Türkiye’de İlgili Kurumlar

Türkiye sınırları içinde yer alan enerji kaynakları ve kullanımı ile ilgili kararları Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ve bakanlığa bağlı, ilgili ve ilişkili bulunan kuruşlar vermektedir. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (ETKB), 4951 sayılı Kanunun verdiği yetkiye dayanılarak 25.12.1963 tarih ve 4-400 sayılı Cumhurbaşkanlığı onayı ile kurulmuştur. Bakanlık Teşkilat Kanunu, 13.02.1983 tarihinde, 186 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ve 01.03.1985 tarihinde çıkarılan 3154 sayılı Kanunla düzenlenmiştir(ETKB, 2010: 10).

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığının asli kuruluş amacı; enerji ve tabii kaynaklarla ilgili hedef ve politikaların, ülkenin savunması, güvenliği ve refahı, milli ekonominin gelişmesi ve güçlenmesi doğrultusunda tespitine yardımcı olmak, enerji ve

tabii kaynakların bu hedef ve politikalara uygun olarak araştırılmasını, geliştirilmesini, üretilmesini ve tüketilmesini sağlamak olarak tanımlanmıştır.

Bakanlığın yetki, görev ve sorumlulukları Bakanlık tarafından yayınlanan 2010- 2014 stratejik planında:

Ülkenin enerji ve tabii kaynaklara olan kısa ve uzun vadeli ihtiyacını belirlemek, gerekli politikaların saptanmasına yardımcı olmak ve planlamalarını yapmak, Enerji ve tabii kaynakların ülke yararına, teknik gereklere ve ekonomik gelişmelere uygun olarak araştırılması, işletilmesi, geliştirilmesi, değerlendirilmesi, denetimi ve korunması amacıyla genel politika esaslarının belirlenmesine yardımcı olmak, gerekli programları yapmak, plan ve projeleri hazırlamak veya hazırlatmak,

Enerji ve tabii kaynakların değerlendirilmesine yönelik arama, tesis kurma, işletme ve faydalanma haklarını vermek; gerektiğinde bu hakların devir, intikal, iptal işlemlerini yapmak; ipotek, kamulaştırma ve diğer kısıtlayıcı hakları tesis etmek; bunların sicillerini tutmak ve saklamak,

Kamu ihtiyaç, güvenlik ve yararına uygun olarak enerji ve tabii kaynaklar ile enerji üretimi, iletimi, dağıtımı tesislerinin etüt, kuruluş, işletme ve devam ettirme hizmetlerinin genel politikalarını saptama çalışmalarının eşgüdümünü yapmak ve denetlemek,

Yer altı ve yer üstü enerji ve tabii kaynaklar ile ürünlerinin üretim, iletim, dağıtım ve tüketim fiyatlandırma politikasını tayin ve gerektiğinde fiyatlarını saptamak,

Bakanlığın bağlı/ilgili kuruluşlarının işletme ve yatırım programlarını inceleyerek onaylamak ve yıllık programlara göre faaliyetlerini takip etmek ve değerlendirmek,

Bakanlığın bağlı/ ilgili kuruluşlarının çalışmalarını ve işlemlerini her bakımdan incelemek, araştırmak ve teftiş etmek, gerekli her türlü emri vermek ve desteklemek,

Mevzuat ile verilen görevleri yerine getirmek amacı ile gerekli bilgileri toplamak, değerlendirmek ve uzun vadeli politikaların saptanması ve geliştirilmesi ile ilgili hazırlık çalışmalarını yapmak olarak sıralanmıştır.

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’na bağlı kuruluşlar, Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü, Petrol İşleri Genel Müdürlüğü, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü(MTA), Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK)’dur.

MTA; 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nda (II) sayılı cetvelde “Özel Bütçeli İdareler” bölümünde yer almış olup, hesap ve işlemleri Sayıştay denetimine tabi bulunmaktadır. MTA Genel Müdürlüğü 1935 yılında 2804 sayılı özel kanunla kurulmuş, özel hukuk hükümlerine bağlı tüzel kişiliği olan, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığına bağlı bir Genel Müdürlüktür (Mavi Kitap,2013: 65).

