarak spor ya da alternatif ulaşım için tercih edilir hale getirmeyi amaçlayan Büyükşehir Belediyesi, “Bisiklet Bizden, Gezmesi Sizden” projesi kapsamında, bisiklet severlere haftanın her günü “ücretsiz bisiklet ve kask” kullandırmaya başlamıştır. Uygulama Bostanlı Rekreasyon Alanı için geçerli olmaktadır. Kent genelinde yaygın bir kullanım alanına sahip olmamasına ve erişilebilirliği düşük olmasına karşın kiralık bisiklet uygulamaları bulunmaktadır. İzmir kentinde ayrıca Türkiye’de bir ilk olan “İtfaiyeci Bisiklet Takımı” kurulmuştur (URL26). Kentlilere bisikleti tanıtmak ve bisiklet kullanımının geliştirilmesine yönelik birçok olumlu faaliyetin yanı sıra bisiklet yollarının yetersizliği, iş ve eğitim amaçlı yolculuklarda bisiklet kullanımını kısıtlamaktadır.

 Eskişehir:

Eskişehir kenti topoğrafik yapısı ve kentte iki üniversitenin (Eskişehir Osmangazi Üniversitesi ve Anadolu Üniversitesi) bulunması nedeniyle genç bir nüfusa sahip olması bisiklet kullanımında önemli potansiyele sahiptir. Kent genelinin fiziksel yapısının bisiklet kullanımına elverişli olması sebebiyle geçmişte önemli oranda bisiklet kullanım alışkanlığının bulunmasına karşın, gerek bisiklet için gerekli alt yapının olmaması, gerekse araç sürücülerinin bisiklet kullanan kişilerin güvenliğini tehlikeye sokacak şekilde araç kullanmaları nedeniyle, bu oran günümüzde oldukça azalmıştır. 2002 yılı Ekim ayında yapılan ev halkı anketi sonuçlarına göre, merkezdeki yolculukların yalnızca %1,5’i bisiklet ile yapılmaktadır (Anonim 2003/b).

Eskişehir kentinin Bisiklet Ulaşımı Ana Planına sahip olması, bisiklet ulaşımına yönelik kent için olumlu bir gelişme olarak değerlendirilebilir. Kent içi Bisiklet Projesi önerisinde; çevre düzeni ve nazım plan öngörüleri değerlendirilerek, mevcut durumun yanı sıra, gelecek için öngörülmüş olan olası bisiklet çekim bölgeleri ve yoğunluk noktaları dikkate alınmıştır. Bisiklet Ulaşımı Ana Planı’nın 20 yıllık bir zaman dilimi içinde gerçekleşmesi hedeflenerek ve bu süre 5 yıllık dönemler halinde etaplandırılmıştır. Ayrıca, kent içi bisiklet kullanımı için ideal erişme mesafesi (5 km.) sınırları göz önünde tutulmuştur (Gerçek ve Demir 2005).

Kısa dönemde gerçekleşmesi öngörülen 1.aşama önerisiyle kent merkezi, Porsuk Çayının her iki kıyısı, Anadolu ve Osman Gazi Üniversiteleri, demiryolu istasyonu, stadyum, hava hastanesi ve çeşitli ölçeklerde eğitim kurumları gibi yoğunluk bölgeleri birbirine bağlanmaktadır.

İkinci aşamada, yapılacak bisiklet yolları düzenlemesi ile Şeker Fabrikası, Otogar, Devlet Hastanesi, Odun Pazarı Belediyesi ve çeşitli ölçekte eğitim kurumlarına ulaşılacaktır. Üçüncü aşamada kent merkezinin kuzey batı yönünde Porsuk Çay’ının kollarının sınırlayıcı konumundan yararlanılmıştır. Dördüncü aşamada ise Sümer Mahallesi; Atatürk Bulvarı ve çevre yolu sınırları içerisindeki düzenleme alanı tanımlanmıştır. Bütün aşamalar tamamlandığında, bisiklet kullanımında ideal erişme mesafesi olan 5 km. sınırları içerisinde, kentin önemli yoğunluk bölgelerini birbirine bağlayan kent içi bisiklet ulaşım sistemi kurulmuş olacaktır (Şekil 2.12) (Anonim 2003/b).

Şekil 2.12. Eskişehir Ulaşım Ana Planı, Bisiklet ve Yaya Alanları Haritası (Anonim 2003/a)

 Antalya:

Antalya kenti hemen hemen düze yakın bir arazide kurulmuş olması ve iklim şartlarının uygun olması nedeniyle bisiklet kullanımının gelişme gösterebileceği önemli illerimiz arasındadır. Ayrıca, kentin turizm açısından zenginliği ve bisikletin turizm amaçlı aktivitelerle desteklenebilme potansiyeli kentin sürdürülebilir ulaşımına katkı sağlayabilecektir. Antalya kentinin bisiklet ulaşımına yönelik önemli potansiyellere sahip olmasına karşın, kent içi ulaşım sisteminde bisiklet ulaşımı göz ardı edilmiştir.

Kentte bisiklet ulaşımına yönelik çalışmalar 2010 yılında başlamıştır. Pilot bölgelerde yapılan bisiklet yollarının kent merkezi ile ilişkisinin bulunmaması ve bisiklet yollarının sürekliliğinin olmamasından dolayı bisiklet kullanım oranı düşük olmaktadır. Antalya kentindeki bisiklet kullanımları çoğunlukla eğlence ve spor amaçlıdır (URL27).

Bisiklet kullanımına yönelik yapılan araştırmaların değerlendirmesi sonucunda Türkiye’de bisiklet ulaşımının göz ardı edildiği anlaşılmaktadır. Ülke genelinde yapılan bisiklet yolları çoğunlukla spor ve eğlence amaçlı bisiklet kullananlara hitap etmekte ve sürekliliği olan ve kent planları ile bütünleşmiş bisiklet planlama çalışmaları bulunmamaktadır. Ülke genelinde en kapsamlı bisiklet çalışmalarının ve en yoğun bisiklet kullanımının Konya kenti olduğu görülmektedir. Türkiye’deki ilk bisiklet master planına sahip kentin Konya olması ve son yedi yılda kent genelinde bisiklet yollarının yapımının hız kazanması, çalışmamızın Konya kentinde yoğunlaşmasının en önemli nedenlerindendir. Konya kentinde çok kapsamlı bisiklet planının ve kent genelinde geniş bir bisiklet yol ağının bulunmasına karşın bisiklet kullanımında artışın olmamasının nedenleri ise çalışmanın arayışını oluşturmuştur. Konya kentinde bisiklet kullanımına yönelik yapılan detaylı araştırmalar, 4. Bölümde verilmiştir.