Türkiye’deki doğrudan yabancı sermaye yatırımlarının

Türkiye’deki doğrudan yabancı sermaye yatırımlarını sektörel açıdan değerlendirmek istediğimizde kullanabileceğimiz iki değişken sektörlerde faaliyet gösteren yabancı firma sayıları ve yabancı sermaye miktarları olacaktır. Yabancı sermaye yatırımları sektörel açıdan incelendiğinde imalat sanayinin ve hizmetler sektörünün büyük bir ağırlığa sahip olduğu görülmektedir.

- 500,00 1.000,00 1.500,00 2.000,00 2.500,00 3.000,00 198 0 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 199 8 200 0 2002 Yıllar Mi ly o n $

Tarım İmalat Madencilik Hizmetler

Şekil-10: Türkiye’deki Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımlarının Sektörel Dağılımı (1980- 2002)

Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü, Yabancı Sermaye Raporu, 2002, sf;48

Şekil-10’dan da görülebileceği gibi dönem boyunca tarım ve madencilik sektörüne yapılan yabancı yatırımlar oldukça kısıtlı seviyelerde kalmalarına rağmen hizmetler ve imalat sanayine yönelen yatırımlarda sürekli bir artış eğilimi görülmektedir. Tarım sektörüne yönelen yabancı sermaye yatırımlarındaki en yüksek oran 2001 yılında 134 milyon dolar olarak gerçekleşirken madencilik sektörüne

gelen en yüksek yatırım seviyesi 1995 yılında 60 milyon dolardır. 1990’lı yılların başlarından itibaren imalat sanayindeki yatırım artışları yaşanan ekonomik krizlerle birlikte dalgalanma eğilimi göstermiş, 1995 yılından sonra Gümrük Birliğinin yürürlüğe girmesi ile beklenen sıçrama ortaya çıkmamıştır. Bunun yanında özellikle bankacılık sektörüne yönelen yabancı yatırımlar hizmetler sektöründeki yabancı sermaye yatırımlarının yükselmesine yol açmıştır. 1996 yılında yaşanan rekor seviyeden sonra 2000 ve 2001 yıllarında bankacılık sektöründe yaşanan satın almalarla birlikte yabancı sermaye yatırımlarında tekrar bir artış eğilimi ortaya çıkmıştır.

Türkiye’deki yabancı sermayeli firmaların 1954-2002 dönemini baz alarak sektörler itibari ile dağılımını incelediğimizde de yine hizmetler sektörünün ilk sırada yer aldığını görüyoruz.

25% 71%

1% 2%

1%

Tarım Madencilik Enerji İmalat Hizmetler

Şekil-11: Türkiye’deki yabancı sermayeli firmaların sektörel sağılımı (1954-2002)

Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü, Yabancı Sermaye Raporu, 2002, sf;55-56-57

Şekilden de görülebileceği gibi hizmetler sektöründeki 4475 adet firma Türkiye’deki yabancı sermayeli firmaların yaklaşık olarak %71’ni oluşturmaktadır. Hizmetler sektörünü yine imalat sanayi, tarım, madencilik ve enerji sektörleri

izlemektedir. İmalat sanayindeki 1550 firma Türkiye’deki toplam firmaların %25’ni, tarım sektöründeki 141 firma toplam firmaların %2’sini ve madencilik sektöründeki 92 firma ile enerji sektöründeki 53 firma toplam firmaların yaklaşık olarak %1’ne karşılık gelmektedir. Firmaların sektörler itibari ile bu dağılımı yabancı sermayenin de sektörler arasındaki dağılımına yansımıştır. Yine 1954-2002 döneminde aşağıdaki şekilden de görülebileceği gibi Türkiye’ye gelen yabancı sermayenin %54’ü hizmetler sektöründe, %39’u imalat sanayinde, %3’ü tarım ve enerji sektöründe ve %1’lik kısım da madencilik sektöründe yatırım yapmışlardır. 1980-2002 dönemini baz aldığımızda ise bu oranlar imalat sanayi için %53, hizmetler sektörü için %44, tarım sektörü için %2 ve madencilik sektörü içinde %1 olarak gerçekleşmiştir (Hazine, 2002b:48). İmalat sektöründe ortaya çıkan bu artış Türkiye’nin 1980 yılından itibaren büyüme stratejisini değiştirmesi, dışa dönük bir politikayı devreye sokması ve bu düşünce bağlamında ülkenin daha liberal politikaları devreye sokması ile açıklanabilir. İmalat sanayine yönelik yabancı yatırımlar Şekil-10’da görüldüğü gibi 1980 sonrası dönemde sürekli hizmetler sektörüne yönelen yatırımlardan daha yüksek oranlarda gerçekleşmiş, hizmetler sektöründeki yatırımlar 1996 yılı göz ardı edilirse 2000’li yıllarda sıçrama eğilimine girmiştir.