Türkiye Atom Enerjisi Kurumu, 1982 yılında 2690 sayılı Yasa ile Başbakan’a bağlı olarak kurulmuştur. 27.11.2002 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan Cumhurbaşkanlığı Tezkeresi ile 3046 sayılı Kanunun 4 üncü ve 10 uncu maddeleri uyarınca Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığına bağlı olarak faaliyetlerini sürdüren kamu tüzel kişiliğine haiz bir kurumdur. 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nda (II) sayılı cetvelde “Özel Bütçeli İdareler” bölümünde yer almakta olup, hesap ve işlemleri Sayıştay denetimine tabi bulunmaktadır (Mavi Kitap,2013: 100).

Bakanlığa bağlı bulunan ilgili kuruluşlar, Türkiye Elektrik İletim A.Ş. Genel Müdürlüğü (TEİAŞ), Elektrik Üretim A.Ş. Genel Müdürlüğü (EÜAŞ), Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş. Genel Müdürlüğü (TETAŞ), Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu Genel Müdürlüğü (TKİ), Boru Hatları İle Petrol Taşıma A.Ş. Genel Müdürlüğü (BOTAŞ), Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı Genel Müdürlüğü (TPAO), Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü (ETİ MADEN), Türkiye Elektro Mekanik Sanayii A.Ş. Genel Müdürlüğü (TEMSAN), Türkiye Taşkömürü Kurumu Genel Müdürlüğü (TTK)’dür.

Bakanlığa bağlı bulunan tüm ilgili kuruluşlar; tüzel kişiliğe sahip, özel hukuk hükümlerine tabi, faaliyetlerinde özerk ve sorumluluğu sermayesi ile sınırlı İktisadi Devlet Teşekkülleridir. İlgili oldukları Bakanlık, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’dır (Mavi Kitap,2013:118-225).

Bakanlık ile ilişkili kuruluşlar ise, Ulusal Bor Araştırma Enstitüsü Başkanlığı (BOREN), Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK), Uluslar arası Hidrojen Enerjisi Tek. Merkezi’dir.

4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ile kurulan Elektrik Piyasası Düzenleme Kurumu, 4646 sayılı Doğal Gaz Piyasası Kanununda yapılan düzenleme ile Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) adını almıştır. EPDK, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nın ilişkili kuruluşudur (Mavi Kitap,2013: 226).

Bir “bağımsız düzenleyici kurum” olarak EPDK’nın, genel olarak, -yasama, yürütme ve yargıya ilişkin- önemli kamusal yetkileri bulunmaktadır. Söz konusu yetkiler aşağıda sıralanmaktadır:

Lisans verme yetkisi: Sektörde faaliyette bulunabilmek, EPDK’nın iznine bağlıdır.

Yasal düzenlemeler yapmak: Sektördeki uygulamalara ilişkin yönetmelik, karar, tebliğ vb. düzenlemeler EPDK tarafından yapılmakta ve uygulamaya sokulmaktadır.

Denetleme yapmak: Sektörde faaliyet gösteren firmaların teknik ve mali yönden incelenmesi dâhil piyasa denetleme yetkisi EPDK’dadır.

Fiyat belirlemek: Toptan ve perakende elektrik üretim, iletim ve satış tarifeleri EPDK tarafından incelenip onaylanmaktadır.

Cezaya hükmetmek: Para cezası ya da lisans iptali gibi cezalar EPDK tarafından verilebilmektedir.

Arabuluculuk yapmak: Sektörde ihtilafların halli amaçlı arabuluculuk EPDK tarafından yapılmaktadır (Tamzok, 2007: 170).

BOREN; idari ve mali özerkliğe sahip, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ile ilişkili kamu tüzel kişiliğine haiz bir kuruluştur (Mavi Kitap,2013: 248).

Enerji sektöründeki faaliyetlere müdahil olan diğer iki kurumdan biri olan DPT, enerji sektöründeki kuruluşlarca hazırlanan yıllık yatırım programlarının ülkenin genel ekonomisi çerçevesinde, enerji ihtiyaçlarının da göz önünde bulundurularak değerlendirilip, onaylanmasından ve bu yatırımların takibinden sorumludur. İkinci kurum Hazine Müsteşarlığı ise, sermayesi kamuya ait enerji kuruluşlarının, finansman programları ve mali hedeflerinin genel bütçe prensipleri dâhilinde belirlenmesi ve takibinden sorumlu kuruluştur.