39% 54%

1% 3%

3%

Tarım Madencilik Enerji İmalat Hizmetler

Şekil-12: Türkiye’deki Yabancı Sermayenin sektörlere Göre Dağılımı (1954-2002)

Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü, Yabancı Sermaye Raporu, 2002, sf;55-56-57

Yabancı sermayeli firmaların yoğunlaştığı alt sektörlere dikkat ettiğimizde hizmetler sektörünün ve imalat sanayinin yine ilk sıralarda yer aldığı görülmektedir. Yabancı sermayeli firmaların yoğunlaştığı ilk on alt sektörde hizmetler sektörüne ait yedi alt sektör ve imalat sanayine ait de üç alt sektör bulunmaktadır.

2446 355 326 299 262 212 200 163 155 125 0 500 1000 1500 2000 2500 Ticaret Diğer Faaliyetler Otel,Pansiyon,Kamping Restoran, Kafe Diğer Toplumsal Hizmetler Hazır-Giyim Sanayi İnşaat Taahhüt Hizmetleri Taşımacılıkla İlgili Diğer Hizmetler Gıda Sanayi Taşıt Araçları Yan Sanayi

Şekil-13: Türkiye’de yabancı sermayeli firmaların Yüksek olduğu ilk on alt sektör (1954-2002)

Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü, Yabancı Sermaye Raporu, 2002, sf;55-56-57

Şekil-13’ün gösterdiği gibi yabancı sermayeli firmaların en çok yoğun olduğu alt sektör ticaret sektörüdür. Bu sektördeki 2446 adet firma toplam firmaların yaklaşık olarak %37,7’sine karşılık gelmektedir. Ticaret alt sektörünü sırası ile diğer faaliyetler, Otel, Pansiyon ve Kamping, Restoran, Kafe izlemektedir. Bu sıralamaya giren imalat sanayine ait alt sektörler ise Hazır giyim sanayi, Gıda sanayi ve Taşıt araçları yan sanayidir. Hazır giyim sanayindeki firmaların toplam firmalar içerisindeki payı %3,35, Gıda sanayindeki firmaların toplam içindeki payı %2,4 ve Taşıt araçları yan sanayindeki firmaların toplam içerisindeki payı ise %1,9’dur.

Türkiye’de yabancı sermaye miktarının yüksek olduğu ilk on alt sektöre baktığımızda da firma dağılımlarına benzer bir tablo karşımıza çıkmaktadır. Bu kritere göre de ilk on alt sektör içerisinde hizmetler sektöründen beş alt sektör, imalat sanayinden dört alt sektör ve enerji sektöründen de bir alt sektör bulunmaktadır.

Yabancı sermayenin bu alt sektörler arasındaki dağılımına baktığımızda ise bankacılık ve diğer finansal hizmetler alt sektörünün %14,26’lık bir oranla en yüksek paya sahip olduğu görülmektedir.

14,26% 8,89% 7,80% 6,65% 5,42% 5,33% 4,79% _4,76% 4,34% 3,38% 0,00% 2,00% 4,00% 6,00% 8,00% 10,00% 12,00% 14,00% 16,00% Bankacılık ve Diğer Finansal Hizmetler

Haberleşme Ticaret Diğer

Kimyasal Ürünler Yatırım Finansmanı Diğer Toplumsal Hizmetler

Gıda Sanayi Taşıt

Araçları Yan Sanayi Taşıt Araçları İmalat Sanayi Elektrik

Şekil-14: Türkiye’de yabancı sermaye miktarının yüksek olduğu ilk on alt sektör (1954-2002)

Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü, Yabancı Sermaye Raporu, 2002, sf;55-56-57

Bankacılık ve diğer finansal hizmetler sektörünü sırası ile %8,8’lik oranla haberleşme, %7,8’lik oranla ticaret, %6,6’lık oranla diğer kimyasal ürünler, %5,4’lük oran ile yatırım finansmanı, %5,3’lük oranla diğer toplumsal hizmetler, %4,7’lik oranla gıda sanayi, %4,7’lik oranla taşıt araçları yan sanayi, %4,3’lük oranla taşıt araçları imalat sanayi ve %3,3’lük oran ile elektrik alt sektörleri takip etmektedir.

3.3.2. Türkiye’deki yabancı sermaye yatırımlarının izin türlerine göre